Ντοκουμέντο. Πως τα Σκόπια χρωστάνε την ύπαρξή τους στον Σόρος

Ένα εξαιρετικά επίκαιρο ρεπορτάζ του έγκριτου αμερικανικού περιοδικού New Yorker, απ’ το 1995

 
Άρης Δημοκίδης
Αποσπάσματα απ’ το The World According to George Soros, της Connie Bruck, 23 Ιανουαρίου, 1995. / Απόδοση: Μικροπράγματα LIFO
*ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όπου το New Yorker ανέφερε το γειτονικό κράτος ως Μακεδονία, για λόγους σαφήνειας και για αποφυγή σύγχυσης το αναφέρουμε ως πΓΔΜ.  Επίσης, καθώς σήμερα υπάρχουν πολλές θεωρίες συνωμοσίας για το ρόλο του Σόρος, παρουσιάζουμε μια πηγή κι ένα ρεπορτάζ που μόνο «ψεκασμένα» δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Αντιθέτως, πρόκειται για μια ψυχρή και ψύχραιμη αποτύπωση μιας βραβευμένης ρεπόρτερ για το πώς ο Σόρος άρχισε να νοιάζεται για την πΓΔΜ στις αρχές της δεκαετίας του ’90:

Πουθενά δεν έριξε ο Σόρος περισσότερη ενέργεια και χρήματα για να ενισχύσει μια χώρα και κυβέρνηση απ’ ό,τι στην «Μακεδονία».
«Ο George είναι ο σωτήρας της Μακεδονίας» δήλωσε ο φίλος του Morton Abramowitz. Και η εκπρόσωπος της πΓΔΜ στην Ουάσιγκτον Ljubica Acevska αναφέρει δύο χωριστά δάνεια ύψους 25 εκατομμυρίων δολαρίων του Soros: « Να θυμάστε ότι τα 25 εκατομμύρια δολάρια στη Μακεδονία είναι σαν δισεκατομμύρια εδώ… Το γεγονός ότι το έκανε ο Soros βοήθησε πολύ την κυβέρνηση».
Με επιθετικό ποντάρισμα στην πΓΔΜ, ο Soros μπήκε σε μια από τις σιγοβράζουσες βαλκανικές διαμάχες των οποίων οι φαινομενικές απλότητες έκρυβαν θανάσιμες επιπλοκές. Η χώρα που ενθουσίασε τον Σόρος ήταν μια επαρχία της Γιουγκοσλαβίας κάποτε γνωστή ως Vardar Banovina. Μετονομάστηκε σε Δημοκρατία της Μακεδονίας το 1945 από τον στρατάρχη Τίτο. Ο πληθυσμός της ήταν ποικίλος, με το μεγαλύτερο μέρος να είναι Σλάβοι, των οποίων οι πρόγονοι είχαν φθάσει στην περιοχή σχεδόν χίλια χρόνια μετά τους πιο διάσημους Μακεδόνες όλων, τον Φίλιππο Β ‘και τον γιο του, τον Μέγα Αλέξανδρο.
Ωστόσο, ο Τίτο, που επιβουλευόταν τη μεγάλη ελληνική περιοχή της Μακεδονίας, ενθάρρυνε την αλυτρωτική ιδέα ότι όλοι οι Μακεδόνες μοιράζονται μια ξεχωριστή εθνοτική ταυτότητα. Στη συνέχεια υποστήριξε τον Κομμουνιστικό Δημοκρατικό Στρατό στον Εμφυλίο Πολέμο, μια σύγκρουση που διέλυσε τη χώρα από το 1946 έως το 1949.
Οι φόβοι της Ελλάδας αναζωπυρώθηκαν το 1991, όταν το κομμάτι αυτό της Γιουγκοσλαβίας κήρυξε την ανεξαρτησία του ως «Έθνος της Μακεδονίας». Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος, Κίρο Γκλιγκόροφ, ήταν ένας από τους Κομμουνιστές προϊστάμενους του Τίτο και είχε βοηθήσει να διαδοθεί η ιδέα μιας ξεχωριστής εθνοτικής ταυτότητας για τους Μακεδόνες. Ο Γκλιγκόροφ έλεγε ότι η χώρα του δεν έχει εδαφικές φιλοδοξίες, αλλά αυτές οι δηλώσεις δεν καθησύχαζαν τους Έλληνες. Το 1992 και το 1993, η κυβέρνηση Γκλιγκόροφ δημοσίευσε νέα σχολικά εγχειρίδια που έδειχναν «γεωγραφικά εθνικά όρια» τα οποία περιελάμβαναν ολόκληρη την ελληνική Μακεδονία στην πΓΔΜ. Η σημαία της χώρας είχε το σύμβολο της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ένα προοίμιο του Συντάγματός του 1991 δεσμεύεται να προστατεύσει τους Μακεδόνες παντού.
Οι Έλληνες δεν προσποιούνται ότι η μικρή πΓΔΜ, με τους δύο εκατομμύρια ανθρώπους της, είναι αυτή τη στιγμή απειλή γι ‘αυτούς, αλλά η ιστορία τους έχει διδάξει να κοιτούν μακριά. Σε ένα σενάριο που προβάλλουν ορισμένοι Έλληνες, για παράδειγμα, οι βόρειοι γείτονές τους θα μπορούσαν κάποια μέρα να επιχειρήσουν μια εχθρική εισβολή, σε συνεννόηση με τους συμπατριώτες τους στη Βουλγαρία, οι οποίοι κατέλαβαν μέρος της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Τώρα ο Σόρος βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει σωστό και λάθος, οπότε λέει: «Αν ξοδέψω αρκετά χρήματα, θα το κάνω εγώ να θεωρείται σωστό»».
Αυτή ήταν η κατάσταση στην οποία ο Σόρος έφτασε στα Σκόπια, την πρωτεύουσα της πΓΔΜ, τον Σεπτέμβριο του 1992, κατά τη διάρκεια μιας περιπετειώδους περιόδου για το ίδρυμα του. Είχε έρθει απευθείας από τη Βουλγαρία, όπου ένα μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ιδρύματός του στη Σόφια του έδωσε την επικρατούσα βουλγαρική άποψη: ότι δεν υπάρχει έθνος Μακεδόνων και ότι οι έντονες προσπάθειες της πΓΔΜ για την καθιέρωση αυτής της ταυτότητας ακολουθούν τις αλυτρωτικές φιλοδοξίες του Τίτο. «Ο Σόρος δεν γνώριζε τίποτα για τη Μακεδονία», δήλωσε η Acevska. «Όταν έφτασε στα Σκόπια, το κεφάλι του ήταν γεμάτο με προπαγάνδα από τη Βουλγαρία, πιθανότατα δυσφορούσε που ήταν εδώ. Στη συνέχεια, είχε μια συνάντηση με τον Πρωθυπουργό, τον οποίο ο Σόρος συμπάθησε πραγματικά. Ο Πρόεδρος οργάνωσε ένα γεύμα γι ‘αυτόν και μ’ αυτά που του είπε του άλλαξε γνώμη».
Ξαφνικά το ίδιο απόγευμα, ο Σόρος πραγματοποίησε συνέντευξη Τύπου, στην οποία ανακοίνωσε ότι θα έδινε ένα εκατομμύριο δολάρια επιπλέον στον προϋπολογισμό του ιδρύματός του στην πΓΔΜ και επιπλέον -και αυτό έχει μεγάλη σημασία- ότι άλλαζε αυτόματα το όνομά από Ίδρυμα Ανοικτής Κοινωνίας των Σκοπίων σε Ίδρυμα Ανοικτής Κοινωνίας της Μακεδονίας.
Όταν περιέγραψα την απότομη αλλαγή του Σόρος στο Μακεδονικό ζήτημα σε κάποιον που δούλευε γι’ αυτόν στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αυτό το άτομο μου είπε ότι αυτή η αλλαγή ήταν «τυπικός Σόρος». «Ως διευθυντής κεφαλαίων, κοιτάζεις τη ζωή και την απλοποιείς για να βρεις προγνωστικές ιδιότητες. Πήρε τη «σύσταση του μεσίτη» –δηλαδή την άποψη της Βουλγαρίας- και στη συνέχεια φτάνοντας στην πΓΔΜ, αντί να βεβαιωθεί τι ίσχυε, αποφάσισε ότι η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική και σκέφτηκε: «Αν ‘χτυπήσω’ την πραγματικότητα, θα πάρει πάρει τη θέση της η ψευδαίσθηση.» Αυτή είναι η συνηθισμένη στρατηγική του για τις αγορές».
Αυτό το άτομο σημείωσε επίσης ότι ο Σόρος είναι πάντα πιο χαρούμενος όταν πηγαίνει ενάντια στο κοπάδι. Υπογράμμισε, ωστόσο, ότι στις αγορές «ξέρεις αν έχεις δίκιο ή όχι, οι αγορές σου το λένε. Τώρα ο Σόρος βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει σωστό και λάθος, οπότε λέει: «Αν ξοδέψω αρκετά χρήματα, θα το κάνω εγώ να θεωρείται σωστό»».
Οι Έλληνες για τον Σόρος έγιναν οι «κακοί». Δεν πήγε στην Ελλάδα για να πάρει την ελληνική άποψη. Σε λίγες ώρες πείστηκε ότι η «Μακεδονία» είναι το μοναδικό πολυεθνοτικό κράτος των Βαλκανίων με κυβέρνηση αφιερωμένη στον πλουραλισμό και στις δημοκρατικές αρχές
Όσον αφορά το θέμα των «καλών και των κακών», οι Έλληνες έγιναν οι «κακοί». Δεν πήγε στην Ελλάδα για να πάρει την ελληνική άποψη. Στις λίγες ώρες με τον Γκλιγκόροφ, πείστηκε ότι η «Μακεδονία» είναι το μοναδικό πολυεθνοτικό κράτος που έμεινε στα Βαλκάνια με μια κυβέρνηση αφιερωμένη στον πλουραλισμό και στις δημοκρατικές αρχές (μια άποψη που αμφισβητείται από πολλούς Αλβανούς, οι οποίοι λένε ότι οι πράξεις του Γλιγκόροφ έρχονται σε αντίθεση με τα λόγια του και ότι υφίστανται διακρίσεις στην εκπαίδευση, την απασχόληση και την πολιτική εκπροσώπηση).
Ο διευθυντής του Ιδρύματος Soros στα Σκόπια, Vladimir Milčin, υποστηρίζει ότι και αυτός δεσμεύεται από τις αρχές της Ανοιχτής Κοινωνίας, αλλά είναι δύσκολο να συνδέσουμε την αφοσίωση στον πλουραλισμό με το δημαγωγικό πάθος που παρουσιάζει ο Milčin σχετικά με το ζήτημα της μακεδονικής εθνοτικής ταυτότητας. Μου έδωσε προπαγανδιστική λογοτεχνία για την Μακεδονία και την Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένου ενός φυλλαδίου με τίτλο «Οι Νεοέλληνες δεν κατάγονται από τους Αρχαίους Έλληνες»). Οι προσπάθειες επίλυσης της τρέχουσας διαμάχης με την Ελλάδα περιελάμβαναν συζητήσεις για την αλλαγή του ονόματος της πΓΔΜ σε κάτι σαν Μακεδονία του Βαρδάρη ή Νέα Μακεδονία. Αλλά σε μια συνέντευξη που είχα με τον Πρωθυπουργό, Branko Crvenovski, οι δύο άνδρες επέμειναν ότι το όνομα δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Ο Milčin δήλωσε: «Αν αλλάξουν το όνομα, θα πάω στα βουνά και θα πολεμήσω με τους αντάρτες!».
Τέτοια έντονη πολιτικοποίηση δεν είναι η συνηθισμένη για ιδρύματα. Ως οργανώσεις που απαλλάσσονται από φόρους και εισπράττουν φορολογικές εκπτώσεις και τα μέλη του ιδρύματος Σόρος, δεν πρέπει να εμπλέκονται σε πολιτικές δραστηριότητες. Δεν επιτρέπεται, για παράδειγμα, να υποστηρίξουν ένα συγκεκριμένο κόμμα ή μια εκστρατεία ή να ασκήσουν πιέσεις. Ο Σόρος, όπως έκανε συχνά στην οικονομική του ζωή, κινείται επιθετικά σε μια γκρίζα περιοχή, τόσο στην άσκηση πίεσης όσο και στο έργο του ιδρύματος του. Δεν κράτησε μυστική την προθυμία του να στηρίξει τον Γκλιγκόροφ, ακόμη και στο πλαίσιο μιας προεκλογικής εκστρατείας. Τον Νοέμβριο, ο Γκλιγκόροφ και ο συνασπισμός του κέρδισαν την πλειοψηφία (στις εκλογές που οι δύο βασικές αντιπολιτευόμενες πλευρές κατήγγειλαν ως πλαστές).
Περίπου ένα μήνα πριν από τις εκλογές, ο Σόρος μού είπε ότι θα είχε πάει στην πΓΔΜ για να βοηθήσει τον Γκλίγκοροφ αν τυχόν ο εκλεκτός του είχε πρόβλημα με τις εκλογές. Ο Ljupčo Georgievski, ο δεξιός επικεφαλής του κόμματος της αντιπολίτευσης V.M.R.O. (Κόμμα Διεθνούς Μακεδονικού Επαναστατικού Οργανισμού) κατηγόρησε το ίδρυμα Soros πως είναι «μηχανή υποστήριξης της κυβέρνησης». Σχεδόν όλες οι επιχορηγήσεις των ιδρυμάτων πηγαίνουν σε εκείνους που συνδέονται κατά κάποιο τρόπο με το κυβερνών κόμμα. Σε δηλώσεις του στον τηλεοπτικό σταθμό A1, ο οποίος λαμβάνει στήριξη από τον Σόρος, ο Georgievski δήλωσε: «Είναι μια εναλλακτική λύση όσον αφορά στον πολιτιστικό προγραμματισμό της. Ωστόσο, στην πολιτική, βλέπετε τους υπουργούς της σημερινής κυβέρνησης της Μακεδονίας πιο συχνά εκεί απ ‘ό, τι στην κρατική τηλεόραση».
Από το φθινόπωρο του 1992, ο Soros ασκεί πιέσεις για την αναγνώριση της πΓΔΜ ως Δημοκρατία της Μακεδονίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η Ελλάδα υποστηρίζει πως η αναγνώριση δεν θα πρέπει να έρθει πριν από τις παραχωρήσεις της πΓΔΜ στο όνομα, τη σημαία και το σύνταγμά της. Τον περασμένο Φεβρουάριο [1994], ο Πρόεδρος Clinton συμφώνησε να αναγνωρίσει τη χώρα με την επωνυμία της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, μια προσπάθεια να άρει τις προκαταλήψεις και στις δύο πλευρές. Η Ελλάδα απάντησε με εμπάργκο και ο Clinton, μετά από συνάντηση με εκπροσώπους του ελληνοαμερικανικού λόμπι, πάγωσε την αναγνώριση.
Σε αυτό το σημείο, ένας καλά ενημερωμένος άνθρωπος στη διοίκηση Clinton μου είπε ότι ο Σόρος κινήθηκε με ταχύτητα. «Έγραψε μια έντονη επιστολή στον Πρόεδρο με παραλληλισμούς με το 1938». Ο Σόρος έγραψε και ένα κάπως πιο μετριοπαθές άρθρο για τη σελίδα Op-Ed των Times. Στις δημόσιες εμφανίσεις του, καταδίκασε την Ελλάδα και το ελληνοαμερικανικό λόμπι. Άσκησε πίεση στον Strobe Talbott και άλλους στο Υπουργείο Εξωτερικών και στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και στη διάσκεψη του Bretton Woods στην Ουάσιγκτον και εργάστηκε σκληρά στους διαδρόμους προσπαθώντας να πείσει τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να βοηθήσουν την πΓΔΜ. (Η Ελλάδα, η οποία κατείχε την προεδρία της Ε.Ε., άσκησε βέτο σε οποιαδήποτε βοήθεια).

Δεν ήταν όλες του οι ενέργειες τόσο φανερές. Το χρηματοδοτούμενο από το Σόρος «Συμβούλιο Δράσης για την Ειρήνη στα Βαλκάνια» ξεκίνησε μια σημαντική προσπάθεια για την πΓΔΜ. Τον Φεβρουάριο του 1994 εξέδωσε τη «Λευκή Βίβλο της Μακεδονίας», υποστηρίζοντας ευθέως τη θέση της πΓΔΜ έναντι της Ελλάδας και την κυκλοφόρησε στον Λευκό Οίκο, στα γραφεία του Υπουργικού Συμβουλίου, στο Κογκρέσο και σε εκατοντάδες ανθρώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάιο, εξέδωσε άλλη έκθεση, η οποία υποστήριξε επίσης την πΓΔΜ. Η έκθεση καταρτίστηκε, σύμφωνα με τον ισχυρισμό της συνοδευτικής της επιστολής, από «μια διμερή ανεξάρτητη αντιπροσωπεία». Το πρόβλημα με τον Σόρος είναι το ακραίο των απόψεών του. Η τάση του να υποστηρίζει μόνο τη μια πλευρά και να δαιμονοποιεί την άλλη, και ο τρόπος με τον οποίο αυτό αντικατοπτρίζεται στον ακτιβισμό του. Λίγοι θα διαφωνούσαν ότι ο Σόρος επένδυσε πολλά για την επίτευξη μιας σταθερής πΓΔΜ για να αποτραπούν εντάσεις μεταξύ της σλαβικής πλειοψηφίας και της μεγάλης αλβανικής μειονότητας. Μια τέτοια σύγκρουση θα μπορούσε να προκαλέσει έναν ευρύτερο βαλκανικό πόλεμο, έναν πόλεμο που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την Αλβανία, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Τουρκία και την Ελλάδα. Οι καταγγελίες του προς το ελληνικό εμπάργκο δεν ήταν μακριά από το στόχο. Πολλοί που καταλαβαίνουν την ευαισθησία της Ελλάδας στο μακεδονικό ζήτημα αναγνωρίζουν ότι η Ελλάδα, επιβάλλοντας το εμπάργκο, χειρίστηκε την κατάσταση αδικαιολόγητα. Αλλά το πρόβλημα με τον Σόρος είναι το ακραίο των απόψεών του. Η τάση του να υποστηρίζει μόνο τη μια πλευρά και να δαιμονοποιεί την άλλη, και ο τρόπος με τον οποίο αυτό αντικατοπτρίζεται στον ακτιβισμό του. Εάν ο Σόρος είχε αρχίσει με μια πιο μετριοπαθή, διπλωματική πορεία από την αρχή, ακούγοντας και τις δύο πλευρές, είναι κατανοητό ότι, με την επιρροή και τους πόρους του, θα μπορούσε να μεσολαβήσει σε μια διευθέτηση πριν το θέμα γίνει τόσο μεγάλο στην πολιτική και των δύο χωρών. Εντούτοις, στην περίπτωση αυτή, η παρέμβαση του, ως αυτοανακηρυσσόμενος Από Μηχανής Θεός, δεν έχει κάνει τίποτα για να οδηγήσει τη σύγκρουση προς την επίλυση. Αν μη τι άλλο, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι ο ζήλος του (και τα κεφάλαιά του) συνέβαλαν στην αδιαλλαξία της πΓΔΜ. Σύμφωνα με πρόσωπο που γνωρίζει την κατάσταση, οι Έλληνες έχουν γίνει κάπως πιο ευέλικτοι, ενώ ο Γκλιγκόροφ – μετά την πρόσφατη εκλογική του νίκη – έχει σκληρύνει. Σημειώνει επίσης ότι η δύναμη του Σόρος ήταν πάντα η χρήση αφηρημένων εννοιών, ενώ η αδυναμία του είναι η κρίση χαρακτήρα και η αναγνώριση κινήτρων. Όπως μου είπε ένα άτομο με σημαντική διπλωματική εμπειρία: «Ο Γκλιγκόροφ είναι πολύ έξυπνος, αλλά πέρασε τριάντα πέντε χρόνια στην κυβέρνηση του Τίτο και για να επιβιώσεις σε αυτό το σύστημα πρέπει να είσαι σκληρός μπάσταρδος. Δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις γι ‘αυτόν. Ο Σόρος είναι ρομαντικός, εμπιστεύτηκε τον Γκλιγκόροφ και βλέπει την κατάσταση σαν να είναι ασπρό-μαυρο», συνέχισε. «Αλλά κατά την άποψή μου, όχι. Σε αυτήν την περιοχή, δεν υπάρχει ασπρό – μαυρο και είναι λάθος να το βλέπουμε έτσι». *** (Σχεδόν 25 χρόνια αργότερα, η συνέχεια είναι, περίπου, γνωστή…)

Πηγή