Ο ναός της Αγίας Ειρήνης. Ένα από τα σπουδαιότερα κτίσματα της Βασιλεύουσας
σχόλιο Γ.Θ : Ένα ταξίδι στο ρωμαίικο στολίδι της Αγίας Ειρήνης που αψηφώντας το χρόνο μάς φέρνει στις μέρες τις βυζαντινές.
Έχουν υπάρξει δεκάδες σημεία στην Πόλη, που κατά καιρούς έχω προσπαθήσει να βρεθώ και να βιώσω από κοντά, μα για αρκετούς λόγους αυτό δεν έχει ακόμη συμβεί. Ο ναός της Αγίας Ειρήνης ήταν ένα από αυτά και θυμάμαι...
την πρώτη αποτυχημένη απόπειρα επίσκεψής μου σαν να ήταν χθες. Από τότε πέρασαν αρκετά χρόνια και σχεδόν είχα εγκαταλείψει την σκέψη να βρεθώ στο εσωτερικό του Πατριαρχικού Ναού του Βυζαντίου, δίχως όμως να απολέσω την πίστη μου ότι κάποια στιγμή θα έρθει τούτη η στιγμή. Τελικά η στιγμή αυτή έφθασε και φτάνοντας σχεδόν τρέχοντας απ' την χαρά μου προς την εκκλησία, συνειδητοποίησα ότι τα έτη αναμονής ήταν ουσιαστικά περίοδος προετοιμασίας και ωριμότητας ώστε να κατανοήσω καλύτερα τις πτυχές της Αγίας Ειρήνης. Περνώντας λοιπόν την είσοδο, ένιωσα περισσότερο έτοιμος από ποτέ.
Αψίδα της βόρειας πλευράς. Τα πολλά παράθυρα μοιάζουν να καταργούν το βάρος.
Οι βυζαντινοί ναοί αποτέλεσαν την αρχιτεκτονική μήτρα για τα μουσουλμανικά τεμένη της Πόλης. Εκείνα όμως δεν θέλησαν, εξαιτίας του χρηστικού σκοπού τους, να ακολουθήσουν την σπουδαιότερη αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα των χριστιανικών κτισμάτων. Έτσι λοιπόν στα τεμένη ο εξωτερικός όγκος αντικατοπτρίζεται και εσωτερικά, δηλαδή πριν ακόμα εισέλθουμε στο τζαμί, έχουμε ήδη σχηματίσει μια εντύπωση για το μέγεθος του εσωτερικού. Αυτό δεν συμβαίνει με τα χριστιανικά κτίσματα και ο επισκέπτης εκπλήσσεται ευχάριστα καθώς εισέρχεται στο εσωτερικό του ναού. Ο χώρος του μοιάζει απίστευτα μεγαλύτερος από αυτόν που αντιλαμβάνεται κανείς βλέποντάς τον εξωτερικά και η έκφραση της λογικής μέσα από την αρχιτεκτονική δίνει την σκυτάλη σε μεταφυσικά πεδία και συναισθήματα.
Ενώ εισέρχομαι από το βόρειο κλίτος στην Αγία Ειρήνη, σταδιακά
αντιλαμβάνομαι έκπληκτος τον εσωτερικό όγκο του ναού και εκθαμβωτικές
λάμψεις φωτός διεγείρουν τα συναισθήματα μου.
Σκάλες οδηγούν σε ανώτερα επίπεδα και σε κρυφές πτέρυγες του ιστορικού ναού.
Ο ναός της Αγίας Ειρήνης γνώρισε στιγμές δόξας αλλά και αρκετές καταστροφές. Πιθανόν κτίστηκε την δεκαετία του 330 σε σημείο όπου υπήρχε αρχαίος ναός του Βυζαντίου για να καταστραφεί από πυρκαγιά κατά την διάρκεια της τρομερής Στάσης του Νίκα το 532.
Επισκευάστηκε επί Ιουστινιανού για να καταρρεύσει το 740 τόσο ο τρούλος όσο και αρκετά άλλα τμήματα εξαιτίας μεγάλου σεισμού.
Ξαναχτίστηκε το 753 από τον Κωνσταντίνο τον Ε' και λόγω των αναγκαίων έργων απώλεσε ορισμένα στοιχεία από τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα ως τρουλαία βασιλική.
Μετά τις επισκευές του 8ου αιώνα δεν υπήρξε πλέον κανένα στοιχείο της προϊουστινιάνειας περιόδου, ενώ οι Οθωμανοί την άφησαν αρχιτεκτονικά σχεδόν ανέπαφη και δίχως να την μετατρέψουν ποτέ σε τζαμί.
Μετά την Άλωση χρησιμοποιήθηκε ως οπλαποθήκη, από το 1869 ως πολεμικό μουσείο και από το 1939 ως σήμερα ως μουσείο που κάποιες φορές φιλοξενεί ψυχαγωγικές εκδηλώσεις.
Άπλετος φωτισμός σε ένα πελώριο κτίσμα που κυριεύει με δέος.
Κιονοστοιχίες σε διαφορετικές βάσεις.
Ιωνικό κιονόκρανο με επίθημα.
Στην ανατολική πλευρά της Αγίας Ειρήνης βρίσκεται το αίθριο, σχεδόν αναλλοίωτο, με μία σαρκοφάγο να κεντρίζει την ματιά, η οποία σχετίζεται άμεσα με τον Μέγα Κωνσταντίνο. Παρατηρώντας της πτέρυγες του αιθρίου, το βλέμμα μου έφτασε σε μερικά ψηφιδωτά που κάποτε κοσμούσαν το δάπεδο και που τώρα εκθέτονται σε περίοπτη θέση.
Σε αντίθεση με την Αγία Σοφία, εδώ το αίθριο παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτο.
Ψηφιδωτά που κοσμούσαν το δάπεδο και που λέγεται ότι με έξοδα του
μεγαλοεπιχειρηματία Koç, συντηρήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε περίοπτες
θέσεις.
Ένα αξιομνημόνευτο στοιχείο που πάντα βιώνω είναι η επίδραση που ασκεί η αρχιτεκτονική των χριστιανικών ναών τέτοιου τύπου στην ψυχή και στο υποσυνείδητο μου. Ο εσωνάρθηκας είναι σκόπιμα κατασκευασμένος σε μακρόστενο σχήμα και με "παγιδεύει" ασυναίσθητα σε έναν στενό και σκοτεινό χώρο που διαθέτει μήκος, αλλά όχι πλάτος.
Η ματιά μου κεντρίζεται αναγκαστικά στον δρομικό άξονα, με κατεύθυνση το Ιερό Βήμα και εισχωρώντας στο κεντρικό κλίτος νοιώθω οικία και άνετα λόγω της ευρυχωρίας. Ταυτόχρονα αρχίζω να κυριεύομαι με συναισθήματα δέους εξαιτίας του τρούλου που σκεπάζει τον ναό και μοιάζει να ξεπετάγεται απ' το πουθενά, μιας και δεν ήταν εμφανής από τον εσωνάρθηκα. Στα άκρα, οι κίονες δημιουργούν μια εναέρια ατμόσφαιρα και φτάνοντας στα μέσα του ναού νοιώθω πάντα σαν όλα γύρω μου να εξαερώνονται και την ύλη να σμίγει με επουράνιες διαστάσεις.
Ο στενός και σκοτεινός εσωνάρθηκας.
Και ξαφνικά όλα φωτίζονται, η μάζα χαρακτηρίζεται από ελαφρότητα και όλα μοιάζουν αέρινα.
Κάθε γωνία είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλοεξουδετερώνει τις ωθήσεις του βάρους του κτίσματος. Ο τρούλος σμίγει αρμονικά με το τύμπανο, που οδηγεί με την σειρά του σε καμάρες που χαϊδεύουν τις αψίδες και παίρνουν ζωντάνια από τα φωτισμένα παράθυρα. Και τριγύρω οι διακοσμήσεις δίνουν το στίγμα του ένδοξου παρελθόντος, οδηγώντας ταυτόχρονα στην αιωνιότητα!
Ψηφιδωτό τόξο αποτελούμενο από επιγραφές.
Ο Σταυρός στο ημιτρούλιο του Ιερού Βήματος αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα τέχνης εκείνης της εποχής.
Ο τεράστιος ψηφιδωτός Σταυρός στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας είναι ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα εικονομαχικής τέχνης από μια δύσκολη εποχή που δίχασε αφάνταστα την Αυτοκρατορία. Οι ψηφίδες είναι γυάλινες και καθεμιά έχει επικαλυφθεί με φύλλο χρυσού! Σαν να μην ήταν από μόνο του ένα απίστευτα δύσκολο έργο τέχνης, οι ψηφίδες έχουν τοποθετηθεί ασυνήθιστα πυκνά μεταξύ τους. Και οι διάνοια των ανθρώπων εκείνων δεν τελειώνει εδώ αφού προνόησαν στην κατασκευή του διαγράμματος του Σταυρού με ασυναίσθητες καμπύλες κατά τέτοιον τρόπο ώστε να τις αντιλαμβανόμαστε ως οριζόντιες. Μεταφέροντας τεχνογνωσία από τα βάθη της ιστορίας του Ελληνισμού και παρουσιάζοντας ασυναίσθητα την ιστορική συνέχεια μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης.
Οι ψηφίδες είναι τοποθετημένες με τρομερή πυκνότητα.
Ο τρούλος διαμέτρου 16 μέτρων σε πλήρη αρμονία με τα υπόλοιπα μέλη.
Σε κάθε γωνία του ναού η σκέψη μου ταξίδευε σε ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος που σχετίζονται με την Αγία Ειρήνη, όπως την σύγκλιση της Β' Οικουμενικής Συνόδου αλλά και την άμεση επαφή του κτίσματος με τον Ξενώνα του Αγίου Σαμψών και την σύνδεση με το Πατριαρχείο και την Αγία Σοφία. Την Στάση του Νίκα, τις καταστροφές, την περίοδο της Εικονομαχίας, τους Οθωμανικούς αιώνες έως τις μέρες μας. Τις σκέψεις μου διέκοπταν συχνά απομεινάρια ψηφιδωτών και ίχνη διακοσμήσεων που έμοιαζαν σαν να καρτερούσαν για αιώνες τον φωτογραφικό φακό μου.
Το κτίσμα στα χαμηλά του σημεία εξακολουθεί να προέρχεται από την εποχή του Ιουστινιανού, ενώ στα υψηλότερα από εκείνη του Κωνσταντίνου 'Ε. Το σύνθρονο στο Ιερό Βήμα αποτελείται από εφτά βαθμίδες και περιέχει μικρά περάσματα στις άκρες του. Στις μέρες μας μοιάζει κάπως ασυνήθιστο μα φαίνεται πως το χριστιανικό τέμπλο δεν ήταν ανέκαθεν παρών στις εκκλησίες.
Το σύνθρονο με τα πλάγια μικρά περάσματα στα άκρα του.
Καλλιμάρμαρος διάκοσμος δίπλα στο δάπεδο από ιουστιουνιάνεια περίοδο.
Διάκοσμος στο νότιο κλίτος.
Φτάνοντας στα μέσα του ναού ένιωσα τις δέσμες του φωτός να με αγκαλιάζουν.
Οι ώρες πέρασαν σαν δευτερόλεπτα και ο αρχικός μου ενθουσιασμός και λαχτάρα μετατράπηκαν σε συναισθήματα γαλήνης, αγάπης και ειρήνης. Στην Πόλη υπάρχουν δεκάδες Ιερά μέρη που βιώνω τέτοια συναισθήματα.
Ήμουν ολομόναχος σε έναν από τους σπουδαιότερους χριστιανικούς ναούς, αρνούμενος να τον εγκαταλείψω. Δεν είχα χορτάσει από την στέρηση όλων αυτών των ετών.
Και καθώς τα αργά βήματά μου δοκίμαζαν την άψογη ακουστική της εκκλησίας, έμεινα να στέκω στο μέσον της Αγίας Ειρήνης, περικυκλωμένος από άπλετο φως, νοιώθοντας σαν συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και την αιωνιότητα!
ΤΙ ΧΑΜΠΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ
