Προύσσα, η ωραιότερη πόλη της Μικράς Ασίας, γράφει η Τασσώ Γαΐλα

Η Προύσσα (ή Προύσα), η ωραιότερη πόλη της Μικράς Ασίας, βρίσκεται στον 6ο σταθμό του αφιερώματος με τις 10 πόλεις για τη Μικρά Ασία και τη Μικρασιατική καταστροφή.
Ιστορική και μεγάλη πόλη της Τουρκίας στη Β.Δ Μικρά Ασία και σε απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων από την Προποντίδα.
Που μέχρι το μοιραίο για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας έτος 1922 η καρδιά της χτυπούσε Ελληνικά. Και, κτυπούσε Ελληνικά από τα βάθη των αιώνων κι από την εποχή που ο βασιλιάς Προυσίας Α’ (236-180 π.Χ.) την έκτισε και της έδωσε το όνομα του. Ανήκε στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Βιθυνίας της θάλασσας του Μαρμαρά.

Ύστερα ήρθαν στην Προύσσα οι Ρωμαίοι.
Κατόπιν το βουνό της ο Όλυμπος -το “ιερό” για τους Χριστιανούς βουνό με τους χιλιάδες ασκητές και μοναχούς έδωσε στην Χριστιανική πλέον Προύσσα πλήθος Αγίων όπως ο Άγιος Πατρίκιος κλπ.
Οι αιώνες περνούσαν και στην περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η πόλη που σαν επίνειο της έχει το γνωστό μας λιμάνι των Μουδανιών γνώρισε με το μετάξι τεράστια άνθηση.
Ονομαστό ήταν το “μετάξι της Προύσας” και τα υφάσματα της.

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός κόσμησε τη Προύσσα με μεγαλόπρεπα κτήρια κι η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία έχτισε εδώ τον περίλαμπρο ναό του Τιμίου Προδρόμου.
Στην πόλη υπάρχει ακόμη το Βυζαντινό της Κάστρο.
Το 950 μ.Χ. την πόλη θα καταλάβουν και θα καταστρέψουν ολοσχερώς οι Άραβες.

Τελικά επί Ανδρόνικου Β’, στις 6 Απριλίου 1326  η Προύσσα έπεσε στα χέρια του γιού του Οσμάν – αρχηγού των Οσμανίδων Τούρκων-, του Ορχάν.
Οι φήμες έλεγαν ότι η μάνα του Ορχάν ήταν Χριστιανή κι είχε κτίσει κοντά στην Προύσσα ένα μοναστήρι, το Ορχάνιε, κι ότι στο μοναστήρι αυτό υπήρχε ένα τεράστιο καμπαναριό και όταν χτυπούσε η καμπάνα κάθε Παρασκευή, ερχόταν ο Ορχάν για να προσευχηθεί. ( Ο τάφος τους βρίσκεται σε ένα ύψωμα της πόλης).

Από τότε η Προύσα έγινε πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ιερή πόλη κάτι σαν Μέκκα των Οθωμανών (κατόπιν η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Ανδριανούπολη).
Αν κι η πόλη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, η παρουσία και η δράση των Ελλήνων ήταν έντονη.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ζούσαν στην Προύσσα 6.000-7.000 Ορθόδοξοι.

Η Προύσσα είχε τρεις ελληνικές συνοικίες, του Μπαλούκ παζάρ, του Καγιά Μπασί και του Ντεμίρ Καπού.
Η πόλη είχε μεγάλη ακμή και 52 εργοστάσια παραγωγής μεταξιού, που τα περισσότερα ήταν ελληνικά.
(Σε όλη την διοικητική περιφέρεια-βιλαέτι της Προύσσας ζούσαν 280.000 Έλληνες).

Εκκλησίες της Προύσσας και η Παναγία Προυσιώτισσα

Μέχρι το 1642 σωζόταν μια εκκλησία, οι Άγιοι Απόστολοι στην συνοικία του Καγιά Μπασί, κάτω από τα τείχη της Ακρόπολης. Άλλες:
των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στην συνοικία Ντεμίρ Καπού όπου θεραπευόταν οι  ψυχικά άρρωστοι, σώζεται ακόμη σήμερα  ως αποθήκη του τουρκικού στρατού.

Στη συνοικία Μπαλούκ Παζάρ ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου-1701. Και, της Παναγίας Προυσιώτισσας όπου βρισκόταν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που αρχαία Παράδοση την θέλει ως έργο του ευαγγελιστή Λουκά.
Αυτή η ευλογημένη ιερή εικόνα της Θεοτόκου βρισκόταν μέχρι το 829 μ.Χ. στην περίφημη εκκλησία της Προύσσας.

Εκείνη την εποχή αυτοκράτορας στο Βυζάντιο ήταν ο εικονομάχος Θεόφιλος ο οποίος έβγαλε διαταγή να καταστραφούν και να καούν όλες οι εικόνες. Τότε κάποιος γόνος πλούσιας ελληνικής οικογένειας πήρε κρυφά την εικόνα και μαζί με τους υπηρέτες του ξεκίνησε να την φέρει στην Ελλάδα αλλά στο δρόμο άγνωστο πως η εικόνα χάθηκε και με τρόπο θαυματουργικό, ήρθε και εγκαταστάθηκε στην σπηλιά της Ευρυτανίας, εκεί όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα, στην περίφημη Μονή Προυσσού.

Το τέλος της παρουσίας των Ελλήνων στην Προύσσα μετά από 25 αιώνες συνεχούς κατοίκησης.

Στις αρχές του 20ου αιώνα η πόλη της Προύσσας είχε 100.000 κατοίκους εκ των οποίων οι 80.000 ήταν Τούρκοι. Η Ελληνική κοινότητα είχε 6.000-7.000 κατοίκους, οι υπόλοιποι ήταν Εβραίοι και Αρμένιοι. Οι Έλληνες ήταν η ψυχή της πόλης. Κυρίαρχοι στον πολιτισμό, τα γράμματα, την οικονομία.

Έτος 1914 κι οι πρώτοι διωγμοί, η αρχή της συστηματικής εκκαθάρισης του Ορθόδοξου Ελληνισμού ξεκινώντας από τον Εύξεινο Πόντο. Για ελάχιστο διάστημα η πολυπόθητη απελευθέρωση της Προύσσας από τον Ελληνικό Στρατό ο οποίος κατέλαβε την Προύσα στις 26/4/1920 και παρέμεινε εκεί μέχρι 29/8/1922.

Ακολούθησαν οι Νεότουρκοι κι ο Κεμάλ Ατατούρκ.
Διωγμοί, σφαγές, εκτοπισμοί, στρατόπεδα εργασίας.
Η Προύσσα αποχωρίζεται του Έλληνες κατοίκους της.
Οι καμπάνες της Ορθοδοξίας παύουν να καλούν τους πιστούς. Μικρασιατική Καταστροφή… Όσοι τα κατάφεραν να φτάσουν στα Μουδανιά- το επίνειο της Προύσας-, και στην Κίο πέρασαν πρόσφυγες στην Ελλάδα.

Ένας άγνωστος ήρωας της κατάληψης της Προύσας από τον Ελληνικό Στρατό. (από το <Προύσα & Γυαλί τσιφλίκ Μ. Ασίας>)

    Θάνος Μούρραης-Βελούδιος: Ο καλλιτέχνης και αεροπόρος που ύψωσε την ελληνική σημαία στην Προύσα

    Από τα πληρώματα της ΝΑΜΣ [Ναυτικής Αεροπορικής Μοίρας Σμύρνης] ξεχώρισε ο παράτολμος αεροπόρος Αθανάσιος (Θάνος) Βελούδιος, ο οποίος την 25η Ιουνίου 1920 προσγείωσε το αεροπλάνο του μέσα στον περίβολο της Οθωμανικής Στρατιωτικής Ακαδημίας, στην Προύσσα, και ύψωσε στον ιστό της την ελληνική σημαία.

    Σε μία από τις αποστολές που ανέλαβε, στις 25 Ιουνίου 1920, με αεροσκάφος B.E.2e, εκτέλεσε αναγνώριση στον τομέα Προύσσας – προσβάσεων όρους Ολύμπου Βιθυνίας – Μουδανιών.
    Αφού εξακρίβωσε τις θέσεις των ελληνικών στρατευμάτων, που προήλαυναν δυτικά της Προύσσας, πέταξε πάνω από την ίδια πόλη και εκτέλεσε παράτολμη προσγείωση, στον περίβολο της εκεί Οθωμανικής Στρατιωτικής Ακαδημίας, όπου ύψωσε στον ιστό της την Ελληνική σημαία και στη συνέχεια απογειώθηκε.
    Για αυτή την ενέργεια έλαβε το προσωνύμιο Πορθητής της Προύσσας.

Ηταν από την Προύσσα
Ο φιλόσοφος, ρήτωρ και συγγραφέας Δίων ο Χρυσόστομος, 2^ος μ.Χ. αιώνας.
Οι Αγιοι Τιμόθεος και Πατρίκιος, η νεομάρτυρας Αγία Αργυρή.
Σπουδαίοι Έλληνες  του 20^ου αιώνα που γεννήθηκαν εκεί ήταν ο θεατρικός σκηνοθέτης Κάρολος Κουν (1908-1987) κι ο αρχαιολόγος και καθηγητής ΑΠΘ Μανώλης Ανδρόνικος (1919-1992).

Προύσσα η πατρίδα των διάσημων ερμηνευτριών του ρεμπέτικου τραγουδιού.
Η Ρόζα Εσκενάζη κι η Ρίτα Αμπατζή οι δύο πασίγνωστες ρεμπέτισσες έλκουν την καταγωγή τους από την Προύσσα.
Από την σελίδα του <Προύσα & Γυαλί τσιφλίκ Μ.Ασίας> μεταφέρω το βιογραφικό μιας άγνωστης στο πλατύ κοινό, αλλά από τις σημαντικότερες φωνές του ρεμπέτικου, της Μαρίκας Καναροπούλου.

Η Προύσσα σήμερα

Προύσσα, τουρκικά  Bursa.
Πόλη της  Τουρκίας με 2.500.000 περίπου κατοίκους στην βορειοδυτική Τουρκία, η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας  και πρωτεύουσα της επαρχίας Μαρμαρά.
Τουριστική πόλη με χαρακτηριστικό της τα πολλά τζαμιά, μαυσωλεία των Οθωμανών Σουλτάνων και το χιονοδρομικό κέντρο στον Όλυμπο (Ουλουντάγ-Uludag στα Τούρκικα).

Το Ulu τζαμί δείγμα της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής με τους 20 τρούλους και το διάσημο πράσινο τζαμί του Μωάμεθ Α’.
Τόπος θρησκευτικού προσκυνήματος για τους μουσουλμάνους, μια πόλη που φημίζεται για τα μεταξωτά της, το Πανεπιστήμιο της (το Uludag, ένα από τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια της Τουρκίας) και …τις παραδοσιακές γεύσεις γλυκών!
Που είναι τα καραμελωμένα κάστανα και το διάσημο σιροπιαστό γλυκό με τοπικό τυρί και σιμιγδάλι, το Kemalpasa και φυσικά η σπεσιαλιτέ της πόλης το Ισκεντέρ Κεμπάπ δηλαδή ο γνωστός μας γύρος.

Τραγουδισμένη από τον Ναζίμ Χικμέτ
Το άρθρο αποτελεί ένα μικρό αφιέρωμα, φόρο τιμής  σε μια Ελληνική πόλη που χάθηκε αλλά δεν ξεχάστηκε και που στα σοκάκια της υπάρχουν ακόμη γωνιές με σπίτια με Ελληνική αρχιτεκτονική, γωνιές και σημεία που θυμίζουν ότι κάποτε εκεί οι καρδιές των κατοίκων κτυπούσαν Ελληνικά, αφιέρωμα στην Προύσσα που έπεσε κι αυτή θύμα των πολιτικών παιχνιδιών των μεγάλων δυνάμεων του περασμένου αιώνα.

Η Προύσσα μία πανέμορφη πόλη, πόλη Ελληνική από τον 6 π.Χ., αιώνα με τον Όλυμπο- το Άγιο Όρος της Μικράς Ασίας-, ενέπνευσε με την ομορφιά της συγγραφείς, ποιητές και ζωγράφους.

<Λίγα γαρούφαλα απομένουνε στις γλάστρες
Στον κάμπο θα ‘χουν κιόλας οργώσει τη γης
Ρίχνουν το σπόρο
Έχουν μαζέψει τις ελιές
Όλα ετοιμάζονται για το χειμώνα
Κι εγώ γεμάτος απ’ την απουσία σου
Φορτωμένος με την ανυπομονησία των μεγάλων ταξιδιών
Περιμένω σαν αγκυροβολημένο φορτηγό
μέσα στην Προύσα, μέσα στην Προύσα
Κι εγώ γεμάτος απ’ την απουσία σου
Φορτωμένος με την ανυπομονησία των μεγάλων ταξιδιών
Περιμένω σαν αγκυροβολημένο φορτηγό
μέσα στην Προύσα, μέσα στην Προύσα>

Λίγα γαρούφαλα- Ναζίμ Χικμέτ, Nazim Hikmet (15 Ιανουαρίου 1902- 3 Ιουνίου 1963) – Μετφ. Γ. Ρίτσος.

Οι πίνακες ζωγραφικής της Προύσσας είναι από Τουρκική ομάδα Τέχνης

Φωτογραφίες της Προύσσας από το διαδίκτυο.

Φωτογραφία εποχής:
Πρόσφυγες από την περιοχή της Προποντίδας και της Προύσας στην Ραιδεστό της Α.Θράκης.
Καρτ ποστάλ εποχής: Έλληνες στρατιώτες που πίνουν καφέ στο Κεστέλ της Προύσσας.

Η Προύσσα ανακηρύχτηκε ως πρωτεύουσα του Παγκόσμιου Τουρκικού Πολιτισμού για το 2022.

Πηγές: Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού/Kidia-prousa/Taxidologio.gr/Εκκλησία on line/pontosnews.gr.

Τασσώ Γαΐλα.
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια.