Η Παναγία Μουχλίου και ο κρυφός διάδρομος προς την Αγια-Σοφιά
Ο Στήβεν Ράνσιμαν στο έργο του Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως αναφέρει, ότι κατά τον δέκατο όγδοο αιώνα μόνο τρεις εκκλησίες από την προ της άλωσης εποχή είχαν μείνει σε χριστιανικά χέρια, ο Άγιος Γεώργιος των Κυπαρισσιών, που ισοπεδώθηκε από σεισμό, ο Άγιος Δημήτριος του Καναβού, που καταστράφηκε από πυρκαγιά και η Παναγία των Μογγόλων. Ως εκ τούτου, λοιπόν, διαφαίνεται, ότι σήμερα στη Πόλη, ο μοναδικός βυζαντινός ναός που βρίσκεται σε συνεχή λειτουργία και ουδέποτε μετετράπη σε τέμενος, ευτυχώς, είναι η Παναγία του Μουχλίου. Το όνομα της Παναγίας Μουχλίου προέρχεται εκ του Μουχλίου του Μυστρά, από όπου κάτοικοι ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν το 1242 σ’ αυτή την περιοχή του Φαναρίου και πιο συγκεκριμένα στον πέμπτο λόφο της Πόλης.
Κάνοντας λόγο για την ιστορία του ναού πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι στον ιερό χώρο του ναού οι θυγατέρες του βυζαντινού αυτοκράτορα Μαυρικίου (582-602), ίδρυσαν κατά τους χρόνους εκείνους μονή γυναικεία εις το όνομα της Αγίας Ευστολίας. Αργότερα, σε κοντινή απόσταση, ιδρύθηκε και ανδρική μονή. Και οι δυο μονές άκμασαν μέχρι και την εισβολή των Σταυροφόρων, όπου και παρατηρείται η παρακμή τους. Ο ναός και πάλι επανιδρύθηκε περί τα τέλη του ΙΓ΄ αιώνα από την Μαρία Παλαιολογίνα, θυγατέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, την οποία αποκαλούσαν και Δέσποινα των Μαγουλίων, από τον γάμο που σύναψε με τον Μόγγολο Χάνο Απαγά. Εξ ου, λοιπόν και η ονομασία ο ναός των Μαγουλίων.
Η μοναδική βυζαντινή εκκλησία σε συνεχή λειτουργία στην Κωνσταντινούπολη.
Η πορεία της στο χρόνο από τον 18ο αιώνα έως σήμερα με τον ένα ενορίτη
Η Μαρία Παλαιολογίνα αφιέρωσε ολόκληρη την περιουσία της, αργυρά και χρυσά σκεύη, βιβλία και κτήματα, για την συντήρηση του ναού. Μετά τον θάνατό της, η εποπτεία του ναού δόθηκε στη θετή θυγατέρα της Θεοδώρα. Η ιστορία του ναού εμφανίζεται και πάλι λίγα χρόνια μετά την άλωση, όπου σύμφωνα με τον Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Δημήτριο Καντεμίρη, ο Μωάμεθ ο Β΄, ο Πορθητής, χάρισε, με Φερμάνι που εξέδωσε, τον ναό της Παναγίας της Μαγουλίωτισας και τους παρακείμενους, του ναού χώρους, ως επιβράβευση για το τέμενος του Πορθητού (Fatih Cammi) που έχτισε ο αρχιτέκτονας Χριστόδουλος, πάνω στον κατεδαφισμένο ναό των Αγίων Αποστόλων. Τον ναό αποπειράθηκε να μετατρέψει σε τέμενος ο Σουλτάνος Αχμέτ ο Γ΄, αλλά χάρη στις προσπάθειες του Δημητρίου Καντεμίρη, που διέμενε τότε στην Πόλη και στις επαφές που είχε με τον Βεζίρη Τσόρουλου Αλή Πασά, παρουσίασε το Φερμάνι του Πορθητή, οπότε και διεσώθη ο ναός.
Ο ναός της Παναγίας του Μουχλίου είναι ένας μικρός ναός τετράκογχος βυζαντινού ρυθμού. Στο δεξιό μέρος του κυρίως ναού, κάτω από το δάπεδο υπάρχει αρχαίο βυζαντινό αγίασμα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Την παρούσα χρονική στιγμή το πηγάδι του αγιάσματος έχει σφραγιστεί, διότι το νερό κρίθηκε ακατάλληλο για πόση. Εκεί σώζονται και νωπογραφίες κατεστραμμένες εν μέρει. Κατά μια παράδοση, από το αγίασμα άρχιζε υπόγειος διάδρομος που συνέδεε τον ναό της Μουχλιώτισσας με τον ναό της Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται στον πρώτο λόφο της Πόλης.
Εντός της αυλής του ναού, υπάρχει το αγίασμα-παρεκκλήσι της Αγίας Άννας. Πρέπει ν’ αναφερθεί ότι πριν από τα μελανά γεγονότα του 1955, στο ναό φυλάσσονταν πολύτιμα κειμήλια, όπως βυζαντινά δισκοπότηρα, χρυσόδετα ευαγγέλια, λειψανοθήκες, ιερά λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.
Στην Παναγία του Μουχλίου εκκλησιάζονταν και εκκλησιάζονται οι μαθητές της Μεγάλης του Γένους Σχολής και παλαιότερα και του Ιωακειμίου Παρθεναγωγείου, όταν λειτουργούσε, μέχρι και το 1987. Ο ναός υπέστη κατά καιρούς επισκευές και τροποποιήσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τις προσπάθειες των εκκλησιαστικών επιτροπών άρχισε να παρουσιάζει δείγματα καταρρεύσεως. Έτσι, η τελευταία ανακαίνιση έγινε το 1997. Οι δαπάνες των εργασιών καλύφθηκαν από προσφορά του επιχειρηματία Γεράσιμου Βασιλόπουλου, Άρχοντα Μ. Ορφανοτρόφου του Οικουμενικού Θρόνου.
Ιδιάζουσα κατάνυξη
Η κοινότητα της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μουχλίου, μια από τις 54 ελληνικές κοινότητες της Πόλης όπου βρίσκεται και ο ιερός ναός, είχε δραστήριο Φιλόπτωχο Αδελφότητα μέχρι και το 1970, μορφωτικό και αθλητικό σύνδεσμο μέχρι το 1940 και προσέφερε συσσίτιο παλιά και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Εκκλησιαστικά ανήκει στην Περιφέρεια Φαναρίου-Κερατίου Κόλπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με Αρχιερατικό Προϊστάμενο τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Συννάδων κ. Διονύσιο. Έχει έναν ενορίτη και λειτουργεί κάθε 45 ημέρες.
Ιδιαίτερη είναι η κατάνυξη που νιώθει ο επισκέπτης κατά την παραμονή του στον ιερό ναό της Μουχλιώτισσας. Όταν μάλιστα από τα παράθυρα του βυζαντινού τρούλου φωτίζεται ο ναός με «φως ιλαρό», τότε μια ιδιάζουσα κατάνυξη μεταφέρει τον προσκυνητή στους ένδοξους βυζαντινούς χρόνους. Τότε που το πολύτιμο άρωμα της κατανύξεως παλλόταν μεταξύ ουρανού και γης.
____________
ΥΓ. : Ευχαριστούμε την Πόντια δημοσιογράφο κα Κιζιρίδου για τη σημαντική της συνεισφορά με γνωστά αλλά και ανέκδοτα στοιχεία.
____________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ
πηγή
