Ένας απ’ τους πιο αρχαίους, εκπληκτικούς και μυστήριους πολιτισμούς που γνώρισε η Ευρώπη ήταν του λαού των Ετρούσκων, ενός λαού που άφησε λίγα αλλά αξιοσημείωτα ίχνη στο πέρασμά του από την ιστορία. Σύμφωνα με τις πιο αξιόπιστες πηγές, εξολοθρεύτηκαν από τη συνεχώς αυξανόμενη δύναμη των Ρωμαίων στην Ιταλική χερσόνησο. Αυτό, εν μέρει, ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα, ωστόσο μέσω της Ρώμης κατά κάποιο τρόπο επέζησαν, αν και μοιάζει οξύμωρο, αφού το ετρουσκικό στοιχείο ήταν ένα από τα θεμελιώδη τμήματα του ανερχόμενου ρωμαϊκού λαού.
Etruscan couple (Louvre, Room 18)
Κανείς δε γνωρίζει με ακρίβεια από πού πήγε αυτός ο λαός στην Ιταλία. Εντούτοις, κατά την αρχαϊκή εποχή εντοπίζονται στην κεντρική και βόρεια Ιταλία. Αν εξετάσουμε τα αγάλματά τους και τα πήλινα αγγεία τους, θυμίζουν ανθρωπολογικά λαούς της Μικράς Ασίας, καθώς ήταν πιο κοντόχοντροι και είχαν κρανία πιο δυνατά από τους ντόπιους κατοίκους της Ιταλίας. Πολλοί υποστηρίζουν πως ήρθαν δια θαλάσσης και αυτό επιβεβαιώνεται, επειδή ήταν ο πρώτος λαός της Ιταλίας που απέκτησε στόλο. Αυτοί έδωσαν το όνομα Τυρρηνική, που σημαίνει ετρουσκική, στη θάλασσα που περιβρέχει τις ακτές της Τοσκάνης. Πιθανό να επιβιβάστηκαν αρχικά εκεί και να υπέταξαν τους ιθαγενείς με τα πιο εξελιγμένα όπλα τους.
Το ότι ο πολιτισμός τους ήταν ανώτερος των κατοίκων της Βίλλα Νόβα (έτσι ονομαζόταν η κεντρική Ιταλία), φαίνεται από τους τάφους τους. Τα κρανία που βρέθηκαν, φέρνουν στο φως προχωρημένες οδοντοτεχνικές εργασίες. Τα δόντια είναι μια σημαντική ένδειξη της ζωής των λαών. Όσο πιο πολύ αναπτύσσεται ένας πολιτισμός, τόσο περισσότερο χαλάνε και η ανάγκη φροντίδας τους γίνεται επιτακτική. Ήξεραν να ενισχύουν τους τραπεζίτες με γέφυρες και γνώριζαν τα μέταλλα για την κατασκευή τους. Δε γνώριζαν μόνο τον σίδηρο αλλά και την κατεργασία του, όπως και τον χαλκό, τον κασσίτερο και το ήλεκτρο.
Οι πόλεις που έχτισαν στην ενδοχώρα, η Ταρκυνία, το Αρέττιο, η Περούτζια ήταν πιο εξελιγμένες από των Λατίνων και των Σαβίνων. Ήταν ζωσμένες με οχυρά, είχαν δρόμους και υπονόμους! Οι μηχανικοί τους ήταν εκπληκτικοί και δούλευαν με σχέδιο. Ήξεραν να οργανώνουν συλλογική εργασία κοινωφελούς χρήσης και αυτό μας το δείχνουν τα κανάλια με τα οποία εξυγίαναν την περιοχή από την ελονοσία.
The Chimera of Arezzo, a prime example of Etruscan art
Μα πάνω απ’ όλα ήταν σπουδαίοι έμποροι! Την εποχή που οι γεωκτηνοτρόφοι Ρωμαίοι δεν γνώριζαν τι υπάρχει πέρα απ’ τους λόφους της Ρώμης, οι Ετρούσκοι είχαν φτάσει στο Πεδεμόντιο, τη Λομβαρδία και στο Βένετο. Μετά πέρασαν τις Άλπεις και ακολουθώντας τον Ροδανό και τον Ρήνο, έφεραν τα προϊόντα τους στις αγορές της σημερινής Γαλλίας, Ελβετίας και Γερμανίας για να τα ανταλλάξουν με ντόπια. Ήταν οι πρώτοι που έφεραν στην Ιταλία σαν μέσο ανταλλαγής το νόμισμα, το οποίο και αντέγραψαν αργότερα οι Ρωμαίοι.
Οι Ετρούσκοι ήταν άνθρωποι χαρούμενοι που απολάμβαναν τη ζωή τους, ίσως και γι’ αυτό να έχασαν τελικά τον πόλεμο από τους αυστηρούς και μελαγχολικούς Ρωμαίους. Από τα αγγεία τους διαπιστώνουμε πως ήταν καλοντυμένοι, με χιτώνες που τους αντέγραψαν οι Ρωμαίοι, είχαν μακριά μαλλιά με βοστρυχωτά γένια, κοσμήματα στους καρπούς, στο λαιμό, στα δάχτυλα και πάντα έτοιμοι να πιουν, να φάνε και να κουβεντιάσουν. Ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ιδιαίτερα με την πυγμαχία, τη δισκοβολία, την πάλη. Αυτό όμως που εντυπωσιάζει είναι άλλες δυο δραστηριότητες: το πόλο και οι ταυρομαχίες, αν και δε γνωρίζουμε τους κανόνες που ίσχυαν σ’ αυτά τα αθλήματα.
Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία τους ήταν διαφορετική σε σχέση με τα πατριαρχικά ήθη των Ρωμαίων. Οι γυναίκες τους απολάμβαναν μεγάλη ελευθερία και παριστάνονται συντροφιά με τους άνδρες τους. Ήταν ελευθέρων ηθών. Εμφανίζονται στολισμένες, μακιγιαρισμένες και χωρίς πολλές αναστολές! Τρώνε, πίνουν, ξαπλώνουν σε ευρύχωρους καναπέδες, παίζουν αυλό και χορεύουν. Οι γυναίκες πήγαιναν σχολείο και σπούδαζαν! Οι (τότε) ηθικοί Ρωμαίοι ονομάζανε Τοσκανέζες, δηλαδή Ετρούσκες, όλες τις γυναίκες ελευθέρων ηθών.
Ο κύριος θεός τους ήταν ο Τινίας που ασκούσε εξουσία με τον κεραυνό και την βροντή, αλλά είχε και μεγάλη βοήθεια από τους υπόλοιπους δώδεκα θεούς (σύμπτωση ή κάτι άλλο η σχέση με τον Δία και το δωδεκάθεο). Όλοι μαζί οι θεοί, σύμφωνα με τη θρησκεία των Ετρούσκων, σχημάτιζαν το μεγάλο δικαστήριο που θα έκρινε τις ψυχές, αν θα πήγαιναν στην κόλαση ή στον παράδεισο, όπου θα συνέχιζαν τις γήινες ηδονές.
Οι Ετρούσκοι μπορεί να ήταν εξελιγμένοι πολιτιστικά, αλλά δεν ήταν πάντα υποδείγματα ευγένειας. Πολλές φορές επιδίδονταν σε ανθρωποθυσίες, κυρίως αιχμαλώτων πολέμου, όπου αργότερα οι μάντεις τους διάβαζαν τα σπλάχνα τους και προμήνυαν το μέλλον. Ακόμα και αυτό αντέγραψαν οι Ρωμαίοι, αν και χρησιμοποιούσαν συνήθως σπλάχνα ζώων.
Ωστόσο, το μειονέκτημα των Ετρούσκων ήταν η έλλειψη κοινής σοβαρής οργάνωσης των πόλεών τους. Υπήρχε μια ομοσπονδία με επικεφαλής την Ταρκυνία, αλλά πάντα κυριαρχούσαν οι αυτονομιστικές τάσεις. Τα μικρά αυτά κρατίδια αντί να ενωθούν, όταν οι Ρωμαίοι γιγάντωσαν, ηττήθηκαν σιγά σιγά το ένα μετά το άλλο.
Οι Ρωμαίοι, αφού πρώτα μορφώθηκαν από τους Ετρούσκους και αφού πάντα υπέφεραν από την πνευματική τους ανωτερότητα, όχι μόνο κατέστρεψαν, αλλά και θέλησαν να σβήσουν κάθε ίχνος του πολιτισμού τους, γιατί τον θεωρούσαν άρρωστο και φθοροποιό. Αντέγραψαν όμως ότι έκριναν καλό!
Οι πιο ευκατάστατοι έστελναν τα παιδιά τους στις ετρουσκικές πόλεις να ειδικευτούν στην ιατρική και στη μηχανική. Υιοθέτησαν τη χρήση του νομίσματος, μιμήθηκαν τον χιτώνα και δανείστηκαν την πολιτειακή τους οργάνωση. Όμως, η αρχαία Ρώμη με τα στωικά της ήθη, τη σκληρή πειθαρχία και τον συντηρητισμό στον καθημερινό της βίο, προχώρησε, όχι μόνο στην πολεμική νίκη εναντίον τους, στην κατάληψη της γης τους, αλλά και στον αφανισμό τους για να μη μολυνθούν από τα ετρουσκικά ήθη. Έτσι, θέλησαν να θάψουν όλα τα ίχνη και τα μνημεία τους! Όλα αυτά βεβαίως έλαβαν χώρα μετά από αιώνες κυριαρχίας των Ετρούσκων.
Ωστόσο, αρχαιολογικά ευρήματα και σωστή μελέτη των ελαχίστων πηγών αποδεικνύει πως ακόμα και αυτή η Ρώμη βασίστηκε σ’ ένα ετρουσκικό υπόβαθρο. Φαίνεται πως η λέξη Ρώμη προέρχεται από το ετρουσκικό Rumon που σημαίνει ποτάμι. Εικάζεται πως εκεί που χτίστηκε η Ρώμη υπήρχε μια παλιά ετρουσκική αποικία. Όταν κατέφτασαν οι Λατίνοι και οι Σαβίνοι, που είχαν το ίδιο αίμα και ανήκαν στην ίδια φυλή, βρήκαν μια φυλή, τους Ετρούσκους, που είχαν άλλη γλώσσα, θρησκεία και ανήκαν σε άλλη φυλή. Έτσι, είναι πολύ πιθανό ο πρώτος συνοικισμός της Ρώμης να θεμελιώθηκε από τους Ετρούσκους!
Η Ρώμη λοιπόν, μείγμα ετρουσκικής και λατινικής ζύμωσης, για αιώνες πορεύτηκε με αυτόν τον τρόπο. Αργότερα, οι Λατίνοι και οι Σαβίνοι, συνειδητοποιώντας την κοινή τους καταγωγή και τη διαφορετικότητά τους, αφού απέκτησαν υπεροχή κατέστρεψαν την Ετρουρία, όχι μόνο σαν κράτος αλλά και σαν πολιτισμό.
Αυτός, όμως, ο μυστηριώδης πολιτισμός διατήρησε το στίγμα του μέσω ενός ανθρώπου που οι Ρωμαίοι του έδωσαν λατινικό πιστοποιητικό γεννήσεως: του Ρωμύλου, που πολύ πιθανό να ήταν Ετρούσκος. Διότι η ιεροτελεστία της ίδρυσης της Ρώμης, κατά την οποία σύμφωνα με τον μύθο, ο Ρωμύλος άνοιξε τάφρο με ένα άροτρο που έσερναν ένας άσπρος ταύρος και ένα θηλυκό μοσχάρι, αφού πρώτα τα δώδεκα πουλιά των καλών οιωνών έκαναν κύκλους πάνω από το κεφάλι του, ήταν ετρουσκική!
Extent of Etruscan civilization and the twelve Etruscan League cities.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Intro Montanelli, Ιστορία των Ρωμαίων, Εκδ. Θεμέλιο
Friedhelm Prayon, Οι Ετρούσκοι, Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
http://en.wikipedia.org/wiki/Etruscan_civilization
http://eranistis.net/wordpress/
