Το 1487, ο Σουλτάνος έδωσε άδεια σε 120.000 Εβραίους να εγκατασταθούν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Εβραίοι αυτοί –«Σεφαρδίτες»- είχαν εξασφαλίσει μεγάλα προνόμια, κατόπιν ειδικών συμφωνιών με την «Υψηλή Πύλη».
Το μεγαλύτερο μέρος των Εβραίων, εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1516, αφού έκαναν δώρο στον Σουλτάνο το ιλλιγιώδες για την εποχή ποσό των 2.000.000 λιρών).
Την στάση των Εβραίων τις παραμονές της απελευθέρωσης της...
Θεσσαλονίκης περιέγραψε στην εφημερίδα «Μακεδονία» της 20ης Μαίου 1933 ο Αστυνόμος Νικόλαος Αργυριάδης ως εξής:
«Ο Ελληνικός στρατός προχωρεί. Ο Ταχσίν κλονίζεται, καταρρέει, συντρίβεται. Οι Εβραίοι ετρομοκρατήθησαν. Μόνον ο Αυστριακός ναύαρχος θα μπορούσε να διώξη τους Γκιαούρηδες. Η Ανωτάτη Ισραηλιτική Κοινοτική Επιτροπεία συνελθούσα υπό την προεδρίαν του αρχιρραβίνου Μάϊρ, απεφάσισε να επιδώση ψήφισμα προς τον Αυστριακόν ναύαρχον δια του οποίου παρεκαλείτο ούτος όπως εισηγηθή εις την Σεβαστήν Κυβέρνησίν του και διαταχθεί ο ελληνικός στρατός ίνα μη εισέλθη ένοπλος εις την πόλιν! Ο Αυστριακός ναύαρχος ανέγνωσε μειδιών το γελοίον τούτο ψήφισμα και διαβεβαίωσε την επιτροπήν των χαχάμηδων ότι οι Έλληνες δεν έχουν ανάγκην συστάσεων και κηδεμονίας. Οι Εβραίοι όμως επέμενον ότι ο Ελληνικός στρατός θα τους …έσφαζεν όλους και ότι ήτο επιβεβλημένη η αποστολή του ψηφίσματος τούτου προς την Αυστριακήν κυβέρνησιν! Πράγματι αι μωρίαι της Ισραηλιτικής Κοινότητος ετηλεγραφήθησαν μέχρι Βιέννης, η Βιέννη ετηλεγράφησεν εις τας Αθήνας και ο τότε υπουργός των Στρατιωτικών Ε. Βενιζέλος κατέστησεν ενήμερον των φόβων των Εβραίων τον κατ’ εκείνην την στιγμήν διά της οδού 26ης Οκτωβρίου εισερχόμενον εις την πόλιν διάδοχον…».
Ας δούμε τώρα τι γράφει, παραθέτοντας αυτούσια αποσπάσματα του βιβλίου του, ένας Εβραίος συγγραφέας για την Θεσσαλονίκη:
«MARK MAZOWER: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Πόλη των φαντασμάτων
ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ, ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΒΡΑΙΟΙ: 1430-1950
Μετάφραση ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΡΕΜΕΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
…Και οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης επιφύλαξαν ψυχρή υποδοχή στον νικηφόρο ελληνικό στρατό. «Πρέπει να σας πούμε ότι ο Ισραηλίτης δεν έχει το νου του στις γιορτές», έγραφε ένας Εβραίος δάσκαλος λίγο μετά. «Έχει υιοθετήσει μία στάση σωστή και αξιοπρεπή, όπως ταιριάζει στον ηττημένο… Μόνο όταν χάνουμε αυτό που έχουμε, εκτιμούμε την πραγματική του αξία, και οι Ισραηλίτες, που ποτέ δεν ξέχασαν τα σπάνια προτερήματα της ανοχής και της ευμένειας του τουρκικού λαού, συναισθάνονται σήμερα, μέσα σ’ αυτή τη φοβερή καταιγίδα, ότι μόλις έχασαν την πιο σίγουρη και την πιο σταθερή τους βάση». Πολλοί είχαν σοβαρές αμφιβολίες για τη μελλοντική ελληνική διοίκηση. Ορισμένοι Εβραίοι ηγέτες προειδοποίησαν ότι η προσάρτηση από την Ελλάδα θα είχε καταστροφικές συνέπειες, γιατί θ’ απόκοβε την πόλη από τις παραδοσιακές της αγορές, και αντιπρότειναν ν’ αποτελέσει η Θεσσαλονίκη με τα περίχωρά της ένα αυτόνομο κρατίδιο υπό την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων, μια εβραιοκρατούμενη μητρόπολη που θα ‘μενε έξω από τις αντιπαλότητες των Βαλκανίων γειτόνων της. Αυτή η πρόταση διεθνοποίησης συζητήθηκε με Νεότουρκους εμιγκρέδες της Βιέννης, μεσολαβητές ήταν ορισμένοι Ντονμέδες της Θεσσαλονίκης. Στην Κωνσταντινούπολη συστήθηκε μια τουρκο-εβραιο-βλάχικη Μακεδονική Επιτροπή, για την προώθηση αυτής της ιδέας. Ορισμένοι εξέχοντες Εβραίοι Οθωμανοί συμπαθούντες ίσως να προχώρησαν ακόμη περισσότερο και να υποσχέθηκαν στην οθωμανική κυβέρνηση οικονομική βοήθεια, αν συνέχιζε τον πόλεμο ενάντια στα βαλκανικά κράτη…
…Οι σχέσεις μεταξύ Βενιζέλου και εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης έφτασαν τότε στο κατώτατο ιστορικά σημείο τους. Όταν πολλοί Εβραίοι ψήφισαν και πάλι εναντίον τω Φιλελεύθερων, ο ίδιος ο Βενιζέλος ερμήνευσε την ενέργεια αυτή ως «εχθρική πράξη εναντίον της μισής Ελλάδας». «Ώστε θέλετε πόλεμο, Ισραηλίτες; Θα τον έχετε!» δήλωσε μια βενιζελική εφημερίδα το 1933. Ο Βενιζέλος υιοθετούσε τελικά τις ανυποχώρητες θέσεις που από καιρό τον προέτρεπαν να λάβει οι υποστηρικτές του στην πόλη. Το 1934 είπε σ’ ένα δημοσιογράφο της Jewish Post ότι «Οι Έλληνες δε θέλουν να επηρεάζουν οι Εβραίοι την ελληνική πολιτική… Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ακολουθούν εθνική εβραϊκή πολιτική. Δεν είναι Έλληνες και δε νιώθουν Έλληνες. Επομένως δεν πρέπει ν’ ανακατεύονται στις ελληνικές υποθέσεις». Και συνέχισε λέγοντας:
«Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης δεν είναι Έλληνες πατριώτες αλλά Εβραίοι πατριώτες. Αισθάνονται πιο κοντά στους Τούρκους απ’ ό,τι σ’ εμάς… Δεν θα επιτρέψω στους Εβραίους να επηρεάζουν την ελληνική πολιτική».
