Οι Γερμανοί εκτελούν 120 κατοίκους και ισοπεδώνουν το χωριό σε αντίποινα για την αντίσταση και την απαγωγή του στρατηγού Κράϊπε
Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη
akontogiannidis@yahoo.gr
Στην πατρίδα μας, είναι δύο πόλεις, τα Ανώγεια Ρεθύμνης και το Δοξάτο Δράμας, που γνώρισαν τις άγριες σφαγές των κατακτητών και μετρούν από τρία ολοκαυτώματα η καθεμιά. Τα Ανώγεια της Κρήτης, δυο φορές των Τούρκων ( 1822 από τον Σερίφ Πασά και 1867 από τον Ρεσίτ Πασά) και μία των Γερμανών το 1944 και το Δοξάτο της Μακεδονίας, τρείς φορές από τον ίδιο κατακτητή, τους Βουλγάρους (1913, 1917 και 1941) με συνολικά 1.200 θύματα σε τριάντα χρόνια! Δεν απομένει, οι εξαιρετικοί και δραστήριοι δήμαρχοι των δύο αυτών μαρτυρικών πόλεων, Μανώλης Καλλέργης (Ανωγείων) και Δημήτρης Δαλακάκης (Δοξάτου), να προχωρήσουν στην αδελφοποίηση τους.
Τα Ανώγεια, παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου, θα τιμήσουν σήμερα τη μνήμη των νεκρών τους, γιατί αντιστάθηκαν στον γερμανό κατακτητή και δέχτηκαν μετά, τη μανία της εκδίκησης, με εκτελέσεις και ισοπέδωση των σπιτιών τους. Έτσι πραγματοποιήθηκε, στις 13-8-1944, το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων και το μαρτυρεί η χαραγμένη σε πλάκα διαταγή του Γερμανού στρατηγού- φρουράρχου Κρήτης Χ. Μύλλερ στο Αρμί, την κεντρική πλατεία:
Ο απαχθείς στρατηγός Κράϊπε, στα Ανώγεια,
ανάμεσα στο λοχαγό Μος και
τον ταγματάρχη Πάτρικ Λη Φέρμορ
«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της Αγγλικής κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνον του λοχίου φρουράρχου Γενί Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν φον Κράϊπε, χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού, όστις ήθελεν ευρεθή εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου».
Τα Ανώγεια έδωσαν ηχηρό παρόν, από την αρχή της κατοχής, στη Μάχη της Κρήτης δίπλα στους συμμάχους και συμμετείχαν στον σχεδιασμό των περισσότερων μαχών και επιχειρήσεων: Λατζιμάς, Χανιώπορτα, Καστέλι, Πύργος, Σφακάκι, Δαμάστα, Ξύπετρα, Φοινικιά…
Στις 13-2-1944 οι Γερμανοί, εισβάλουν στα Ανώγεια, συλλαμβάνουν δεκατρείς άνδρες και τον αρχηγό της Ομάδας «Ψηλορείτης» Γιάννη Δραμουντάνη (Στεφανογιάννη). Τον εκτελούν μπροστά στην οικογένεια του! Στις 27 Απριλίου, Βρετανοί αξιωματικοί με Κρητικούς αγωνιστές, απαγάγουν έξω από το Ηράκλειο τον Γερμανό Στρατηγό Φον Κράϊπε, αφήνοντας άναυδη τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη! Οι απαγωγείς μεταφέρουν τον Στρατηγό στα Ανώγεια και Ανωγειανοί τους φυγαδεύουν στον Ψηλορείτη, μετά στα Νότια παράλια, για να διαφύγουν με υποβρύχιο στη Μ. Ανατολή.
Στις 7-8-1944, ο λοχίας των SS Γιόζεφ Ολενχάουερ, γνωστός ως… «Σήφης», με 8 στρατιώτες, μεταβαίνει από το χωριό Γενί-Γκαβέ στα Ανώγεια και συλλαμβάνει 96 γυναικόπαιδα, για να τα στείλει ομήρους σε Στρατόπεδα στη Γερμανία. Τον αιφνιδιάζει όμως η ομάδα του Μανώλη Μανουρά, απελευθερώνει τα γυναικόπαιδα και εκτελεί τους γερμανούς. Την επομένη, Ανωγειανοί πραγματοποιούν το Σαμποτάζ της Δαμάστας και οι Γερμανοί σε αντίποινα εξέδωσαν τη διαταγή ισοπέδωσης των Ανωγείων. ΄Ετσι, ξημερώματα της 13ης Αυγούστου, κυκλώνουν τα Ανώγεια και αρχίζουν το καταστροφικό τους έργο.
«΄Οταν μάθαμε πως έρχονται οι Γερμανοί και θα μας εκτελέσουν», μου ειχε διηγηθεί παλιά η αείμνηστη Μαρία Μανουρά ( έφυγε από τη ζωή στις 30-11-2016), «βγήκαμε από τα σπίτια με λίγα πράγματα στα χέρια και τρέχουμε ξυπόλυτοι προς το χωριό Αξός… Οι Γερμανοί μπήκαν στ’ Ανώγεια, σκότωσαν αδιάκριτα, γέρους, παιδιά, γυναίκες, λεηλάτησαν τα σπίτια μας, άρπαξαν λάδια, χαλιά, πολύτιμα είδη, τα έστειλαν στη Γερμανία και για 23 μέρες ανατίναζαν ένα-ένα τα 940 σπίτια του χωριού… Όταν γυρίσαμε, βρήκαμε ερείπια και πάνω σ’ αυτά ξαναχτίσαμε τα σπίτια μας…»
Εκατόν είκοσι νεκροί, απο μεγάλες οικογένειες: Βρέντζοι, Δραμουντάνηδες, Καλλέργηδες, Κεφαλογιάννηδες, Μανουράδες, Καλομοίρηδες, Ξυλούρηδες, Παπαδιοί, Σαλούστροι, Σκουλάδες, Σταυρακάκηδες…
«΄Οταν μάθαμε πως έρχονται οι Γερμανοί και θα μας εκτελέσουν», μου ειχε διηγηθεί παλιά η αείμνηστη Μαρία Μανουρά ( έφυγε από τη ζωή στις 30-11-2016), «βγήκαμε από τα σπίτια με λίγα πράγματα στα χέρια και τρέχουμε ξυπόλυτοι προς το χωριό Αξός… Οι Γερμανοί μπήκαν στ’ Ανώγεια, σκότωσαν αδιάκριτα, γέρους, παιδιά, γυναίκες, λεηλάτησαν τα σπίτια μας, άρπαξαν λάδια, χαλιά, πολύτιμα είδη, τα έστειλαν στη Γερμανία και για 23 μέρες ανατίναζαν ένα-ένα τα 940 σπίτια του χωριού… Όταν γυρίσαμε, βρήκαμε ερείπια και πάνω σ’ αυτά ξαναχτίσαμε τα σπίτια μας…»
Εκατόν είκοσι νεκροί, απο μεγάλες οικογένειες: Βρέντζοι, Δραμουντάνηδες, Καλλέργηδες, Κεφαλογιάννηδες, Μανουράδες, Καλομοίρηδες, Ξυλούρηδες, Παπαδιοί, Σαλούστροι, Σκουλάδες, Σταυρακάκηδες…
Πρώτο θύμα, όπως ανέφερε σε επετειακή ομιλία του ο Γιάννης Φασουλάς, ο 8χρονος Στεφανής Ξυλούρης. Η μάνα του η Μπαμπουκιούδενα, είχε πει: «Ο Γερμανός είδε τα παιδιά ότι δεν επηγαίνανε προς το σχολειό, τα εφώναξε αλλά δεν του δώκανε σημασία και επυροβόλησε. Η σφαίρα εβρήκε τον Στεφανή μου στο λαιμό. Επήγα και το βάνω στα γόνατά μου, άνοιξε το στόμα του και ετελείωσε». Άταφο 6 μέρες στην εκκλησιά, αντί για νερό που δεν υπήρχε το έπλενε με τα δάκρυα της!... Κι έγραψε τότε ο Χουμάς τη μαντινάδα: «Όταν εκαίγαν το χωριό, ήτανε μαύρη μέρα, κι ο Στεφανής του Μπαμπακιό, πήρε την πρώτη σφαίρα».
