Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ. βρίσκει τη Σπάρτη νικήτρια και την Αθήνα ηττημένη να συνθηκολογεί με δυσβάσταχτους όρους. Την περίοδο εκείνη Έλληνες από τις πόλεις – κράτη ξεκινούν σταδιακά να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως μισθοφόροι. Χιλιάδες Έλληνες πολεμιστές εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι σε πολεμικές επιχειρήσεις και στρατηγικές μάχης προσέφεραν τις υπηρεσίες τους σε βασιλιάδες, διεκδικητές θρόνων και σατράπες του περσικού βασιλείου.
Οι μηχανορραφίες που λάμβαναν χώρα στην περσική αυλή προσέφεραν ευκαιρίες ανάμιξης των Ελλήνων στρατιωτών σε επαναστάσεις για την ανατροπή της εξουσίας. Τα πλούτη του Μεγάλου Βασιλιά αποτελούσαν ισχυρό δέλεαρ για τους Έλληνες στρατιώτες, οι δυνατότητες των οποίων στη μάχη αναγνωρίζονταν και θαυμάζονταν ιδιαιτέρως στον αρχαίο κόσμο.
Στην «Κύρου Ανάβαση» ο Ξενοφών καταγράφει βήμα προς βήμα την πορεία του μισθοφορικού στρατού των Ελλήνων, ο οποίος συγκροτούνταν από οπλίτες προερχόμενους από διαφορετικές πόλεις – κράτη, από τα Μικρασιατικά παράλια έως τη μάχη στα Κούναξα στις 5 Σεπτεμβρίου του 401 π.Χ. και την επιστροφή τους από τα Κούναξα έως την Τραπεζούντα και από εκεί στην Πέργαμο.
Η σημασία και ο ρόλος της Αναβάσεως των Μυρίων ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για την αρχαιότητα και δη για την Ελλάδα. Το έργο του Ξενοφώντα ήταν γνωστό στον αρχαίο κόσμο και αποτελεί προάγγελο της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου μισό και πλέον αιώνα αργότερα. Ο Έλληνας ιστορικός προσέφερε σημαντικές πληροφορίες σε ζητήματα στρατιωτικού, διοικητικού, ψυχολογικού, ηθικού, οικονομικού, πολιτισμικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος:
i. Αρχικά, ο Ξενοφών καταγράφει με ακρίβεια την πορεία του στρατεύματος από τη μία πόλη στην άλλη παραθέτοντας τον αριθμό των παρασαγγών και των στάσεων που πραγματοποιήθηκαν: εντευθεν εξελαύνει σταθμούς τρεις παρασάγγας είκοσιν εις Κελαινάς, της Φρυγίας πόλιν οικουμένην, μεγάλην και ευδαίμονα1. Επίσης, περιγράφει αναλυτικά τη γεωμορφολογία της ενδοχώρας του περσικού κράτους, μέσα από την αναφορά ποταμών, λιμνών, ερήμων και βουνών, επί παραδείγματι: επί τον Μαίανδρον ποταμόν. Τούτου τό ευρος δύο πλέθρα• γέφυρα δέ επην εζευγμένη πλοίοις2. Η διοικητική διαίρεση του κράτους, οι σατραπείες και τα σύνορά τους, καθώς και οι λαοί που κατοικούν σε κάθε περιοχή αναφέρονται ενδελεχώς: εντευθεν εξελαύνει σταθμούς τρεις παρασάγγας είκοσιν εις Ικόνιον, της Φρυγίας πόλιν εσχάτην3.
ii. Στην Κύρου Ανάβαση για πρώτη φορά περιγράφονται οι περιοχές πέραν των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη: πέραν δέ του Ευφράτου ποταμου κατά τούς ερήμους σταθμούς ην πόλις ευδαίμων καί μεγάλη, όνομα δέ Χαρμάνδη4. Τους ποταμούς αυτούς θα διαβεί αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος. Επιπλέον, η καταγραφή πόλεων, χωριών και οχυρώσεων θα βοηθήσει τους Έλληνες να γνωρίσουν και να μελετήσουν το εσωτερικό της αχανούς περσικής αυτοκρατορίας.
iii. Η διεκδίκηση του βασιλικού θρόνου από τον Κύρο και η διαμάχη του με τον Αρταξέρξη αντικατοπτρίζει πλήρως όσα συνέβαιναν εντός της περσικής αυλής. Οι διάδοχοι του θρόνου συγκρούονταν διεκδικώντας τη βασιλεία και τον πλούτο της αυτοκρατορίας. Στη διαμάχη αυτή συχνά αναμιγνύονταν οι σατράπες των επαρχιών προσδοκώντας στην αποκόμιση υλικών και ηθικών ανταλλαγμάτων. Αρκετοί σατράπες επαναστάτησαν κατά του Πέρση Βασιλιά διεκδικώντας την ανεξαρτησία της επαρχίας τους. Οι εσωτερικές έριδες της περσικής αυτοκρατορίας διατηρούνταν και κατά την εποχή της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
iv. Οι σατράπες δεν τηρούσαν ενιαία στάση απέναντι στα στρατεύματα που διέρχονταν από την επαρχία τους και κινούνταν εναντίον του Μεγάλου Βασιλιά. Έτσι, είτε συνωμοτούσαν με τους εισβολείς προσδοκώντας την ανατροπή του είτε τηρούσαν ουδέτερη στάση προσπαθώντας να μη δημιουργήσουν προβλήματα, ώστε το στράτευμα να εγκαταλείψει γρήγορα την περιοχή τους και να μην τη λεηλατήσει. Τέλος, υπήρχαν περιπτώσεις κατά τις οποίες σύναπταν μάχη με τους εισβολείς διεκδικώντας την ευμένεια του Πέρση Βασιλιά για τις υπηρεσίες που προσέφεραν.
v. Ο στρατός των Μυρίων υπέστη αρκετές κακουχίες. Η έλλειψη τροφής, η κούραση, οι συνεχείς μάχες και γενικότερα οι αμφισβητήσεις για την ορθότητα των επιλογών των Ελλήνων στρατηγών δυσχέραιναν την προσπάθεια σωτηρίας τους. Η διαχείριση τέτοιων κρίσεων και διαφωνιών μεταξύ των στρατιωτών θα αποτελέσει πρότυπο για τις εκστρατείες που θα πραγματοποιηθούν στο μέλλον. Η απόσταση που χώριζε τους στρατιώτες από την πατρίδα τους συνδυαζόμενη με την αγωνία της επιβίωσης θα λειτουργούν ανασχετικά σε κάθε πορεία προς το εσωτερικό της περσικής αυτοκρατορίας. Ανάλογα προβλήματα θα παρουσιάζονταν στο μακεδονικό στρατό με τη συνεχή του πορεία προς την ασιατική ενδοχώρα κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλέξανδρου.
vi. Ο τρόπος μάχης των δύο στρατών διέφερε σημαντικά. Ο περσικός στρατός δε μετέβαλε τη δομή του στηριζόμενος κατά κύριο λόγο στην αριθμητική του υπεροχή έναντι του αντιπάλου και στις δυνάμεις του ιππικού και των τοξοτών. Στον αντίποδα, οι Έλληνες βασίζονταν στο θάρρος, την τόλμη, τους ελιγμούς και την πειθαρχία των οπλιτών. Ο περσικός στρατός δεν ήταν σε θέση να υπομείνει μία κατά μέτωπο επίθεση των Ελλήνων οπλιτών, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει και στη συνέχεια να διασκορπιστεί.
vii. Επίσης, συνήθης τακτική του περσικού στρατού ήταν η εγκατάλειψη της μάχης όταν θανατωνόταν ο αρχηγός του. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε και στα Κούναξα όταν, παρά τη νίκη που κατήγαγαν οι Μύριοι, ο θάνατος του Κύρου είχε ως συνέπεια το περσικό τμήμα του στρατού του να τραπεί σε φυγή αναζητώντας τη σωτηρία του. Η νίκη των Μυρίων ισοδυναμούσε με ήττα από τη στιγμή που ο Κύρος πέθανε. Την πρακτική αυτή θα εκμεταλλευτεί αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος όταν, ως επικεφαλής του μακεδονικού ιππικού, επιτέθηκε εναντίον του κεντρικού τμήματος της παράταξης του περσικού στρατού για να σκοτώσει το βασιλιά Δαρείο.
viii. Οι Πέρσες έναν αιώνα μετά την εισβολή τους στον ελληνικό χώρο, παρά τον πλούτο που διέθεταν και παρά την ενεργότερη ανάμιξή τους στα ελληνικά πράγματα μέσω της οικονομικής ενίσχυσης αντίπαλων πόλεων – κρατών, δεν παρέμεναν ανίκητοι. Όπως συνέβη και στους Περσικούς Πολέμους, ηττήθηκαν από το ελληνικό μισθοφορικό στράτευμα.
ix. Οι Έλληνες για πρώτη φορά συγκρούστηκαν με τους Πέρσες σε μία μάχη που δόθηκε στην ενδοχώρα της περσικής αυτοκρατορίας, μόλις 70 χιλιόμετρα βόρεια της Βαβυλώνας. Παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν και την απουσία των κατάλληλων εφοδίων, οι Έλληνες μισθοφόροι διήγαν μία σημαντική νίκη. Πλέον, ο Μεγάλος Βασιλιάς ηττόταν εντός της αυτοκρατορίας του.
x. Παρά τις κακουχίες και τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπισε ο στρατός των Μυρίων κατάφερε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Όταν ξεκίνησε την πορεία του προς το εσωτερικό της περσικής αυτοκρατορίας το εκστρατευτικό σώμα αριθμούσε περίπου 13.000 οπλίτες από διάφορες πόλεις – κράτη, από τους οποίους επέστρεψαν περίπου 8.600, δηλαδή σώθηκε περισσότερο από το ήμισυ του αρχικού σώματος, παρά τις συνεχείς μάχες και το βαρύ χειμώνα στη μακρινή ανατολή.
xi. Τέλος, το επίτευγμα των Ελλήνων μισθοφόρων σημειώθηκε παρά τις αντικειμενικές δυσχέρειες της εκστρατείας. Ο ετερόκλητος χαρακτήρας του στρατού με τους οπλίτες να έλκουν την καταγωγή τους από διάφορες πόλεις – κράτη του μητροπολιτικού ελλαδικού περιορίστηκε. Οι Μύριοι ήταν μισθοφόροι και το μοναδικό κίνητρο για τη συμμετοχή τους στην προσπάθεια του Κύρου να διεκδικήσει το θρόνο της περσικής αυτοκρατορίας ήταν τα χρήματα που θα τους εξασφάλιζαν μία καλύτερη ζωή. Παρόλα αυτά η νίκη τους φανέρωνε τις δυνατότητες επιτυχίας μιας εκστρατείας ενός συμπαγούς και κατάλληλα εκπαιδευμένου στρατού στο εγγύς μέλλον. Ο στρατός αυτός θα τίθεντο υπό τις εντολές του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Εν κατακλείδι, η νίκη των Μυρίων απέναντι στον περσικό στρατό, η επιτυχής πορεία και επιστροφή τους από το εσωτερικό της περσικής αυτοκρατορίας, καθώς και οι αντιξοότητες που κατάφεραν να υπερκεράσουν ανανέωσαν το αίσθημα υπεροχής και ανωτερότητας των Ελλήνων έναντι των Περσών. Μετά την ήττα τους στις Πλαταιές, οι Πέρσες δεν επεχείρησαν να εκστρατεύσουν ξανά εναντίον του κυρίως ελλαδικού χώρου, αλλά επικεντρώθηκαν στην οικονομική τους ανάμιξη στα εσωτερικά των πόλεων – κρατών και τις διαμάχες των για την ηγεμονία της Ελλάδας. Ο περσικός χρυσός θα αποτελέσει αίτιο προστριβών, με τις ελληνικές πόλεις να ερίζουν για την εύνοια του Μεγάλου Βασιλιά. Ο Πέρσης Βασιλιάς θα επεμβαίνει στα εσωτερικά τους και θα λειτουργεί ως ρυθμιστής και διαιτητής των ζητημάτων. Η περσική ανάμιξη θα συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια του 4ου π.Χ. αιώνα. Η «Κύρου Ανάβασις» παρείχε σημαντικές πληροφορίες στον αρχαίο κόσμο για τη δομή και σύνθεση της περσικής αυτοκρατορίας. Η κάθοδος των Μυρίων κατάφερε να αναδείξει την περσική αδυναμία. Όταν 66 χρόνια αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος θα υποτάξει την περσική αυτοκρατορία θα έχει έρθει αντιμέτωπος με πολλά από όσα έχει καταγράψει ο Ξενοφών στην Ανάβασή του. Η πορεία του μισθοφορικού στρατού από τα παράλια της Μικράς Ασίας έως την περιοχή της Μεσοποταμίας και η επιστροφή του μέσα από δυσπρόσιτες οδούς, οι συνεχείς μάχες με λαούς της αυτοκρατορίας, η αντιμετώπιση των διαφωνιών εντός του στρατεύματος και οι άσχημες καιρικές συνθήκες που υπέμειναν ανέπνευσαν τον αρχαίο ελληνικό κόσμο καταρρίπτοντας το μύθο του ισχυρού στρατού του Μεγάλου Βασιλέα. Η πολιτική του Φίλιππου Β’ και στη συνέχεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου για μία εκστρατεία των Ελλήνων για την υποδούλωση των Περσών είχε πιθανότητες επιτυχίας χάρις το επίτευγμα των Μυρίων.
Βιβλιογραφία:
Πρωτογενείς Πηγές
1) Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασις
2) Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβασις
Δευτερογενείς Πηγές
1) Bury J.B. & Meiggs Russwell, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, 3η έκδοση, τ. Γ’, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1998.
2) Cambridge Univercity, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, τ. 5 Η ηγεμονία των Μακεδόνων, νέες ελληνικές δυνάμεις, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.
3) Δομή, Ιστορία των Ελλήνων, 2η έκδοση, τ. 3 Κλασικοί χρόνοι, εκδ. Δομή, Αθήνα 2006.
4) Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 5 (421 – 362 π.Χ.), εκδ. National Geographic Society, Αθήνα 2009 – 2010.
Σημειώσεις:
1.Ξενοφώντος Κύρου Αναβάσεως, I, ii, 7.
2.Ξενοφώντος Κύρου Αναβάσεως, I, ii, 5.
3.Ξενοφώντος Κύρου Αναβάσεως, I, ii, 19.
4.Ξενοφώντος Κύρου Αναβάσεως, I, v, 10.
Αναδημοσίευση από HISTORICAL QUEST
