Θα πούμε λίγα λόγια γιὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸ Δαμασκηνό, τοῦ ὁποίου τὴν ἱερὰ μνήμη ἑορτάζουμε.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης εἶνε ἕνας
ἀπὸ τοὺς μεγάλους πατέρας τῆς Ἐκκλησίας.
Γεννήθηκε στὴ Δαμασκό, ἐξ οὗ καὶ τὸ
ἐπίθετο Δαμασκηνός.
Ἔζησε καὶ ἔδρασε τὸν 8ο αἰῶνα μ.Χ., σὲ μία ἐποχὴ σκληρά,
κατὰ τὴν ὁποία τὸ κῦμα τοῦ ἰσλαμισμοῦ, οἱ ὀρδὲς τοῦ Μωάμεθ, κατέκλυσαν τὴ Μικρὰ
Ἀσία καὶ τὴ Συρία καὶ οἱ Χριστιανοὶ ὑπέφεραν. Μέσα σὲ τέτοιο τραχὺ κλίμα ἔζησε.
Καὶ ὅπως λέει ὁ βιογράφος του, μέσα ἀπὸ τ᾿ ἀγκάθια βγῆκε ἄνθος, τὸ ὡραῖο αὐτὸ
κρίνο.
Συμβαίνει πολλὲς φορὲς αὐτό. Συνεπῶς, καὶ στὶς πιὸ ἀντίξοες καταστάσεις μπορεῖ
νὰ ζήσῃ κανεὶς μὲ ἁγιότητα.
Ἕνας Γάλλος ἔγραψε, ὅτι καὶ στὸ Παρίσι, διεφθαρμένη
κοινωνία τῆς Εὐρώπης, ζοῦν ἄντρες ποὺ ἀσκοῦν παρθενία, παρθενία ποὺ δὲν τὴ
βρίσκεις οὔτε στὸ Ἅγιο Ὄρος.
Δὲν εἶνε, λοιπόν, μόνο τὸ περιβάλλον ποὺ
διαμορφώνει τὸ χαρακτῆρα· εἶνε καὶ ἡ διάθεσι τοῦ ἀνθρώπου. Μπορεῖ κανεὶς νὰ
ζήσῃ στὸ πιὸ εὐεργετικὸ περιβάλλον, καὶ ὅμως νὰ ἔχῃ κακὴ ἐξέλιξι. Παράδειγμα ὁ
Ἰούδας· ἔζησε στὸ περιβάλλον ποὺ ἐφώτιζε τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ
Χριστοῦ, καὶ ὅμως διέπραξε τὸ πιὸ στυγερὸ ἔγκλημα.
Ὁ πατέρας τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ λεγόταν Σέργιος καὶ ἦτο ἐκλεκτὸς ἀξιωματοῦχος τοῦ χαλίφου τῆς Συρίας Ἀβδοὺλ Μελέκ· ἦτο ὑπουργὸς τῶν οἰκονομικῶν. Ἡ ἀρετή του κατέκτησε τὸν Σαρακηνὸ ἐκεῖνον ἄρχοντα, καὶ ἀπὸ τὴ θέσι ποὺ κατεῖχε πολλοὺς εὐεργέτησε.
Ὁ υἱός του Ἰωάννης ἦτο εὐφυής. Καὶ ὁ καλός του πατέρας ὁ Σέργιος φρόντισε γι᾿ αὐτὸν καθὼς καὶ γιὰ ἕνα θετὸ ἀδελφό του, τὸν Κοσμᾶ (αὐτὸς ἀργότερα ἔγινε καὶ ἐπίσκοπος) ποὺ τὸν εἶχε υἱοθετήσει ἀπὸ εὐσπλαχνία.
Ὁ πατέρας τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ λεγόταν Σέργιος καὶ ἦτο ἐκλεκτὸς ἀξιωματοῦχος τοῦ χαλίφου τῆς Συρίας Ἀβδοὺλ Μελέκ· ἦτο ὑπουργὸς τῶν οἰκονομικῶν. Ἡ ἀρετή του κατέκτησε τὸν Σαρακηνὸ ἐκεῖνον ἄρχοντα, καὶ ἀπὸ τὴ θέσι ποὺ κατεῖχε πολλοὺς εὐεργέτησε.
Ὁ υἱός του Ἰωάννης ἦτο εὐφυής. Καὶ ὁ καλός του πατέρας ὁ Σέργιος φρόντισε γι᾿ αὐτὸν καθὼς καὶ γιὰ ἕνα θετὸ ἀδελφό του, τὸν Κοσμᾶ (αὐτὸς ἀργότερα ἔγινε καὶ ἐπίσκοπος) ποὺ τὸν εἶχε υἱοθετήσει ἀπὸ εὐσπλαχνία.
Βρῆκε ἕνα σοφὸ Ἕλληνα μοναχὸ
ἀπὸ τὴν Καλαβρία τῆς Κάτω Ἰταλίας, ὁ ὁποῖος εἶχε πωληθῆ ὡς δοῦλος. Ὁ Σέργιος
τὸν ἐξαγόρασε καὶ τὸν ἐλευθέρωσε, κ᾿ ἐκεῖνος ἀνέλαβε προθύμως νὰ ἐκπαιδεύσῃ τὰ
παιδιά του, τὸν Ἰωάννη καὶ τὸν Κοσμᾶ. Τοὺς δίδαξε τὰ πρῶτα γράμματα καὶ κατόπιν
φιλοσοφία, θεολογία καὶ μουσική. Ἔτσι οἱ δύο νέοι ἔγιναν ἀπὸ τοὺς πιὸ
μορφωμένους ἄνδρες τῆς ἐποχῆς τους.
Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Σεργίου ὁ μουσουλμᾶνος χαλίφης προσέλαβε τὸν Ἰωάννη, λόγῳ τῶν ἐξαιρετικῶν προσόντων του, ὡς πρωθυπουργὸ τῆς Συρίας. Ἀλλ᾿ αὐτὸς δὲν ἔμεινε πολὺ στὴν ἐπίζηλο αὐτὴ θέσι. Σύντομα ἄφησε τὶς δόξες τοῦ κόσμου καὶ μαζὶ μὲ τὸν Κοσμᾶ ἀφωσιώθηκαν στὰ θεῖα γράμματα.
Ὅταν ὁ χαλίφης τῆς Δαμασκοῦ Ὀμὰρ ὁ Β΄ (717-720) ἐκίνησε διωγμὸ κατὰ τῶν Χριστιανῶν, οἱ δύο ἀδελφοὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὴ Δαμασκό. Πῆγαν στὰ Ἰεροσόλυμα καὶ ἔγιναν μοναχοὶ στὴν περίφημη μονὴ τοῦ Ἁγίου Σάββα. Ἐκεῖ ἔζησε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὅλη τὴν ὑπόλοιπη ζωή του. Προσευχόταν, μελετοῦσε, ἔγραφε, μέχρι ποὺ ἔκλεισε τὰ μάτια στὸ μάταιο αὐτὸ κόσμο σὲ ἡλικία ἑκατὸ περίπου ἐτῶν.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ὠνομάστηκε καὶ χρυσορρόας. Τί θὰ πῇ χρυσορρόας; Τὸ στόμα του, δηλαδή, ἦταν ἕνας ποταμὸς ποὺ ἔρρεε χρυσόν, κατέβαζε χρυσάφι. Ὅπως ὁ ἄλλος Ἰωάννης ὠνομάστηκε Χρυσόστομος, ἔτσι αὐτὸς ὠνομάστηκε χρυσορρόας.
Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Σεργίου ὁ μουσουλμᾶνος χαλίφης προσέλαβε τὸν Ἰωάννη, λόγῳ τῶν ἐξαιρετικῶν προσόντων του, ὡς πρωθυπουργὸ τῆς Συρίας. Ἀλλ᾿ αὐτὸς δὲν ἔμεινε πολὺ στὴν ἐπίζηλο αὐτὴ θέσι. Σύντομα ἄφησε τὶς δόξες τοῦ κόσμου καὶ μαζὶ μὲ τὸν Κοσμᾶ ἀφωσιώθηκαν στὰ θεῖα γράμματα.
Ὅταν ὁ χαλίφης τῆς Δαμασκοῦ Ὀμὰρ ὁ Β΄ (717-720) ἐκίνησε διωγμὸ κατὰ τῶν Χριστιανῶν, οἱ δύο ἀδελφοὶ ἔφυγαν ἀπὸ τὴ Δαμασκό. Πῆγαν στὰ Ἰεροσόλυμα καὶ ἔγιναν μοναχοὶ στὴν περίφημη μονὴ τοῦ Ἁγίου Σάββα. Ἐκεῖ ἔζησε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὅλη τὴν ὑπόλοιπη ζωή του. Προσευχόταν, μελετοῦσε, ἔγραφε, μέχρι ποὺ ἔκλεισε τὰ μάτια στὸ μάταιο αὐτὸ κόσμο σὲ ἡλικία ἑκατὸ περίπου ἐτῶν.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ὠνομάστηκε καὶ χρυσορρόας. Τί θὰ πῇ χρυσορρόας; Τὸ στόμα του, δηλαδή, ἦταν ἕνας ποταμὸς ποὺ ἔρρεε χρυσόν, κατέβαζε χρυσάφι. Ὅπως ὁ ἄλλος Ἰωάννης ὠνομάστηκε Χρυσόστομος, ἔτσι αὐτὸς ὠνομάστηκε χρυσορρόας.
* * *
Χαρακτηριστικὸ τοῦ
Δαμασκηνοῦ Ἰωάννου εἶνε, ὅτι ὑπῆρξε ἀγωνιστής. Ἀγωνιστὴς ἐναντίον τριῶν ἐχθρῶν.
Πρῶτον ἐναντίον τοῦ ἰσλαμισμοῦ. Σὲ διάλογο μὲ τοὺς Σαρακηνοὺς τοὺς ἔδειξε, ὅτι
ἕνας εἶνε ὁ ἀληθινὸς Θεός, αὐτὸς ποὺ ἀπεκάλυψε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός·
Πατήρ, Υἱός, καὶ ἅγιον Πνεῦμα· ἁγία Τριάς, ἐλέησον τὸν κόσμον σου! Σήμερα, ποὺ
τὸ Ἰσλὰμ πάει νὰ κατακτήσῃ τὴν Εὐρώπη, ἔχουμε ἕνα τέτοιο ἀγωνιστή; Στὸ Παρίσι
κλείνουν ἐκκλησίες κι ἀνοίγουν τζαμιά. Φοβερὰ χρόνια ἔρχονται καὶ γιὰ τὴν
πατρίδα μας…
Ὑπῆρξε ἀκόμα ἀγωνιστὴς ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν καὶ μάλιστα τῶν εἰκονομάχων. Αὐτοὶ εἶχαν προστάτες βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες, ἰδίως τὸν Λέοντα τὸν Ἴσαυρο. Τί πίστευαν αὐτοί; Δὲν ἤθελαν νὰ βλέπουν εἰκόνες. Ἔσπαζαν καὶ ἔκαιγαν τὶς εἰκόνες, καὶ καταδίωκαν ὅσους τὶς ἀσπάζονταν. Λέγανε γιὰ μᾶς, ὅτι εμεθα εἰδωλολάτραι. Λάθος κάνανε. Μᾶς κατηγορούσανε, ὅτι ὅσοι προσκυνοῦμε τὶς εἰκόνες προσκυνοῦμε εδωλα (αὐτὸ ποὺ ἰσχυρίζονται καὶ σήμερα τὰ ἐγγόνια τοῦ Ἀρείου, οἱ χιλιασταί, ποὺ εἶνε ἕνα εἶδος εἰκονομάχων). Ὁ Ἰωάννης μὲ εἰδικὸ σύγγραμμα τοὺς ἀπέδειξε, ὅτι ἄλλο λατρεία καὶ ἄλλο τιμή (=τιμητικὴ προσκύνησις) τῆς εἰκόνος. Διαφέρει τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο.
Ὑπῆρξε ἀκόμα ἀγωνιστὴς ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν καὶ μάλιστα τῶν εἰκονομάχων. Αὐτοὶ εἶχαν προστάτες βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες, ἰδίως τὸν Λέοντα τὸν Ἴσαυρο. Τί πίστευαν αὐτοί; Δὲν ἤθελαν νὰ βλέπουν εἰκόνες. Ἔσπαζαν καὶ ἔκαιγαν τὶς εἰκόνες, καὶ καταδίωκαν ὅσους τὶς ἀσπάζονταν. Λέγανε γιὰ μᾶς, ὅτι εμεθα εἰδωλολάτραι. Λάθος κάνανε. Μᾶς κατηγορούσανε, ὅτι ὅσοι προσκυνοῦμε τὶς εἰκόνες προσκυνοῦμε εδωλα (αὐτὸ ποὺ ἰσχυρίζονται καὶ σήμερα τὰ ἐγγόνια τοῦ Ἀρείου, οἱ χιλιασταί, ποὺ εἶνε ἕνα εἶδος εἰκονομάχων). Ὁ Ἰωάννης μὲ εἰδικὸ σύγγραμμα τοὺς ἀπέδειξε, ὅτι ἄλλο λατρεία καὶ ἄλλο τιμή (=τιμητικὴ προσκύνησις) τῆς εἰκόνος. Διαφέρει τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο.
Ἔλεγε λοιπόν· Ὁ Θεὸς εἶνε ἀόρατος· κανείς δὲν τὸν εἶδε. Γι᾿ αὐτὸ δὲν τὸν ζωγραφίζουμε, δὲν ὑπόκειται σὲ ζωγραφική. Ἀλλ᾿ ἀφ᾿ ἧς στιγμῆς κατῆλθε ἀπὸ τὸν οὐρανὸ στὴ γῆ, ἔγινε ἄνθρωπος καὶ ἔλαβε σάρκα ἀπὸ τὴν ὑπεραγία Θεοτόκο, ἔγινε πλέον ὁρατός. «Ὤφθη» τοῖς ἀνθρώποις (Λουκ. 24,34· Πράξ. 13,31· Α΄ Κορ. 15,5-8 κ.ἀ.). Ὁ ἀόρατος ―αὐτὸ εἶνε τὸ μεγαλεῖο τῆς θρησκείας μας― ἔγινε ὁρατός. Καὶ τότε πλέον ἔχει θέσιν ὁ χρωστήρ, μπορεῖ ἕνας ζωγράφος νὰ τὸν ζωγραφίσῃ. Καὶ ζωγραφίζονται εἰκόνες· ὁ Χριστὸς ὡς ἄνθρωπος, ἡ ὑπεραγία Θεοτόκος, οἱ ἅγιοι καὶ οἱ μάρτυρες. Αὐτὰ εἶπε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καὶ ἔτσι ἀνεστηλώθησαν οἱ ἅγιες εἰκόνες. Ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς προμάχους τῆς ἀναστηλώσεως.
Ἀλλ᾿ ὁ σπουδαιότερος ἀγώνας του ποιός ἦταν; Ἐὰν νίκησε τὸ Ἰσλάμ, ἐὰν νίκησε τὶς αἱρέσεις, εἶνε διότι εἶχε νικήσει πρῶτα – ποιόν; Τὸν ἑαυτό του! Μάλιστα· ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου» (Ῥωμ. 6,6· Ἐφ. 4,22· Κολ. 3,9). Διότι ὅλοι μέσα μας κρύβουμε τὸν ἐχθρό. Καὶ ὁ ἐχθρὸς εἶνε τὸ ἐγώ μας, τὸ ἁμαρτωλὸ ἐγὼ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ἐκδηλώνεται ὡς πολυκέφαλο κακὸ μὲ τρεῖς κεφαλές· φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία. Τὰ τρία αὐτά, ποὺ δέρνουν τὴν ἀνθρωπότητα, αὐτὰ πολέμησε ὁ ἅγιος Ἰωάννης. Μὲ τί ὅπλο; Μὲ μιὰ λέξι, λέξι ποὺ ὁ κόσμος τὴ μισεῖ.
Ξέρετε
ποιά εἶνε; Ὑπακοή. Δὲν ὑπάρχει πλέον ὑπακοή. Δὲν ὑπακούουν οὔτε ἡ γυναίκα στὸν
ἄντρα, οὔτε τὰ παιδιὰ στὸν πατέρα, οὔτε οἱ πολῖτες στοὺς ἄρχοντες, οὔτε οἱ
Χριστιανοὶ στοὺς ἱερεῖς.
Ἐκεῖνος ὅμως ἦτο ὑπάκουος. Ὑπήκουε ποῦ; Σὲ ἕνα
κατώτερό του, σὲ ἕναν ὀλιγογράμματο ἀσκητή. Ὑπήκουε ὄχι μόνο σ᾿ αὐτὰ ποὺ
φαίνονται λογικά, ἀλλὰ καὶ σ᾿ αὐτὰ ποὺ φαινόντανε παράλογα. Ὑπήκουε μέχρι
θανάτου. «Ὑπακοὴ ζωή, ἀνυπακοὴ θάνατος», εἶνε δόγμα τοῦ μοναχισμοῦ.
Ὑπάρχουν βέβαια τώρα μοναχοὶ ποὺ ἐφαρμόζουν τὸ μοναχικὸ ἰδεῶδες· οἱ περισσότεροι ὅμως δὲν ὑπακούουν. Ἀλλὰ μήπως καὶ στὰ ἱεραποστολικὰ πρόσωπα ποὺ συγκροτοῦν ἀδελφότητες ὑπάρχει ὑπακοή; Λένε «ὁ πατέρας μας, ὁ πατέρας μας»· ἀλλὰ εἶνε «πατέρας τους», ἐφ᾿ ὅσον λέει τὰ ἀρεστὰ σ᾿ αὐτούς. Ὅταν ἐλέγξῃ τὸ κακὸ καὶ ὑποδείξῃ τὰ δέοντα καὶ συστήσῃ τὰ πικρὰ φάρμακα ποὺ θεραπεύουν, ἐξανίστανται. Ὑπακοὴ λοιπὸν κ᾿ ἐσεῖς, ἀγαπητοί μου. Διαφορετικά, ἔχετε μεγάλη εὐθύνη. Τὸ εἶπε καθαρὰ ὁ Χριστός (βλ. Λουκ. 10,16).
Ὑπάρχουν βέβαια τώρα μοναχοὶ ποὺ ἐφαρμόζουν τὸ μοναχικὸ ἰδεῶδες· οἱ περισσότεροι ὅμως δὲν ὑπακούουν. Ἀλλὰ μήπως καὶ στὰ ἱεραποστολικὰ πρόσωπα ποὺ συγκροτοῦν ἀδελφότητες ὑπάρχει ὑπακοή; Λένε «ὁ πατέρας μας, ὁ πατέρας μας»· ἀλλὰ εἶνε «πατέρας τους», ἐφ᾿ ὅσον λέει τὰ ἀρεστὰ σ᾿ αὐτούς. Ὅταν ἐλέγξῃ τὸ κακὸ καὶ ὑποδείξῃ τὰ δέοντα καὶ συστήσῃ τὰ πικρὰ φάρμακα ποὺ θεραπεύουν, ἐξανίστανται. Ὑπακοὴ λοιπὸν κ᾿ ἐσεῖς, ἀγαπητοί μου. Διαφορετικά, ἔχετε μεγάλη εὐθύνη. Τὸ εἶπε καθαρὰ ὁ Χριστός (βλ. Λουκ. 10,16).
* * *
Παράδειγμα ὑπακοῆς ὁ ἅγιος Ἰωάννης. Ὑπήκουσε δέ, μολονότι ἦταν πολυτάλαντος. Ἦταν ὄχι μόνο δεινὸς θεολόγος,
ἀλλὰ καὶ ὑμνογράφος. Ἡ δια ἡ ὑπεραγία Θεοτόκος, γράφει τὸ συναξάριό του,
ἐμφανίσθηκε στὸ γέροντά του καὶ τοῦ ἔδωσε ἐντολή, νὰ ἐπιτρέψῃ στὸ μαθητή του νὰ
συνθέσῃ ὕμνους. Ἔτσι ὁ Ἰωάννης ἄρχισε νὰ γράφῃ ὕμνους μοναδικούς, στὰ
Χριστούγεννα, στὴ Μεταμόρφωσι, στὴν Πεντηκοστή.
Τὸ λαμπρότερο ὅμως ποίημά του εἶνε ὁ κανόνας τοῦ Πάσχα· «Ἀναστάσεως ἡμέρα, λαμπρυνθῶμεν λαοί…», «Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός…». Ὕψος! Εἶνε ἕνας Πίνδαρος τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπειδὴ ὅμως τὰ ποιήματά του εἶνε σὲ ἀρχαία γλῶσσα, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τὰ ἑρμήνευσε γράφοντας ἕνα σπουδαῖο βιβλίο, τὸ Ἑορτοδρόμιο· σᾶς τὸ συνιστῶ.
Ὡς ὑμνῳδὸ τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ἱεροψάλτες τὸν ἔχουν προστάτη. Ἂς τὸν ἔχουν ὅμως καὶ ὑπόδειγμα, ψάλλοντας μὲ συναίσθησι, μὲ πίστι, καὶ μὲ ταπείνωσι. Διότι ἀνώτερα ἀπὸ τοὺς ψάλτες στὶς ἐκκλησίες ψάλλουν στὴ φύσι τὰ ἀηδόνια· καὶ ἀνώτερα ἀπὸ τὰ ἀηδόνια ψάλλουν στὸν οὐρανὸ οἱ ἄγγελοι. Τὸ πιστεύετε, ἀδελφοί μου; Ἔρχεται ἡμέρα μεγάλη, κατὰ τὴν ὁποία ὄχι στὴ γῆ, ἀλλὰ στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ὄχι πλέον ψάλτες, ὄχι πλέον ἀηδόνια, ἀλλὰ ἀγγέλους καὶ ἀρχαγγέλους θ᾿ ἀκούσουμε νὰ ψάλλουν αἰωνίως· «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος σαβαώθ», «πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου» (Ἠσ. 6,3 καὶ θ. Λειτ.).
Εθε ὁ Θεὸς νὰ μᾶς ἀξιώσῃ νὰ ἀκούσουμε τὴ συναυλία ἐκείνη τῶν ἀγγέλων καὶ ἀρχαγγέλων, γιὰ νὰ ὑμνοῦμε Πατέρα Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα εἰς αἰῶνα αἰῶνος. Ἀμήν.
† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου
Καντιώτου στον ιερό ναό του Ἁγίου Παντελεήμονος Φλωρίνης 3-12-1989 Κυριακὴ ἑσπέρας)
