Ἄρθρο τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση Ὁμότιμου Καθηγητή Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.
1. Τό παράδειγμα τῆς Ὀρθόδοξης Σερβίας. Κοσσυφοπέδιο καί Οὐκρανία
Ὅσοι, χωρίς ἱστορική γνώση, παρακολουθοῦν αὐτές τίς ἡμέρες τήν σύγκρουση μεταξύ τῶν δυτικῶν συμμάχων τοῦ ΝΑΤΟ καί τῆς Ρωσίας στά σύνορα τῆς Οὐκρανίας, ὅπου ἐπιδιώκουν οἱ νέοι Σταυροφόροι νά ἀποσπάσουν τήν Οὐκρανία ἀπό τήν ἱστορική καί γεωπολιτική της σύνδεση μέ τήν Ρωσία καί νά τήν ἐντάξουν στήν δυτική συμμαχία, στήν λατινοφραγκική, παπική καί προτεσταντική Δύση, δέν μποροῦν νά κατανοήσουν τήν δικαιολογημένη ἰσχυρή ἀντίδραση τῆς Ρωσίας καί πιθανόν νά δικαιώνουν ὄχι τήν ἀμυνόμενη Ρωσία ἀλλά τούς ἐπιτιθέμενους νέους Σταυροφόρους τῆς Δύσης.Οἱ τελευταῖοι ἐπαναλαμβάνουν ὅ,τι ἔπραξαν μέ τήν Ὀρθόδοξη Σερβία στόν ἐναντίον της πολυχρόνιο πόλεμο μετά τήν διάλυση τῆς Γιουγκοσλαβίας. Ἀφοῦ μέ τήν παρέμβαση τοῦ πάπα καί τούς τοπικούς πολέμους ἱδρύθησαν τά ἀνεξάρτητα «καθολικά» κράτη τῆς Κροατίας καί τῆς Σλοβενίας μέ ἐδαφικές ρυθμίσεις εἰς βάρος τῆς Ὀρθόδοξης Σερβίας, ἐπενέβη τό ἴδιο τό ΝΑΤΟ τό 1999 (Μάρτιος-Ἰούνιος) καί μέ ἀτέλειωτους φονικούς βομβαρδισμούς ἐναντίον τῆς Σερβίας, πού ἄντεξε ἐπί μῆνες, διέλυσαν τήν στρατιωτική της δύναμη καί τήν ἀνάγκασαν νά ἀποχωρήσει ἀπό τήν ἱστορική της κοιτίδα, τό Κοσσυφοπέδιο, πού τό παρέδωσαν στούς Μουσουλμάνους Κοσοβάρους Ἀλβανούς, γεμίζοντας τά Βαλκάνια μέ ἀνεξάρτητα νέα λατινοφραγκικά προτεκτοράτα, ἀμερικανοευρωπαϊκά, παπικά καί μουσουλμανικά, πού περικύκλωσαν τήν Ὀρθόδοξη Σερβία, ἀλλά καί τήν ἀμφιταλαντευόμενη μεταξύ Ἀνατολῆς καί Δύσης Ἑλλάδα. Ἡ τελευταία ὡς μέλος τῆς δυτικῆς συμμαχίας διευκόλυνε τίς στρατιωτικές ἐπιχειρήσεις, μέ τήν λαϊκή της πάντως ἀλάνθαστη συνείδηση στάθηκε στό πλευρό τῶν ἀμυνόμενων Ὀρθοδόξων Σέρβων. Ἔχει καταγραφῆ ἀνεξίτηλα ἡ ἐνθάρρυνση τοῦ Βατικανοῦ πρός τούς πρέσβεις τῶν δυτικῶν χωρῶν διά στόματος τοῦ Πολωνοῦ πάπα Παύλου ΣΤ´, ὅπως τήν διέσωσε Ἕλληνας Εὐρωβουλευτής: «Ἐξοπλῖστε τούς Μουσουλμάνους καί ἀφοπλῖστε τούς Σέρβους»Ὅ,τι εἶναι τό Κοσσυφοπέδιο γιά τούς Σέρβους, ὡς ἐθνική καί χριστιανική τους κοιτίδα, τό ἴδιο εἶναι καί ἡ Οὐκρανία, τό Κίεβο, γιά τούς Ρώσους. Στό Κίεβο, τήν πρώτη πρωτεύουσα τῶν Ρώσων, συντελέσθηκε τό Βάπτισμα, ὁ ἐκχριστιανισμός τους (988 μ.Χ.), καί ἐκεῖ ἐπί αἰῶνες ἀναπτύχθηκε ἡ Ρωσική Ὀρθοδοξία, ὁ ρωσικός πολιτισμός, μέ περίλαμπρους ναούς, ξακουστά μοναστήρια, καί μεγάλους Ἁγίους ἀσκητές. Ἀκόμη καί μετά τήν κατάκτηση τῆς περιοχῆς ἀπό τούς Μογγόλους, τό 1240, καί τήν μεταφορά τῆς πρωτεύουσας, ἀρχικά στό Βλαδιμήρ καί ὁριστικά στήν Μόσχα, τό Κίεβο ἐξακολούθησε νά θεωρεῖται ρωσική ἐπικράτεια καί νά διεκδικεῖται ἀπό τούς Ρώσους. Μετά τούς Μογγόλους τήν περιοχή κατέκτησαν οἱ Πολωνοί ἐπί δύο αἰῶνες μέχρι τό 1654, ὁπότε μετά τήν νίκη τῶν Ρώσων ἐπί τῶν Πολωνῶν ἔκλεισε ἡ παρένθεση τῆς πολωνικῆς κατάκτησης τῶν περιοχῶν καί ἀποκαταστάθηκε ἡ ἑνότητα Μόσχας Κιέβου. Κατά τήν διάρκεια τῆς πολωνικῆς κατάκτησης, ἐν μέρει δέ καί τῆς Λιθουανικῆς σέ κάποιες ρωσικές περιοχές, τό Κίεβο ἔγινε τό Κέντρο τῆς δράσεως τῶν Ἰησουϊτῶν καί τῶν Οὐνιτῶν, ὅπου, παράλληλα μέ τόν ἐκλατινισμό τῶν Ὀρθοδόξων καί τήν ἐκκλησιαστική ἀπεξάρτησή τους ἀπό τήν Ρωσία μέ τήν δημιουργία ξεχωριστῆς Μητρόπολης Κιέβου, ἐπιχειρήθηκε συστηματικά καί ἡ ἐθνική τους ἀπεξάρτηση μέ τήν καλλιέργεια οὐκρανικῆς συνείδησης, τοῦ Οὐκρανισμοῦ, καί τήν συστηματική ἀνάπτυξη τῆς ρωσοφοβίας. Πουθενά στίς ἑλληνικές ἱστορικές πηγές δέν συναντᾶται ἡ λέξη Οὐκρανία, ἀλλά τό ρωσικό ἔθνος παρουσιάζεται ἑνιαῖο μέ γεωγραφικούς πληθυσμιακούς χαρακτηρισμούς, ὅπως Μεγάλη Ρωσία, Μικρά Ρωσία, Λευκορωσία. Ὁ σημερινός Οὐκρανός εἶναι ὁ Μικρορῶσος, ὁ Μοσχοβίτης εἶναι ὁ Μεγαλορῶσος καί ὁ τῆς Λευκορωσίας εἶναι ὁ Λευκορῶσος. Ὅσα συμβαίνουν σήμερα στήν Οὐκρανία μέ τήν καλλιεργούμενη ρωσοφοβία καί τήν προσπάθεια ἐκδυτικισμοῦ ἔχουν τίς ρίζες τους πίσω στήν ἱστορία, στίς προσπάθειες ἐκπολωνισμοῦ καί ἐκλατινισμοῦ τῶν κατοίκων2.
2. Ἡ Ρωσική Ὀδησσός δέχεται καί τιμᾶ τό λείψανο τοῦ ἱερομάρτυρος πατριάρχη Γρηγορίου τοῦ Ε´
Ἀξίζει πάντως νά ἀναφέρουμε, στά πλαίσια τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν διακοσίων ἐτῶν (200) ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821, τήν λαμπρή ὑποδοχή πού ἐπεφύλαξαν οἱ Ρῶσοι, Ἐκκλησία καί Πολιτεία, στό σκήνωμα τοῦ ἱερομάρτυρα πατριάρχη Γρηγορίου τοῦ Ε´, στήν πόλη τῆς Ὀδησσοῦ, στήν ρωσική Ὀδησσό, γιατί τότε δέν ὑπῆρχε Οὐκρανία, τόν Ἰούνιο τοῦ 1821, μετά τήν θαυμαστή διάσωση τοῦ λειψάνου ἀπό τό ἐλλιμενισμένο στήν Γέφυρα τοῦ Γαλατᾶ πλοῖο τοῦ Ἰωάννη Σκλάβου, πλοιάρχου ἀπό τήν Κεφαλληνία, ὑπό ρωσική σημαία, ὁ ὁποῖος τό μετέφερε στήν Ὀδησσό ὅπου ἐτάφη μέ αὐτοκρατορικές τιμές. Ὁ Γ. Παπαδόπουλος στό βιβλίο του «Ἱστορία Γρηγορίου Ε´, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Πρωταθλητοῦ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως», ἀναφερόμενος στίς ἑτοιμασίες γιά τήν κηδεία τοῦ πατριάρχη λέγει ὅτι τό γενικό πρόσταγμα γιά τήν ὑλοποίηση τῶν διαταγῶν τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Ρωσίας Ἀλεξάνδρου εἶχε ὁ κόμης Ἀλέξανδρος Θεοδωρίδης Λανζερών, γενικός διοικητής τῆς Μικρᾶς Ρωσίας, καί ὅτι μετά τόν ἀσπασμόν τοῦ ἱεροῦ λειψάνου ὑπό τῶν κληρικῶν ἐπί τρεῖς ἡμέρες «ἐν τῷ ναῷ κατησπάζετο μεθ᾽ ὅλης τῆς εὐλαβείας πλῆθος μέγα συρρεόντων ἐκ τῶν πλησιεστέρων ἐπαρχιῶν τῆς Μικρᾶς Ρωσίας»3. Στόν ἐπιτάφιο λόγο ἐπίσης πού ἐξεφώνησε ὁ μέγας διδάσκαλος τοῦ Γένους Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων στήν Ὀδησσό στίς 19 Ἰουνίου 1821 στό ρωσικό καθεδρικό Ναό τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, μεταξύ ἄλλων, εἶπε ἀπευθυνόμενος πρός τόν ἀποθανόντα πατριάρχη: «Ἄν καί δέν σέ περιστέφει πλέον ἡ ἁγιωτάτη σου Σύνοδος, ἀλλά περιστοιχοῦσι τό λείψανόν σου, ὡς στελέχη φοινίκων, σεβάσμιοι Ποιμένες καί ἱερεῖς ἐκ μέρους τῆς ἁγιωτάτης Συνόδου τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας. Ἄν καί δέν ἐνταφιάζεσαι εἰς τήν ἔνδοξον μέν ἀλλά στενάζουσαν ἤδη γῆν τῆς Ἑλλάδος, ἀλλ᾽ ἐνταφιάζεσαι ἐνδόξως εἰς γῆν ἐλευθέραν, καί τιμᾶσαι λαμπρῶς ὑπό τε τῶν παρόντων ὁμογενῶν σου καί ὑπό τῶν γενναίων καί θεοσεβῶν Ρώσσων, τῶν ὁποίων ἡ τῆς πίστεως εὐσέβεια, συμφωνοῦσα πρός τῶν νικηφόρων αὐτῶν ὅπλων τήν ἰσχύν, ἠξεύρει νά τιμᾶ καί νά ὑπερασπίζηται δημοσίως τά θεῖα καί ἀνθρώπινα δικαιώματα»4.Στήν ρωσική λοιπόν Ὀδησσό καί ὄχι στήν Οὐκρανική, ἐτάφη ὁ ἱερομάρτυς καί ἐθνάρχης πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε´. Ρῶσοι ἱεράρχες καί ἱερεῖς, Ὀρθόδοξοι πιστοί τῆς Μικρᾶς Ρωσίας, δηλαδή τῆς σημερινῆς Οὐκρανίας, καί ἡ Σύνοδος τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, καί ὄχι κάποιας ψευδοαυτοκέφαλης Οὐκρανικῆς, ἐτίμησαν καί ἐδόξασαν τό σκήνωμα τοῦ ἡρωϊκοῦ πατριάρχη. Πρός τήν Ὀρθόδοξη Ρωσία καί τήν Ρωσική Ἐκκλησία ἐστράφησαν οἱ εὐχαριστίες καί ἡ εὐγνωμοσύνη τῶν Ἑλλήνων στούς πανηγυρικούς καί ἐγκωμιαστικούς λόγους πού ἐκφωνήθηκαν τό 1871 μέ ἀφορμή τόν ἑορτασμό τῆς πεντηκονταετίας ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821, κατά τόν ὁποῖο πραγματοποιήθηκε καί ἡ μεταφορά τοῦ λειψάνου τοῦ πατριάρχη ἀπό τήν Ὀδησσό στήν Ἀθήνα καί ἡ ἐναπόθεσή του στόν μητροπολιτικό ναό. Ἀπό τό πλῆθος τῶν σχετικῶν ἀναφορῶν περιοριζόμαστε μόνον εἰς ὅσα γράφει ὁ ποιητής Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης στόν Πρόλογο τοῦ συγκλονιστικοῦ ποιήματος «Ἀνδριάς» πού ἀπήγγειλε τό ἑπόμενο ἔτος 1872 στίς 25 Μαρτίου ἐνώπιον τοῦ ἑτοιμασθέντος ἀνδριάντος, τό ὁποῖο ἀρχίζει μέ τούς στίχους:
Πῶς μᾶς θωρεῖς ἀκίνητος;… Ποῦ τρέχει ὁ λογισμός σου;
Γράφει λοιπόν στόν Πρόλογο μεταξύ ἄλλων: «Τό ἱερόν λείψανον τοῦ μεγάλου τῆς Ἑλλάδος ἐθνομάρτυρος ἔμεινε τρεῖς ὅλας ἡμέρας κρεμάμενον ἐπί τῆς ἀγχόνης, ὕστερον δέ παρεδόθη εἰς χεῖρας τοῦ μαινομένου ὄχλου τῶν δημίων καί διασυρθέν καθ᾽ ὅλας τάς ρύμας καί τάς ἀγυιάς τοῦ Βυζαντίου, ὥς τι θνησιμαῖον ἀνάξιον ἐνταφιασμοῦ, ἐρρίφθη εἰς τά βάθη τοῦ Βοσπόρου. Ἀλλ᾽ ὁ Θεός ὁ Ὕψιστος παρέλαβεν αὐτό ἐκ τῶν κόλπων τῆς θαλάσσης καί τό διεπιστεύθη εἰς χεῖρας τῆς Ὀρθοδόξου Ρωσίας, ἥτις ἀπέδωκεν αὐτῷ τιμάς αὐτοκρατορικάς καί λατρείαν ἀνάλογον πρός τόν τερατώδη ὄγκον τοῦ διαπραχθέντος στυγεροῦ κακουργήματος καί τῆς ὑψηλῆς θέσεως, ἥν κατεῖχεν ἐν τῷ πληρώματι τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἀπαγχονισθείς πατριάρχης»5.
3. Στόχος τῶν δυτικῶν Σταυροφόρων, παλαιῶν καί νέων, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Τί λέγει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος
Παρεμβάλαμε τά περί τοῦ πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε´, γιά νά δείξουμε ἐνδεικτικά ὅτι στήν ἱστορική συνείδηση Ἑλλήνων καί Ρώσων, τό Κίεβο, ἡ Ὀδησσός καί ὅλα τά νότια παράλια τοῦ Εὐξείνου Πόντου ἱστορικά θεωροῦνται ρωσική ἐπικράτεια, καί ὅπως ἔπραξαν κατά τήν δεκαετία τοῦ 1990 οἱ Σταυροφόροι τοῦ ΝΑΤΟ ἐναντίον τῆς Ὀρθόδοξης Σερβίας, τό ἴδιο ἐπεχείρησαν παλαιά μέ τίς πολωνικές καί λιθουανικές κατακτήσεις ἐδαφῶν τῆς Μικρᾶς Ρωσίας (= Οὐκρανίας) καί πράττουν καί σήμερα μέ τήν προσπάθεια τῆς ὁριστικῆς ἀπεξάρτησης τῆς Οὐκρανίας ἀπό τήν Ρωσία, πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς καί τῆς ἔνταξής της στόν δυτικό χῶρο. Ἡ πολιτική ἀπεξάρτηση ἐπιτεύχθηκε βέβαια μετά τήν διάλυση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης τό 1990, ἐξακολουθοῦσε ὅμως καί ἐξακολουθεῖ ἡ πολιτιστική σύνδεση τῶν δύο ὁμόφυλων λαῶν, ὅπως καί ἡ ἐκκλησιαστική ἐξάρτηση ἀπό τήν Ρωσική Ἐκκλησία, ἐναντίον τῆς ὁποίας ἐργάζεται δυστυχῶς ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος, συνεργαζόμενος μέ τούς δυτικούς Σταυροφόρους πού διέλυσαν τό Βυζάντιο καί ἐβεβήλωσαν τήν Κωνσταντινούπολη τό 1204, συνεργαζόμενος οὐσιαστικῶς ἐναντίον τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Στόχος τῆς αἱρετικῆς Δύσης διαχρονικά, τῇ ὑποκινήσει τοῦ Διαβόλου, εἶναι νά διαλύσει τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, δηλαδή τήν Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία, καί νά ἀποχριστιανίσει καί τήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή, ὅπως ἤδη ἔχει ἀποχριστιανισθῆ ἡ ἴδια.
Ἡ σταυροφορική αὐτή δαιμονική συμπεριφορά πηγαίνει πολύ πίσω στήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπό τούς Σταυροφόρους τοῦ πάπα τό 1204, ἡ ὁποία, κατά γενική τῶν ἱστορικῶν ἐκτίμηση, ἐξασθένησε τόσο πολύ τήν πλανητάρχισσα τότε ἑλληνική αὐτοκρατορία, ὥστε παρά τήν ἐπανάκτησή της ἀπό τούς Ἕλληνες τό 1261, μετά ἀπό ἑξήντα χρόνια δουλείας στούς Φραγκολατίνους, νά ὑποκύψει τελικά στούς Τούρκους τό 1453, πρός μεγάλη χαρά τῶν Δυτικῶν, πού εἶχαν γεμίσει τόν ἑλληνικό χῶρο μέ φραγκολατινικά κρατίδια καί εἶχαν περικυκλώσει τήν Κωνσταντινούπολη, ὅπως περικυκλώνουν τώρα καί τήν Μόσχα. Ἐνόμισαν ὅτι θά σβήσουν τόν ὀρθόδοξο πολιτισμό καί θά παραμείνει μόνος ὁ ὑλιστικός, ὀρθολογιστικός καί νοθευμένος δυτικός πολιτισμός, πού δέν εἶναι κἄν χριστιανικός. Δέν θά παραθέσω ἱστορικές μαρτυρίες, ἀπό τίς πολλές πού ὑπάρχουν, γιά τήν βαρβαρότητα καί τίς λεηλασίες, γιά τό μῖσος τῶν Σταυροφόρων ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Κωνσταντινούπολης. Θά ἀναφέρω μόνον ὅσα λέγει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, πού δέν εἶναι πολύ γνωστά, ἀπό τά ὁποῖα προκύπτουν καί δύο ἄλλες ἐνδιαφέρουσες πτυχές γιά τήν σημερινή ἐκκλησιαστική πραγματικότητα. Συντρίβεται, ἐν πρώτοις, ὁ ἰσχυρισμός οἰκουμενιστῶν κληρικῶν καί θεολόγων περί τοῦ ὅτι δῆθεν ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ἦταν φιλοπαπικός. Καταδεικνύεται ἐπίσης ἡ διαχρονική ὑποκρισία τῶν παπῶν καί ἡ κοσμική διπλωματική τους γλώσσα, διότι ἀπό τή μία πλευρά ζητοῦν συγγνώμη γιά ὅσα δεινά προξένησαν στούς Ὀρθοδόξους, ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη ἐνθαρρύνουν καί εὐλογοῦν τούς πολέμους καί τίς ἐπιθέσεις ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων. Εἶναι προφανές ποιούς στηρίζει σήμερα τό Βατικανό στήν ἀντιπαράθεση Δυτικῶν καί Ρώσων στήν Οὐκρανία· τίς ΗΠΑ καί τό ΝΑΤΟ, ὅπως ἔπραξε καί τήν δεκαετία τοῦ 1990 στήν Σερβία, τά περί τήν Ρωσία «καθολικά» κράτη, τούς Οὐνίτες καί σχισματικούς τῆς Οὐκρανίας καί ὄχι τό δίκαιο τῆς ἀμυνόμενης καί περικυκλούμενης Ὀρθόδοξης Ρωσίας.
Γράφει λοιπόν ὁ λαοφιλής καί γλυκύτατος Ἅγιος Νεκτάριος ὁ κατ᾽ ἐξοχήν Ἅγιος τοῦ 20οῦ αἰῶνος:
«Τό κατά τῶν Ἑλλήνων μῖσος τῆς Δυτικῆς ἐκκλησίας τό ἐμπνευσθέν καθ᾽ ὅλην τήν Δύσιν κατέστησε τούς ἀμαθεῖς λαούς τῆς Δύσεως φανατικούς ἐχθρούς τῶν Ἑλλήνων, οὕς ἐθεώρουν ὡς ἐχθίστους αἱρετικούς· αὐτοί οἱ Λατῖνοι ἡγεμόνες, ὧν οἱ πλεῖστοι ἦσαν ἀμαθέστατοι, ἐπίστευον πᾶσαν κατά τῶν Ἑλλήνων ἐπιρριπτομένην διαβολήν καί συκοφαντίαν ὑπό τῶν ὀργάνων τῆς Παπικῆς ἕδρας, καί ἐδέχοντο ὡς ἀληθείας ἀναμφιρρήστους πᾶν ὅ,τι ἔλεγον αὐτοῖς οἱ κληρικοί περί τῶν προνομίων τῆς ρωμαϊκῆς ἕδρας, καί περί τῆς αἱρετικῆς δυστροπίας τῶν Ἑλλήνων. Οἱ Σταυροφόροι, ὄχλος ἀμαθής καί φανατικός, ἔτρεφον ἴσον μῖσος πρός τούς Ἕλληνας ὅσον καί πρός τούς Ὀθωμανούς. Ἡ ἅλωσις τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπό τῶν Σταυροφόρων, τῶν ἀγρίων τῆς Δύσεως Βανδάλων, ἐπέθηκε τήν σφραγῖδα ἐπί τό σχίσμα. Οἱ Σταυροφόροι ἔργῳ καί λόγῳ ἐπέδειξαν ὅτι ὁ χριστιανισμός τῆς Δύσεως ἦτο τερατούργημα, ὁ δέ Πάπας Ἰννοκέντιος ὁ Γ´ ἐμαρτύρησεν ὅτι ἦν ὁ ἀληθής αὐτῶν ποιμήν καί ποδηγέτης.
…
Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Πάπας ἔγραψε πρός τούς Σταυροφόρους ἐπιστολήν, δι᾽ ἧς θεωρεῖ αὐτούς ὄργανα τῆς θείας βουλῆς· καί κατά μέν τό πρῶτον ἥμισυ τῆς ἐπιστολῆς φαίνεται ἐλέγχων αὐτούς διά τά φρικώδη κακά, ὅσα κατά τῶν Ἑλλήνων εἰργάσαντο, “δι᾽ ἅπερ ἀποστρέφονται αὐτούς ὡς κύνας”, κατά δέ τό ὑπόλοιπον εὐλογεῖ τό ἔργον αὐτῶν θεωρῶν αὐτό ἔργον τῆς θείας βουλῆς.
…
Ὁ Ἰννοκέντιος ἔγραψε καί ἐγκύκλιον ἐπιστολήν πρός τάς Ἐκκλησίας τῆς Δύσεως λέγων ὅτι ὁ Κύριος θέλων νά παρηγορήσῃ τήν Ἐκκλησίαν αὑτοῦ διά τῆς ἑνώσεως τῶν σχισματικῶν, ἀφῄρεσε τήν Αὐτοκρατορίαν ἀπό τῶν ἀλαζόνων καί δεισιδαιμόνων καί ἀπειθῶν Ἑλλήνων, καί ἔδωκεν αὐτήν τοῖς ταπεινοῖς εὐσεβέσιν, ὀρθοδόξοις, καί εὐπειθέσι Λατίνοις!» Πόσον ἀληθῶς θαυμάσιος φαίνεται ὁ ἀλάθητος Πάπας μετά θετικότητος ἀποφαινόμενος περί τῶν βουλῶν τοῦ Κυρίου! Ἀλλά καθ᾽ ὅ Πάπας οὐδέν ἔχει τό παράδοξον»6.
4. Ἀποδυναμώθηκε ἡ Ρωμιοσύνη τοῦ Βυζαντίου. Ἐνισχύθηκε ἡ Ὀρθόδοξη Ρωσία
Ἡ σφοδρή ἐπιθετικότητα τοῦ ἀντιχρίστου Ἰσλάμ ἀπό τόν 7ο αἰώνα, ἀφήρεσε ζωτικό χῶρο ἀπό τήν κοσμοεξάκουστη ἑλληνική αὐτοκρατορία τοῦ Βυζαντίου στούς χώρους τῆς Ἀσίας καί τῆς Ἀφρικῆς, ὡς ἀντιστάθμισμα ὅμως τῶν ἐδαφικῶν αὐτῶν ἀπωλειῶν, προνόησε ὁ Θεός νά ἐξαπλωθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία στά Βαλκάνια καί στόν Βορρᾶ, στούς σλαβικούς λαούς, μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Ρωσία ἐδόξασε τήν Ὀρθοδοξία καί δοξάσθηκε ἀπό αὐτήν.
Ἀσφαλῶς ἀποτελεῖ θεία ρύθμιση τό ὅτι λίγο πρίν ἀπό τήν ἀπόσχιση τοῦ Παπισμοῦ ἀπό τήν Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία στίς ἀρχές τῆς δεύτερη χιλιετίας, τό 1054, πού ἄρχισαν οἱ προσπάθειες τῶν Δυτικῶν νά καταστρέψουν τήν Ὀρθοδοξία μέ τίς σταυροφορίες καί τήν Οὐνία, ἡ Κωνσταντινούπολη εἶχε ἀποκτήσει ἕναν ὁμόδοξο δυνατό σύμμαχο, τούς Ρώσους, εἰς τούς ὁποίους μετέδωσε βέβαια τήν Ὀρθοδοξία, ἀντέλαβε ὅμως ἐπί αἰῶνες ἀφοσίωση, ὑποστήριξη καί προστασία καί ἀπέναντι τῶν Φράγκων τοῦ πάπα, ἀλλά καί ἀπέναντι τοῦ νέου ἰσχυροῦ Ἰσλάμ τῶν Ὀθωμανῶν Τούρκων, στούς ὁποίους ὑπετάγη κατά τήν τραγική ἅλωση τοῦ 1453. Ὅπως ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν κάρφος στούς ὀφθαλμούς τῶν Δυτικῶν καί ἔκαναν τό πᾶν γιά νά τήν ἀφανίσουν εἴτε μέ πράξεις (σταυροφορίες) εἴτε μέ παραλείψεις (δέν ἔστειλαν βοήθεια ἀπέναντι στούς Τούρκους), τό ἴδιο συνέβη καί μέ τήν ἰσχυρή ὀρθόδοξη Ρωσία τῶν τσάρων, μέ τήν Ἁγία Ρωσία τῶν προκομμουνιστικῶν χρόνων. Ἰσχυρή προστάτιδα τῶν ὀρθοδόξων λαῶν ἀποτελοῦσε τεῖχος ἀσφαλείας ἀπόρθητο στίς «Ἱερές Συμμαχίες» τῶν Δυτικῶν πού ἐποφθαλμιοῦσαν τήν Ἀνατολή γιά οἰκονομικούς καί πολιτιστικούς λόγους. Ἡ συνείδηση τῶν σκλάβων Ἑλλήνων τῆς Τουρκοκρατίας πού προσδοκοῦσαν νά ἔλθει τό «ξανθόν γένος», ὁ Μόσχοβος, γιά νά ξαναπάρουν τήν Ἁγία Σοφία, πού ἐνισχύθηκε μέ σημαντικές ἐνέργειες τῆς Ρωσίας, στρατιωτικές καί πολιτικές, ἔστω καί ἄν κάποιες φορές ἀπέτυχαν, εἶναι ἐνδεικτική ἐπί τοῦ προκειμένου. Στίς ὅποιες ἰδιοτελεῖς ἐπιδιώξεις τῶν Δυτικῶν στήν ἐπίλυση τοῦ περίφημου «Ἀνατολικοῦ Ζητήματος», τοῦ διαμελισμοῦ δηλαδή καί τῆς διανομῆς τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, ἀντίβαρο ἦταν ἡ κραταιά Ὀρθόδοξη Ρωσία.
Ἡ καθυπόταξη βέβαια τῆς Ρωσίας μέ πολεμική ἀναμέτρηση ἀποδείχθηκε ἀνέφικτη, ἀπό τό παράδειγμα τοῦ Ναπολέοντα καί κατόπιν τοῦ Χίτλερ. Ἡ μετασοβιετική ὅμως ἐξασθένηση μέ τόν διαμελισμό τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης καί ἡ ἔλλειψη ἰσχυρῶν ἡγετῶν, πού εἶχε ὡς συνέπεια νά παύσει ἡ διαρχία, ὁ διπολισμός ἀνάμεσα στήν Ἀμερική καί στήν Ρωσία κατά τήν διάρκεια τοῦ ψυχροῦ πολέμου, εἶχε σάν συνέπεια νά παραμείνει μόνον ἡ Ἀμερική πλανητάρχισσα καί κυρίαρχη. Γι᾽ αὐτό καί ἀποτόλμησαν οἱ σταυροφόροι τοῦ ΝΑΤΟ τόν ἀπρόκλητο καί ἀναίτιο πόλεμο ἐναντίον τῆς Ὀρθόδοξης Σερβίας.
Ἐπειδή ὅμως κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας καί κύριος τοῦ κόσμου εἶναι ὁ Χριστός, ὄχι ὁ πάπας, οὔτε ἡ Οὐάσινγκτον καί τό Βερολίνο, καί Αὐτός κατευθύνει τήν πορεία τῆς ἱστορίας καί τοῦ κόσμου, στή Δύση ὁ Χριστιανισμός, τώρα καί στήν «Ὀρθόδοξη» Ἑλλάδα, βρίσκεται σέ τραγικό ἀδιέξοδο. Ἡ Εὐρώπη ἀποχριστιανίζεται καί ἐξισλαμίζεται· σκάνδαλα φρικτά παιδεραστίας σείουν τά σαθρά θεμέλια τοῦ παπικοῦ κλήρου, ἐπίσκοποι πού δέν πιστεύουν στήν Ἁγία Γραφή καί ἀρνοῦνται τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ· δικαιολογεῖται ἡ ὁμοφυλοφιλία καί εὐλογοῦνται γάμοι ὁμοφυλοφίλων· φεμινιστική αὐθάδεια καί ἀλαζονεία ἐπαναλαμβάνει τό ἁμάρτημα τῆς Εὔας· διαλύεται ἡ οἰκογένεια, δυσφημεῖται ἡ πολυτεκνία, κυριαρχοῦν ὁ πολιτικός γάμος καί τό πολιτικό διαζύγιο· ἀποποινικοποιεῖται ἡ μοιχεία, ἡ σεξουαλική ἀγωγή εἰσάγεται στά πρῶτα σχολικά βήματα, ὁ πανσεξουαλισμός θριαμβεύει, ὁ κλῆρος ἐκκοσμικεύεται καί προσαρμόζεται στίς ἐπιθυμίες τοῦ ἁμαρτωλοῦ κόσμου. Ἡ πανθρησκεία καί ὁ Οἰκουμενισμός εἶναι πλέον ἡ νόμιμη ἔκφραση τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Πολλές περιοχές τῆς Εὐρώπης ἐξισλαμίζονται· χιλιάδες τεμένη ὑψώνονται καί λογχίζουν τόν ἀέρα τῆς πρώην χριστιανικῆς Εὐρώπης.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἀνατολή πού σταυρώθηκε καί σταυρώνεται ἀπό τούς δυτικούς Σταυροφόρους ἄντεξε καί ἀντέχει. Δέν ἐξισλαμίσθηκε οὔτε μέ τήν βία τῶν Μουσουλμάνων κατακτητῶν καί ἔγινε ἐπί αἰῶνες ὁ κυματοθραύστης καί τό ὀχύρωμα τῆς ἀσύνετης Δύσης. Ἡ Ὀρθόδοξη Ρωσία μετά τήν ἀθεϊστική λαίλαπα τοῦ Κομμουνισμοῦ ἀνασυντάσσεται καί δυναμώνει κάτω ἀπό ἄξια καί ἱκανή πολιτική ἡγεσία. Νομοθετεῖ καί ὀργανώνει τόν κοινωνικό βίο μέ τίς χριστιανικές καί τίς ὀρθόδοξες ἀξίες. Οἱ Σταυροφόροι τῆς Δύσης ἀπειλοῦν, νομίζοντας ὅτι θά ἐπιτύχουν ὅσα ἐπέτυχαν μέ τήν Κωνσταντινούπολη παλαιά καί μέ τήν Σερβία στά νεώτερα χρόνια.
Δέν περιμέναμε, ὅσοι Ὀρθόδοξοι δέν ἐπηρεαζόμαστε ἀπό ἐθνοφυλετικά κριτήρια, ὅτι αὐτό πού δέν κατόρθωσε ἡ Δύση καθ᾽ ὅλην τήν διάρκεια τῆς δεύτερης χιλιετίας, νά διασπάσει καί νά διαιρέσει τούς Ὀρθοδόξους, θά τό κατόρθωνε στό τέλος τῆς χιλιετίας καί στίς ἀρχές τῆς τρέχουσας τρίτης· νά προκαλέσει ἀντιπαλότητα καί σύγκρουση μεταξύ τῶν δύο ἰσχυρῶν τους κέντρων, τῆς ἱστορικῆς Κωνσταντινούπολης, ἐξασθενημένης τώρα πολιτικά καί ἐκκλησιαστικά, καί τῆς ἰσχυρῆς κοσμοκράτειρας Μόσχας, τήν ὁποία οἱ Δυτικοί ὑπολογίζουν, φθονοῦν, πολεμοῦν καί ἐπιδιώκουν μέ κάθε τρόπο νά ταπεινώσουν, ὅπως ἔπραξαν καί μέ τήν παλαιά κοσμοκράτειρα τοῦ Βοσπόρου.
5. Ἡ Κωνσταντινούπολη σύμμαχος τῶν Δυτικῶν καί πρωτεργάτρια στή συνεργασία μέ τούς Παπικούς καί τούς Προτεστάντες
Τήν πολιτική καί ἐκκλησιαστική της ἐξασθένηση ἡ Κωνσταντινούπολη, ἰδιαίτερα μετά τήν Μικρασιατική Καταστροφή καί τήν πληθυσμιακή της ἀπογύμνωση (1922), πείσθηκε νά θεραπεύσει, στρεφόμενη ἀποκλειστικά καί ἐντυπωσιακά πρός τή Δύση, ἡ ὁποία ἀγκάλιασε θανάσιμα τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί τό μετέβαλε σέ ὄργανο τῶν γεωπολιτικῶν της σχεδιασμῶν, αἰχμάλωτο τοῦ Βατικανοῦ, τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν (ΠΣΕ) καί τῶν διπλωματικῶν μεθοδεύσεων τῆς Ἀμερικῆς καί τῆς Εὐρώπης. Δέν ὑπάρχει χῶρος σέ ἕνα ἄρθρο νά κατοχυρώσουμε αὐτήν τήν νέα πραγματικότητα, ἄκρως ἐπικίνδυνη γιά τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, γιά τήν ἑνότητα τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ὅπως φάνηκε ὁλοκάθαρα στήν ὑπό ἀμερικανική ἐποπτεία ὀργάνωση καί λειτουργία τῆς ψευδοσυνόδου τοῦ Κολυμπαρίου τῆς Κρήτης (2016) καί στήν μέ ἀμερικανική προτροπή καί μεθόδευση χορήγηση ψευδοαυτοκεφαλίας στούς σχισματικούς τῆς Οὐκρανίας (2018), μέ εἰσπήδηση στήν κανονική δικαιοδοσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας καί ἀγνόηση τῆς κανονικῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, τῆς ὑπό τόν μητροπολίτη Ὀνούφριο.
Θά μνημονεύσουμε μόνον ὅσα τρεῖς νέοι ἐρευνητές ἔχουν σχετικά διαπιστώσει γιά ὅσους ἐνδιαφέρονται γιά περισσότερα στοιχεῖα. Στήν ἀκαδημαϊκά ἐλεγμένη καί ἐγκεκριμένη διδακτορική του διατριβή ὁ Παῦλος Σεραφείμ, μέ τίτλο «Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στή δίνη τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου. Ἡ ἐκλογή τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα (1948)», μετά ἀπό μελέτη σέ ἀνέκδοτο ἀρχειακό ὑλικό τῶν διπλωματικῶν καί ἐκκλησιαστικῶν ἀρχείων τῶν ΗΠΑ, τῆς Μεγάλης Βρετανίας, τῆς Ἑλλάδας καί τῆς Τουρκίας ἀποδεικνύει ὅτι ἡ ἐκλογή τοῦ Ἀθηναγόρα ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα ἔξωθεν παρεμβάσεων ἀπό τήν πλευρά τῆς Δύσης καί μάλιστα τῶν ΗΠΑ. Ὅπως γράφει προλογίζοντας τό βιβλίο ὁ Ἠλίας Κουσκουβέλης, καθηγητής Διεθνῶν Σχέσεων καί πρώην πρύτανις στό Πανεπιστήμιο Μακεδονίας τῆς Θεσσαλονίκης, ἡ ἐκλογή τοῦ Ἀθηναγόρα «ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα ἔξωθεν παρεμβάσεων ἀπό τήν πλευρά τῆς Δύσης καί δή τῶν ΗΠΑ. Εἶναι γιά πρώτη φορά πού οἱ ΗΠΑ, τότε, ὄχι μόνο ἀσχολήθηκαν σέ ἀνώτατο ἐπίπεδο μέ τά τεκταινόμενα στόν χῶρο τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλά ἐπενέβησαν καθοριστικά προκειμένου νά ἐξασφαλίσουν τόν φιλοδυτικό προσανατολισμό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου»7. Ὁ συγγραφεύς τῆς ἀξιόλογης διατριβῆς γράφει ἐπίσης: «Ἦταν ζωτική ἀνάγκη γιά τίς ΗΠΑ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο νά παραμείνει στήν δική τους σφαίρα ἐπιρροῆς ἤ τουλάχιστον νά μήν περάσει στήν ἀντίπαλη. Στήν ἴδια συνάφεια πρέπει νά ἀναλογιστοῦμε κατά πόσο ἦταν εὔλογο καί ἐφικτό ταυτόχρονα νά παραμείνει στόν Οἰκουμενικό Θρόνο ἕνας πατριάρχης, γιά τόν ὁποῖο μπορεῖ νά ὑπῆρχε ἔστω καί ἡ ὑπόνοια ὅτι ἦταν φιλικά διακείμενος πρός τούς Ρώσους καί ἀντίστοιχα πόσο λογικό θά ἦταν νά ἀναδειχθεῖ πατριάρχης ἕνας κληρικός, τόν ὁποῖον οἱ Ἀμερικανοί θά γνώριζαν καλά καί δέν θά ἀμφέβαλλαν γιά τόν ἰδεολογικό του προσανατολισμό πρός τή Δύση»8.
Ὁ μοναχός Σεραφείμ Ζήσης, καλός γνώστης τῶν γεωπολιτικῶν ἐξελίξεων καί καλύτερος τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καί τῆς ἐκκλησιολογίας, σέ ἄρθρο του μέ τίτλο «Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας Α´, ἡ πολιτική τῶν ΗΠΑ καί ἡ σημερινή Οὐκρανία» γράφει συμπερασματικά στόν Ἐπίλογο: «Ἡ ἄνοδος στόν Θρόνο τοῦ τεκμηριωμένως Μασόνου Πατριάρχου Ἀθηναγόρα Α´ (1948-1972), ὅπως ἀποδεικνύεται σήμερα ἀπό τά μέχρι πρό τινος ἀπόρρητα ἔγγραφα τῶν κρατικῶν ὑπηρεσιῶν τῶν ΗΠΑ ὑπῆρξε ἡ χαρακτηριστικότερη περίπτωση (ἄν καί δέν εἶναι ἡ τελευταία) γιά τήν ὑποδούλωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς πολιτικῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στούς γεωπολιτικούς σχεδιασμούς τῶν ΗΠΑ, μέ σκοπό τόν περιορισμό, τήν ἀνάσχεση (“containment”) τῆς ρωσσικῆς ἐπιρροῆς. Δυστυχῶς, ἡ ἀνάσχεση αὐτή δέν ἀφοροῦσε μόνον στήν ἀθεϊστική, σοβιετική Ρωσσία, ἀλλά στρέφεται ἐναντίον καί τῆς σημερινῆς Ὀρθοδόξου Ρωσσίας, μόνον καί μόνον ἐπειδή αὐτή ἀποτελεῖ ἰσχυρό ἀντίποδα τοῦ παρακμιακοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ καί τῆς γεωπολιτικῆς ἰσχύος τῶν Δυτικῶν Συμμάχων»9.
Ὁ Χαράλαμπος Μηνάογλου καταξιωμένος ἱστορικός, μέ σοβαρές ἐπιστημονικές συμβολές στήν ἱστορία τοῦ διαχρονικοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τῆς Ὀρθοδοξίας σέ μελέτη – εἰσήγηση μέ τίτλο «Τό Φανάρι ὡς πιόνι τῆς Ἀμερικανικῆς Πολιτικῆς. Οἱ γεωπολιτικές συνέπειες τοῦ Οὐκρανικοῦ Σχίσματος» γράφει: «Ἐν προκειμένῳ καί γιά νά μήν κρυβόμαστε πίσω ἀπό τό δάκτυλό μας, οἱ ΗΠΑ, οἱ ὁποῖες ἐπιχαίρουν τόσο γιά τήν διαίρεση τῶν ὀρθοδόξων ἐν γένει, ὅσο καί γιά τήν διαίρεση τῶν ὀρθοδόξων στήν Οὐκρανία ἐλπίζοντας ὅτι ἡ κατίσχυση ἐκεῖ τῆς σχισματικῆς ἐκκλησίας πάνω στήν κανονική, θά συντελέσει στήν καλλιέργεια τοῦ ἀντιρωσικοῦ μένους πού καλλιεργοῦν καί ἐκεῖ τά μίσθαρνα ὄργανα τῶν ἀμερικανικῶν μυστικῶν ὑπηρεσιῶν καί οἱ διάφορες ΜΚΟ. Ὅπως καί νά τό σκεφθεῖ κανείς, δέν βρίσκει ἄλλον λόγο πίσω ἀπό τήν ἐνέργεια αὐτή τῆς παροχῆς αὐτοκεφαλίας στούς σχισματικούς πέρα ἀπό τήν ἐξυπηρέτηση τῶν κακῶς νοουμένων ἀμερικανικῶν συμφερόντων. Τό ΝΑΤΟ, ἡ μεγάλη ἡγεμονία στήν ὁποία ἔχει ὑποταχθεῖ καί ἡ Ἑλλάδα, θέλει νά διαιρέσει τόν ὀρθόδοξο κόσμο ὅσο γίνεται περισσότερο γιά νά ἀποδυναμώσει τήν μόνη δύναμη πού μπρεῖ νά ἀμφισβητήσει τήν κυριαρχία του, τήν Ρωσία»10.
Ὁ ἴδιος ἀνέβασε στό Διαδίκτυο πρόσφατο ἄρθρο μέ τίτλο «Τί γίνεται στήν Οὐκρανία; Καί ποιός φταίει γι᾽ αὐτό; Καί τί συμφέρει τήν Ἑλλάδα;» Σέ ὑστερόγραφο τοῦ ἄρθρου ἀναφερόμενος καί στήν ἐκκλησιαστική διάσταση τοῦ Οὐκρανικοῦ Ζητήματος, γράφει μέ εἰρωνική πικρία: «Ἄν τέλος πάντων ὑποχρεωθοῦμε νά στείλουμε κάποιους, ἔστω λίγους, νά πολεμήσουν τήν Ρωσία στό πλαίσιο τῶν ὑποχρεώσεών μας ὡς μελῶν τοῦ ΝΑΤΟ, θά μπορούσαμε νά στείλουμε τούς Ρωσοφάγους ἑλληνόφωνους ἀρχιερεῖς, πού μέ προεξάρχοντα τόν οἰκουμενιστικό πατριάρχη ἀναθεματίζουν καθημερινά τή Ρωσία καί μέ τήν ἐκκλησιαστική τους πολιτική καί τόν πόλεμο πού κάνουν στούς Ρώσους ἔχουν χάσει μέχρι τώρα τήν μισή Ἀφρική, ἐνῶ ἔχουν ἀποκοπεῖ τελείως ἀπό τά περισσότερα ἀπό 200 ἑκατομμύρια τῶν σλάβων ὀρθοδόξων»11.
- 1. Περισσότερα βλ. εἰς Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδωρου Ζηση, «Στή Σερβία κτυποῦν τήν Ὀρθοδοξία», Θεοδρομία 1 (1999) 115-117. Ἐπίσης βλ. σειρά τριῶν ἄρθρων μας μέ τίτλο «Συγγνώμη γιά τίς παλιές “Σταυροφορίες”. Οἱ νέες εἶναι καλύτερες», Θεοδρομία 2 (2000) τεῦχος 5, σελ. 5-9, τεῦχος 7, σελ. 3-12, τεῦχος 8, σελ. 3-14.
- 2. Περισσότερα εἰς Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδωρου Ζηση, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο. Ἀντικανονική καί διαιρετική εἰσπήδηση τῆς Κωνσταντινούπολης, Θεσσαλονίκη 2018, Ἐκδόσεις «Τό Παλίμψηστον», σελ. 78-79. Ἐπίσης Νικολαου Σελιτσεφ, «Οἱ ἱστορικές ρίζες τῆς “Πορτοκαλί Ἐπανάστασης” στήν Οὐκρανία», Θεοδρομία 8 (2006) 279-298.
- 3. Ἀνθολόγιο τῶν ὅσων ἔχουν γραφῆ γιά τόν πατριάρχη Γρηγόριο Ε´, τῶν σημαντικότερων βέβαια συγκροτήσαμε στό βιβλίο μας Ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος Ε´ στή συνείδηση τοῦ Γένους, Ἐκδοτικός Οἶκος Ἀφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1986, ὅπου καί τό παράθεμα, στίς σελ. 99-101.
- 4. Αὐτόθι, σελ. 105.
- 5. Αὐτόθι, σελ. 200-201.
- 6. Νεκταριου Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Μελέτη ἱστορική περί τῶν αἰτίων τοῦ Σχίσματος, τόμος Α´ Ἐν Ἀθήναις 1911, τόμος Β´, ἐν Ἀθήναις 1912, σελ. 96-98.
- 7. Παυλοσ Σεραφειμ, Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στή δίνη τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου. Ἡ ἐκλογή τοῦ πατριάρχη Ἀθηναγόρα (1948), Ἐκδόσεις Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 13.
- 8. Αὐτόθι, σελ. 71.
- 9. Μοναχοῦ Σεραφειμ Ζηση, «Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας Α´, ἡ πολιτική τῶν ΗΠΑ καί ἡ σημερινή Οὐκρανία», Θεοδρομία 20 (2018) 454-499. Τό παράθεμα στίς σελ. 495-496. Σχετικές ἀναφορές βλ. ἐπίσης σέ ἄρθρο – εἰσήγηση Του Ιδιου, «Ἡ ἐνδοτριαδική Μοναρχία τοῦ Πατρός καί ὁ καινοφανής Μονάρχης τῆς φαναριωτικῆς ἐκκλησιολογίας», Θεοδρομία 21 (2019) 313-368.
- 10. Χαραλαμποσ Μηναογλου, (Δρ Ἱστορίας), «Τό Φανάρι ὡς πιόνι τῆς Ἀμερικανικῆς Πολιτικῆς. Οἱ γεωπολιτικές συνέπειες τοῦ Οὐκρανικοῦ Σχίσματος», Θεοδρομία 21 (2019) 369-377. Τό παράθεμα στίς σελίδες 371-372. Τά ἄρθρα – εἰσηγήσεις τοῦ μοναχοῦ Σεραφειμ Ζηση καί τοῦ Χαραλαμπου Μηναογλου ἀνακοινώθηκαν ὡς εἰσηγήσεις στήν Ἐπιστημονική Ἡμερίδα τῆς Θεσσαλονίκης (Σάββατο, 22 Ἰουνίου 2019) πού εἶχε ὡς γενικό θέμα Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο καί ἡ Νέα Ἐκκλησιολογία τοῦ Φαναρίου, ὅπου ἀνακοινώθηκαν καί ἄλλες σχετικές εἰσηγήσεις. Τά Πρακτικά τῆς Ἡμερίδας δημοσιεύθηκαν σέ διπλό τεῦχος τῆς Θεοδρομίας 21 (2019) 161-382.
- 11 Χαραλαμποσ Μηναογλου, «Τί γίνεται στήν Οὐκρανία; Καί ποιός φταίει γιά αὐτό; Καί τί συμφέρει τήν Ἑλλάδα», Pentapostagma.gr. Ἀπόψεις 26.01.2022.
