της Μάρω Σιδέρη
Το
έργο του Φώτη Κόντογλου δεν είναι απλό. Έχει απλότητα αλλά απλό δεν
είναι. Κρύβει μυστικά,
είναι πολυδιάστατο στα μηνύματα, έχει το ήθος και
την πίστη του ανθρώπου που αγάπησε τον τόπο του, γύρισε τον κόσμο και
ονειρεύτηκε τον ουρανό. Παιδί μιας πατρίδας που δεν υπήρχε πια, ο
μικρασιάτης Κόντογλου αισθανόταν καθήκον του να κρατήσει όσα μπορούσε
από τις θύμησες εκείνου του υπέροχου πολιτισμού που είχε βιαστεί τόσο
απόλυτα.
Καλλιτέχνης του Παρισιού, δεν αρνήθηκε τις προκλήσεις, απέρριψε
όμως τη μίμηση που θα του στερούσε την επιστροφή σ’ αυτό το παράξενο
και γόνιμο μείγμα που το λένε Ρωμιοσύνη: Ελλάδα, όχι εδαφικά μα κυρίως
πνευματικά, και Χριστιανοσύνη, όχι τυπολατρικά, μα πιότερο υπέρλογα.
Κάθε μορφή του υμνεί τη Ρωμιοσύνη όπως ο Κόντογλου την αντιλαμβάνεται:
απλή αλλά όχι απλοϊκή, να μοιάζει λιτή μα να κρύβει δύναμη και ορμή και
να σε κυριεύει αβίαστα, επειδή η κυριαρχία της σε κάνει ευτυχισμένο.
Στα
έργα του ενώνονται δυνάμεις: ενώνονται εποχές, ενώνονται χρώματα,
ενώνονται γη και Ουρανός... κοιτάς Ελλάδα μα βλέπεις Βυζάντιο, κοιτάς
πολλά χρώματα μα βλέπεις αποχρώσεις ενός, κοιτάς ανθρώπους μα βλέπεις
αγίους, κοιτάς όρθιος, μα βλέπεις γονατιστός και προσευχόμενος. Κοιτάς
παραστάσεις μα βλέπεις ζωή...κοιτάς αγιογραφίες μα βλέπεις Παράδεισο.
Αυτή τη μαγεία του δεν μπορείς να την καταλάβεις, μα τη βιώνεις: πως οι
μορφές του είναι σκοτεινές μα έχουν φως, είναι λιτές μα έχουν
μεγαλοπρέπεια, είναι στενές μα καλύπτουν το χώρο ολόγυρά τους και γύρω
από σένα που τις παρατηρείς.
Είναι δύσκολο να ξεχάσεις τις μορφές του
Κόντογλου... και είναι αδύνατον να μην ψελλίσεις δυο λόγια αυτοκριτικής ή
ικεσίας σαν σταθείς ενώπιόν τους. Δε τις φοβάσαι: δεν είναι φόβος αυτός
που αισθάνεσαι... είναι δέος και ηρεμία μαζί, είναι αδυναμία και
δύναμη, είναι αληθινή καθάρια πνευματικότητα.
Ο παράδεισος του Κόντογλου
δε μοιάζει με τον Παράδεισο που φαντάζεσαι, αυτόν τον Δυτικού τύπου
παράδεισο με τα καταπράσινα λιβάδια, τους καταγάλανους ουρανούς και τα
στρουμπουλά αγγελάκια... ο Παράδεισος του Κόντογλου είναι κάτι άλλο,
κάπως αλλιώς... στα μουντά του χρώματα και στις ψηλόλιγνες φιγούρες δε
διαγνώνεις τίποτα από τις γήινες εμπειρίες σου... μα παράξενα και
μαγικά, νιώθεις πως σ΄αυτόν τον παράδεισο σαν μπεις, κανένα κακό δε
μπορεί να σε φτάσει... νιώθεις πως σ’ αυτόν τον παράδεισο θέλεις να
μπεις γιατί εκεί πρέπει να βρίσκεται η ηρεμία που αναζητάς...
