Του Λεωνίδα Παππά*.
Ο νέος Καθεδρικός των Τιράνων ,είναι από τα σπουδαιότερα αρχιτεκτονήματα, όχι μόνο της Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και της Αλβανίας γενικότερα που χτίσθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια.Κατασκευάστηκε στο οικοδομικό δακτύλιο που περιβάλει την κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας και ήρθε να προστεθεί στα μνημειώδη κτήρια σε αυτό το χώρο, που ανήκουν σε τρεις ιστορικές περιόδους, της τουρκοκρατίας που ...
είναι το τζαμί του Etem Beu (1794) και ο πύργος ωρολογίου (1822), στα λεγόμενα «ιταλικά» της δεκαετίας 30-40 όπου στεγάζονται ο δήμος και τα περισσότερα υπουργεία και σε αυτά της κομουνιστικής περιόδου που είναι η όπερα, το εθνικό μουσείο, το 15όροφο ξενοδοχείο (που χτίσθηκε σε σημείο που προϋπήρχε ορθόδοξη εκκλησία), η κεντρική τράπεζα κλπ.
Ο 35 μέτρων πύργος του ωρολογίου που αποτελεί σήμα κατατεθέν για τα Τίρανα, πλέον δεν θα είναι μόνος του αφού λίγα μέτρα πιο νότια και στο ίδιο ύψος, θα είναι το νέο καμπαναριό της εκκλησίας.
Στιλιστικά και μορφολογικά στοιχεία του νέου ναού
Ο ναός αρχιτεκτονικά αποτελεί μύξη δύο μορφών της Παλαιοχριστιανικής Περιόδου, του περίκεντρου και της βασιλικής.Ο περίκεντρος ναός έχει άξονα αναφοράς την κατακόρυφη στο κέντρο του τρούλου και όλα αναπτύσσονται γύρο από αυτόν. Το μοναδικό αρχαίο περίκεντρο κτήριο που σώζεται μερικώς στην περιοχή μας είναι το Βαφτιστήρι του Βουθρωτού και είναι ίσως το σπουδαιότερο μνημείο που έχουμε, όχι μόνο για την αρχαιολογική, αρχιτεκτονική και τη διακοσμητική με ψηφιδωτά αξία αλλά για το συμβολισμό που έχει, ως ιστορικός σταθμός στην αλλαγή εποχής, δηλαδή τον εκχριστιανισμό της περιοχής. Αυτής της μορφής οι ναοί σταμάτησαν να χτίζονται περίπου τον 5ο αιώνα γιατί ήθελαν να δώσουν περισσότερη έμφαση στο ιερό.
Οι βασιλικού ρυθμού ναοί, έχουν σημείο αναφοράς το ιερό και αυτό υλοποιείται αρχιτεκτονικά με την κόγχη (άγιο βήμα) και τις κιονοστοιχίες (στρόγγυλες κολώνες) που δίνουν την αίσθηση μιας πορείας που οδηγεί στο ιερό θυσιαστήριο.
Οι παραπομπές στην Αγία Σοφία
Η
Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης είναι από τα σπουδαιότερα
αρχιτεκτονήματα παγκοσμίως και με μεγάλο συμβολισμό για την Ορθοδοξία,
όποτε κάθε αναφορά σε αυτή δεν είναι μόνο θεμιτή αλλά κάποιες φορές
επιβάλλεται... Οι τέσσερεις πεσσοί (κολώνες) και ο τρούλος του νέου
Καθεδρικού των Τιράνων παραπέμπουν στην Αγία Σοφία.Οι μεγάλοι περιμετρικοί πεσσοί της Αγίας Σοφίας, ο τρούλος με τα παράθυρα δεν έχουν μόνο τέλειες αρχιτεκτονικές αναλογίες αλλά έπρεπε να γίνουν έτσι για την στατικότατα (αντοχή) του κτηρίου που είναι με πέτρες και κονίαμα (λάσπη). Με τα υλικά που χρησιμοποιούμε σήμερα δεν ήταν απαραίτητοι οι μεγάλοι πεσσοί και τα μικρά παράθυρα, έγιναν όμως όπως προείπα για να παραπέμπουν εκεί.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μοντέρνα αρχιτεκτονική στους ναούς;
Οι
δυτικοί μας κατηγορούν (και έχουν δίκιο) ότι στην ορθόδοξη ναοδομία
είμαστε συντηρητικοί. Οι χριστιανοί ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν όλα τα
«τάλαντα» που είχαν, προς δόξα θεού. Η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική
(τέμπλα), η αρχιτεκτονική και κάθε μορφής τέχνη ήταν και είναι εκφράσεις
λατρευτικότατες προς το θείο, οπότε γιατί να μην ισχύει αυτό και για τη
σύγχρονη αρχιτεκτονική;Βεβαίως έχουν γίνει και κάποια «τέρατα», αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει μόνο να αντιγράφουμε τα στιλιστικά και μορφολογικά στοιχεία βυζαντινών εκκλησιών. Δεν είναι εύκολο να καινοτομεί όποιος στην ναοδομία, στην προκειμένη περίπτωση όμως έγινε διαγωνισμός από τα πιο ειδικά αρχιτεκτονικά γραφεία και στην επιτροπή αξιολόγησης συμμετείχε η παγκόσμια αφρόκρεμα της ναοδομίας. Εγγύηση για το καλό αποτέλεσμα ήταν και ο μακαριότατος, που ως καθηγητής πανεπιστημίου, δεν έχει μόνο πολλές γνώσεις αλλά και εξαιρετική αίσθηση της τέχνης και της αρχιτεκτονικής.
Συμβολισμοί
Ο ναός είναι γεμάτος
με ορθόδοξους συμβολισμούς. Ο σταυρός τα στάχια, οι τέσσερεις λαμπάδες
του καμπαναριού που συμβολίζουν τους τέσσερεις ευαγγελιστές είναι
κάποιοι από αυτούς. Είναι πραγματικά ένας αξιόλογος προορισμός κάθε
φοιτητή της θεολογίας και της αρχιτεκτονικής.
Σημείο αναφοράς
Παρά την
ανεξιθρησκία και την ειρηνική συμβίωση των θρησκευτικών κοινοτήτων που
τόσο πολύ φημίζεται η Αλβανία, η Ορθόδοξη, που είναι πληθυσμιακά δεύτερη
στη χώρα, αντιμετωπίζεται με την μεγάλη καχυποψία μέχρι εχθρότητας.Στους καθολικούς που αποτελούν το 1/3 των ορθοδόξων, το αλβανικό κράτος έδωσε πολύ πρόθυμα μεγάλο οικόπεδο στο κέντρο των Τιράνων ενώ για τους ορθοδόξους που προϋπήρχε εκκλησία στο κέντρο και έπρεπε να αποζημιωθεί, έπρεπε να γίνουν τεράστιες προσπάθειες του μακαριότατου κ. Αναστασίου και το θέμα διευθετήθηκε μετά από 15 χρόνια.
Ας γίνει αυτό άλλη μία αφορμή για να αγαπήσουμε περισσότερο αυτή την εκκλησία και να γίνει σημείο αναφορά για κάθε ορθόδοξο που διαβιεί ή περνάει από τα Τίρανα. Γιατί η αρχιτεκτονική αναφορά δεν έχει κανένα νόημα αν δεν αποκτήσει χρηστικότητα. Γιατί τα κτήρια δεν έχουν καμία αξία αν δεν τα «αξιοποιούμε», γιατί η ίδια η λέξη εκκλησία σημαίνει συνέλευση ή συνάθροιση.
Λεωνίδας Παππάς
Πολιτικός Μηχανικός
MSc Monument Restauration
