“Joyeux Noël” : Μία ταινία που πρέπει να δεις

Η ταινία του 2005 “Joyeux Noël” (“Merry Christmas” στα αγγλικά, “Καλά Χριστούγεννα” στα ελληνικά), μεταφέρει για πρώτη φορά στην οθόνη το συγκλονιστικό περιστατικό που έλαβε χώρα στις Φλαμανδικές πεδιάδες, πέντε μήνες μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και συγκεκριμένα την παραμονή των Χριστουγέννων και την ημέρα Χριστουγέννων του έτους 1914, όπου Γάλλοι, Γερμανοί και Σκωτσέζοι στρατιώτες ξέχασαν για λίγο ότι ανήκουν σε εχθρικά στρατόπεδα και ενώθηκαν κάτω από τους ύμνους των Χριστουγέννων σε ένα  συγκινητικό, πρωτόγνωρο, όσο και για κάποιους άλλους, απαράδεκτο κλίμα αδελφοσύνης.

Οι κριτικοί κινηματογράφου θα σπεύσουν να μιλήσουν για την «πανανθρώπινη ανάγκη για συντροφικότητα που ξεπροβάλλει αυθόρμητα» και για «την ενστικτώδη αντίδραση των στρατιωτών στο  μιλιταριστικό πνεύμα των ηγετών τους». Τους είναι βλέπετε, τρομερά δύσκολο (έως ακατόρθωτο) να σκεφτούν ότι σε όλη αυτήν την εχθρότητα υπήρχε κάτι κοινό στους ευρωπαϊκούς λαούς. Η χριστιανική πίστη. Ένας χριστουγεννιάτικος ύμνος, ένας Σταυρός, λίγα λόγια από το Ευαγγέλιο, μπορούν να φέρουν κοντά ανθρώπους που μέχρι πριν λίγο σφάζονταν στα λασπωμένα χαρακώματα. Πείτε με ρομαντικό, οπισθοδρομικό, μονόφθαλμο, ανιστόρητο ή ό,τι άλλο θέλετε, αλλά είναι αυτό που κάποτε είχε η Ευρώπη και σταδιακά το απώλεσε. Και ζει τώρα την τραγωδία της. Μέσα στην μεγαλύτερη φρίκη, η χριστιανική πίστη ίσως μπορούσε να ειρηνεύσει, έστω και για λίγο, τα πάθη και να θυμήσει στους ανθρώπους των ευρωπαϊκών εθνών ότι έχουν κάποιες κοινές ρίζες.

Στην μετα-χριστιανική, αντι-χριστιανική, εαυτοφοβική πολυπολιτισμική Ευρώπη, έτσι όπως τα έχουνε καταφέρει, - είτε σε καιρό ειρήνης, είτε ακόμα περισσότερο αν γίνει κανένα μπαμ - είναι δυνατόν ποτέ να ενωθεί ο Ευρωπαίος με τον Αφροασιάτη μετανάστη, ακόμα και εκείνον που «ενσωματώθηκε»; Οι ιστορίες από τον «πολυπολιτισμικό παράδεισο» της Ευρώπης που φέρνει στο φως ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ, δείχνουν ότι αυτό δεν είναι παρά μια ουτοπία. Μία ουτοπία όμως που πληρώνουν όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί. Και που με σχέδιο οδηγεί στην υποδούλωσή τους.

Γράφοντας για αυτό το πρωτοφανές γεγονός που έλαβε χώρα στο “No Man’s Land”, ο διαπρεπής ιστορικός Stanley Weintraub στο βιβλίο του “Silent Night” («Σιωπηλή Νύχτα» ή «Άγια Νύχτα», όπως είναι γνωστή σε εμάς), αναφέρει το ποίημα ενός στρατιώτη εκείνης της εποχής που έλεγε: «Όλοι αυτοί που μας διατάζουν να πυροβολήσουμε δεν θα βρίσκονται μεταξύ των νεκρών και των κουτσών. Όταν σιωπά το κάθε τουφέκι, είμαστε όλοι ίδιοι».

Για το περιστατικό αυτό μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό άρθρο του ΚΟ: Τη νύχτα που σίγησαν τα πυροβόλα...

Η ιστορία της συγκλονιστικής αυτής ανακωχής ενέπνευσε την ταινία ‘Joyeux Noël’. Το σενάριο και η σκηνοθεσία είναι του Christian Carion. Προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ των Καννών το 2005 και ήταν υποψήφια για Βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. 

Παίζουν: Diane Kruger, Guillaume Canet, Benno Furmann, Lucas Belvaux, Daniel Bruhl

Δείτε το trailer:

 

 

Οι mainstream κριτικοί έδωσαν ως επί το πλείστον θετικές κριτικές, αν και μερικοί  αισθάνθηκαν την υποχρέωση να ρίξουν τις χειροβομβίδες τους.

Σύντομη ανάλυση:

Ήταν δύσκολο οι άνθρωποι σχεδόν έναν αιώνα πριν, όπως άλλωστε και σήμερα, να πιστέψουν ότι ένα τέτοιο γεγονός πραγματικά συνέβη στα μέσα του αναμφισβήτητα πιο φρικτού πολέμου στην ιστορία: του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν το 1914 στη κατεχόμενη από τους Γερμανούς Γαλλία. Ο στρατός του εισβολέα και οι Σύμμαχοι είχαν κυριολεκτικά σκάψει βαθιά χαρακώματα, σε απόσταση μερικές φορές, μόλις 20 μέτρα. Το να βγάλεις το κεφάλι σου πάνω από τα σακιά ήταν ένα μεγάλο ρίσκο. Οι αντίπαλοι στρατιώτες μπορούσαν να ακούσουν ο ένας τον άλλο, και, αν τολμούσαν, ακόμη και να δουν τα μάτια ο ένας του άλλου. Ο διαχωρισμός των δύο χαρακωμάτων ήταν ένα μικρό κομμάτι της γης που ονομάστηκε ‘No Man's Land’ (Γη του Κανενός) γεμάτη με θραύσματα, και πτώματα σκοτωμένων στρατιωτών.

Ο Guillaume Canet ως Audebert, ο Γάλλος υπολοχαγός

Τέτοιο είναι το τοπίο στο οποίο το ‘Joyeux Noël’ λαμβάνει χώρα. Με υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας, είναι η αληθινή ιστορία της εν λόγω χριστουγεννιάτικης κατάπαυσης του πυρός, όταν οι άνδρες και από τις δύο πλευρές πραγματικά άφησαν κάτω τα όπλα τους και φέρθηκαν φιλικά ο ένας προς τον άλλο.

Για την ιστορία του ‘Joyeux Noël’, ο Γάλλος συγγραφέας / σκηνοθέτης Christian Carion, ο οποίος μεγάλωσε στη Γαλλία κοντά στο σημείο όπου η ανακωχή έλαβε χώρα, είπε ότι «το δύσκολο μέρος της συγγραφής του σεναρίου ήταν το πώς να κάνουν το θεατή να πιστέψει ότι αυτά τα απίστευτα γεγονότα ήταν πράγματι αλήθεια".

Οι τρεις υπολοχαγοί συζητούν την εκεχειρία

Στο ‘Joyeux Noël’, συναντάμε βασικούς χαρακτήρες από όλες τις πλευρές της ιστορίας-δύο : αδέλφια από τη Σκωτία και τον ιερέα τους, ο οποίος συνοδεύει τα αγόρια στην πρώτη γραμμή της μάχης, τρεις υπολοχαγούς, έναν για το σκωτσέζικο, έναν για το γαλλικό και έναν για το γερμανικό τάγμα και, ενδιαφέρον, ένα Γερμανό τενόρο και μια Δανή σοπράνο που είχαν συναντηθεί και ερωτευτεί μέσα από τις προπολεμικές παραστάσεις όπερας.

Η σοπράνο μπορεί να ήταν μια φανταστική προσθήκη για την ταινία, αλλά υπήρχε πραγματικά ένας Γερμανός τενόρος ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία. Ο Γερμανός αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β 'Κάιζερ είχε παραγγείλει χιλιάδες χριστουγεννιάτικα δέντρα να σταλούν στην πρώτη γραμμή για να ενισχύσουν το ηθικό των ανδρών (το χριστουγεννιάτικο δέντρο και ο στολισμός του είναι παράδοση των Βορειοευρωπαίων λαών. Στην Ελλάδα το έφεραν οι Βαυαροί επί Όθωνα βλ. κι εδώ). Την παραμονή των Χριστουγέννων, έβαζαν τα δέντρα, τα φώτιζαν με κεριά, και τα έστηναν στην κορυφή των χαρακωμάτων, σε σαφή θέα του εχθρού. Και στη συνέχεια, στην ταινία και στην αληθινή ιστορία-ο τενόρος, που ήταν στρατευμένος, άρχισε να τραγουδάει το κλασσικό "Schtille Nacht" ("Silent Night" / «Άγια Νύχτα» - γράφτηκε, το 1816, από έναν Γερμανό ιερέα, τον Josef Mohr). Τα συμμαχικά στρατεύματα προφανώς γνώριζαν τη μελωδία, και σύντομα, όλες οι πλευρές ενώθηκαν τραγουδώντας το από τις τάφρους τους, ψέλνοντας ο καθένας στη δική τους γλώσσα. Σύντομα, οι άνδρες αναρριχήθηκαν από τα λασπωμένα χαρακώματά τους, χωρίς όπλα, και ο ένας προς τον άλλο, προς τον εχθρό!- ενώθηκαν για να εορτάσουν την γέννηση του Σωτήρα στον οποίον όλοι πίστευαν, αφήνοντας έξω την πολιτική και τον πόλεμο. Χαιρετήθηκαν, αντάλλαξαν σαμπάνιες, κρασιά και σοκολάτες, έδειξαν τις φωτογραφίες των γυναικών τους και έπαιξαν ποδόσφαιρο στο χιόνι (νίκησαν οι Γερμανοί!)  

Στο ‘Joyeux Noël’, γίνονται διευθετήσεις για τη σοπράνο, την ‘Anna Sorenson’ (την υποδύεται η Γερμανίδα ηθοποιός Diane Kruger, γνωστή ως η ‘Ωραία Ελένη’ της ‘Τροίας’), να έρθει να τραγουδήσει με τους άνδρες στην πρώτη γραμμή – μια κίνηση που φαίνεται παρατραβηγμένη ακόμη και σε αυτή την απίστευτη ιστορία. Ο ρόλος της Kruger δεν προσθέτει τίποτα στην ιστορία, - εκτός ίσως, από την γυναικεία παρουσία που κάνει την ατμόσφαιρα ακόμα πιο «γλυκιά» - ενώ ο συγχρονισμός των χειλιών της δεν είναι πετυχημένος. Ευτυχώς, το πραγματικό τραγούδι, από την Γαλλίδα σοπράνο Natalie Dessay, είναι τρομερό, όπως είναι και η φωνή από τον Μεξικάνο τενόρο Rolando Villazon.

Οι ηθοποιό που παίζουν τους τρεις υπολοχαγούς – ο Guillame Canet ως ‘Audebert’, ο Γάλλος, ο Daniel Brühl ως ‘Horst Mayer’, ο Γερμανός (εβραϊκής όμως καταγωγής, όπως ομολογεί ο ίδιος) και ο Alex Ferns ως ‘Gordon’, ο Σκωτσέζος – αποτελούν ένα καλό cast, ειδικά ο Canet, του οποίου ο χαρακτήρας που υποδύεται προσπαθεί με θάρρος να οδηγήσει τους άνδρες του, παρά τους φόβους και την λαχτάρα του να είναι στο σπίτι μαζί με την έγκυο σύζυγό του.

Ο Benno Furmann ως ο Γερμανός τενόρος και η Δανή σοπράνο Diane Kruger 

Αλλά ο βασικός χαρακτήρας της ταινίας είναι ο ‘Palmer’, ο Σκωτσέζος ιερέας. Ο Σκοτσέζος ηθοποιός Gary Lewis (ο πατέρας στην ταινία ‘Billy Elliot Γεννημένος Χορευτής’) φέρνει μια ήρεμη δύναμη και ηρεμία στο ρόλο-ακριβώς τα χαρακτηριστικά που θα θέλατε από έναν πνευματικό ηγέτη που είναι στην πρώτη γραμμή.

Ο Palmer βρίσκεται στην καρδιά της πιο δυνατής σκηνής της ταινίας, όταν αυτός αναλαμβάνει να τελέσει την λειτουργία την παραμονή των Χριστουγέννων για λογαριασμό όλων των στρατιωτών που συγκεντρώθηκαν, Γάλλους, Σκοτσέζους, Γερμανούς. Αφού η Άννα τραγουδά το "Ave Maria," ο Πάλμερ αρχίζει τη λειτουργία στα λατινικά, και η κάμερα στρέφεται στα πρόσωπα των στρατιωτών την ώρα που συμμετέχουν στην λειτουργία απαντώντας στα λατινικά.

O Palmer όταν υπηρετούσε ως ιερέας στην ενορία του

Στη συνέχεια, ο Palmer ρωτά τον Γκόρντον, τον Σκοτσέζο υπολοχαγό, τι έβαλε στην αναφορά του προς την διοίκηση σχετικά με τα αξιοσημείωτα γεγονότα της ημέρας. Ο Gordon απαντά ανέκφραστος, "έγραψα, '24 Δεκεμβρίου, 1914. καμία εχθροπραξία από τη γερμανική πλευρά απόψε."

Στα μάτια του Palmer, υπάρχει μια λάμψη. Κάνει μια παύση και λέει, "Λοιπόν, αυτή είναι η αλήθεια. Απόψε, αυτοί οι άντρες σύρθηκαν σε αυτό το βωμό σαν να ήταν μια φωτιά στη μέση του χειμώνα. Ακόμη και εκείνοι που δεν είναι ευσεβείς ήρθαν να ζεσταθούν, ίσως απλά για να είναι μαζί, ίσως απλά για να ξεχάσουν τον πόλεμο".

Το "Gott mit uns" υπήρχε στην πόρπη της ζώνης των Γερμανών στρατιωτών

Ο Gordon απαντά, "Ο πόλεμος δεν θα μας ξεχάσει". Πράγματι, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν αμέσως μετά τα Χριστούγεννα. Οι άνδρες που είχαν μοιραστεί τσιγάρα, σοκολάτες και κονιάκ - και γέλια και δάκρυα - άρχισαν να πυροβολούν ο ένας τον άλλον πάλι. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο πόλεμος τελείωσε με 8,5 εκατομμύρια νεκρούς, και σχεδόν τριπλάσιους τραυματίες.

Και θα περάσουν αρκετά χρόνια πριν η Εκεχειρία των Χριστουγέννων μείνει στην ιστορία ως μια εκδήλωση που πρέπει να εξυμνείται. Γενικά όλες τις πλευρές ήταν εξοργισμένες. Πολλούς που είχαν λάβει μέρος στην εκεχειρία τους πήραν από την πρώτη γραμμή, τους μετέθεσαν ή ακόμη και τους πέρασαν από στρατοδικείο. Πολλοί ονομάστηκαν δειλοί που αδελφοποιήθηκαν με τον εχθρό.

Ο Gary Lewis ως Palmer, ο Σκοτσέζος ιερέας

Μετά την ανακωχή, ο Palmer φαίνεται να υπηρετεί τους τραυματίες πίσω από τις γραμμές. Φτάνει όμως ο Επίσκοπός του (ο Ian Richardson στον τελευταίο του ρόλο) και του λέει με αυστηρότητα ότι στέλνεται πίσω στην ενορία του στη Σκωτία. Ο Palmer απαντά: «Ανήκω με εκείνους που πονάνε και έχουν χάσει την πίστη. Ανήκω εδώ". Ο επίσκοπος λέει ότι όταν ο Palmer είχε ζητήσει την άδεια να είναι με τους νεαρούς από την ενορία του στην πρώτη γραμμή, "εγώ προσωπικά έδωσα εγγυήσεις για σένα τότε. Όμως, άκουσα τι είχε συμβεί, προσευχήθηκα για σένα», που δείχνει την αγανάκτηση του Επισκόπου που ο Palmer είχε συναναστραφεί με τον εχθρό.

Αιφνιδιασμένος ο Palmer λέει, «Ειλικρινά πιστεύω ότι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός ήρθε σε μένα με την πιο σημαντική λειτουργία της ζωής μου. Προσπάθησα να είμαι πιστός στην εμπιστοσύνη Του, και να μεταφέρω το μήνυμά Του σε όλους, όποιοι κι αν είναι . "

Μετά από αυτή την απάντηση, ο επίσκοπος ανταπαντά "τους στρατιώτες που αντικαθιστούν εκείνους που χάθηκε μαζί σας. Μπορεί ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός καθοδηγήσει τα βήματα σας προς τα πίσω με το ευθύ και στενό μονοπάτι". "Είναι πραγματικά αυτή η οδός του Κυρίου μας;" αντιτάσσει ο Palmer.

Στο τέλος ο Palmer, αφού ακούει το κήρυγμα του επισκόπου που λέει στους στρατιώτες ότι «ο Χριστός ήρθε να φέρει μάχαιρα και όχι ειρήνη» και ότι πρέπει να σκοτώσουν όλους του Γερμανούς καθώς «δεν είναι παιδιά του Θεού», φιλάει τον σταυρό που φοράει, τον κρεμάει κάπου και φεύγει, δείγμα ότι παραιτήθηκε από στρατιωτικός ιερέας.

Ο συγγραφέας / σκηνοθέτης Carion είπε ότι έκανε την ίδια ερώτηση, - "είναι πραγματικά αυτή η οδός του Κυρίου μας;" - σημειώνοντας ότι συχνά σκέφτηκε "τους στρατιώτες που με θάρρος έγιναν αδελφοί. Εκείνη την εποχή, θεωρήθηκαν δειλοί. Για μένα, δεν ήταν ούτε ήρωες, ούτε δειλοί. Απλά ήταν άνδρες που πέτυχαν κάτι απίστευτα ανθρώπινο".

Απίστευτα ανθρώπινο; Ίσως. Αλλά όχι χωρίς ένα άγγιγμα του απίστευτα θείου.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή