Γράφει ο Π. Ηλίας Μάκος
(...)Και αυτές οι μνήμες, δείχνουν ότι η Αγιά Σοφιά, ό,τι και να κάνουν οι Τούρκοι, παραμένει κάστρο απόρθητο της πληγωμένης και ρημαγμένης Ρωμιοσύνης. Τώρα, γιατί πληγώθηκε και ρήμαξε η Ρωμιοσύνη, ως ελπίδα, ως ιδέα και ως αξία, είναι πολλά και βαθιά τα αίτια. Και πονάνε… Όποιος βρεθεί στην Κωνσταντινούπολη, σίγουρα θα μαγευτεί από το Βόσπορο. Και, όμως, όλη η γοητεία του Βοσπόρου φεύγει από τα μάτια, αμέσως μόλις αντικρύσει κανείς την Αγία Σοφία…
Αυτό το εμβατήριο της Ορθοδοξίας… Αυτός ο ναός θαύμα της αρχιτεκτονικής… Ανερμήνευτο έργο και απαράμιλλο καλλιτέχνημα του Ισιδώρου και του Ανθεμίου. Αλλά, πού είναι τα μαρμάρινα κωδωνοστάσια, «τα τετρακόσια σήμαντρα και οι εξηνταδυό καμπάνες» και οι χίλιοι ιερείς της;… Ωστόσο έχεις τη δυνατότητα να απολαύσεις την χρυσοΰφαντη πορεία της ιστορίας και της δόξας της, το αρχέγονο κάλλος της, κλείνοντας, έστω και για μια στιγμή, τα μάτια σου. Και μέσα σε ονειροφάνταστη αίγλη, αφού περάσεις δύο νάρθηκες και εννέα μεγαλοπρεπείς πυλώνες εισέρχεσαι στο ναό, και μένεις έκπληκτος από το απίστευτο θέαμα. Ατενίζεις ένα χώρο, προορισμένο για είκοσι τρεις χιλιάδες ανθρώπους. Προβάλλουν 107 πολύχρωμοι και φαντασμαγορικοί κίονες της Αιγύπτου, της Φρυγίας, της Λακωνίας, της Θεσσαλίας, της Λιβύης.
Όλοι μονολιθικοί, με σκαλιστά, δανδελόπλεκτα κιονόκρανα, με το μονόγραμμα του Ιουστινιανού και της Θεοδώρα. Ακόμη αποθαυμάζεις τα πολύτιμα μάρμαρα και τους θεσπέσιους λίθους. Και κάτω ακριβώς από το θόλο, τον ονειρώδη τρούλο, με σαράντα παράθυρα στη βάση του, ένα απίστευτο θαύμα τολμηρής τέχνης, σου αρπάζει την προσοχή ο άμβωνας με την ανταύγεια του αργύρου και του ελεφαντοστού, με τη λάμψη του χρυσού. Και μπροστά σου το Άγιο Βήμα, ολόκληρο επενδυμένο με πλάκες αργύρου. Και ανάμεσα στις εικόνες αυτές σου έρχεται στ’ αυτιά το άκουσμα του δημοτικού τραγουδιού: «Σημαίνει ο Θεός. Σημαίνει η γη. Σημαίνουν τα επουράνια. Σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά το μέγα Μοναστήρι…».
Και γεμίζει η ατμόσφαιρα από ζωηρούς εορταστικούς ήχους, από διθυραμβικές κωδωνοκρουσίες, από καμπάνες, που σημαίνουν αδιάκοπα τα «νικητήρια» και αφήνουν μια πρωτάκουστη, πανίσχυρη, θριαμβευτική αρμονία. Τι μαγεία να φαντάζεσαι, κατά τις ένδοξες και μεγαλοπρεπείς στιγμές της Πόλης, τον Αυτοκράτορα και τον Πατριάρχη να προχωρούν στην Αγία Σοφία δίπλα δίπλα, με ιεροπρεπές και αργό βάδισμα, στην αχανή εκκλησία, την κατάμεστη. Να ακούς τον ουράνιο βόμβο από τα πολυχρόνια, από των χερουβικών ύμνων την ιερή ψαλμωδία και η καρδιά σου να στρέφεται, και στην αγωνία της και στη χαρά της, γύρω από δύο πόλους μέσα στην Αγία Σοφία: Τον παντοκράτορα Ιησού Χριστό και την υπεραγία Μητέρα Του.
Αλλά έρχεται η στιγμή, που η καρδιά συνθλίβεται…
Η πραγματικότητα σε επαναφέρει στο σήμερα και ένα δάκρυ βρέχει τα μάτια σου… Όμως, η Αγία Σοφία, παραμένει το σύμβολο του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού. Κάθε πιστός την κρατάει βαθιά στην ψυχή του. Και η πιστή ψυχή είναι πλατιά και ανθεκτική, ώστε να χωράει και τον πιο μεγάλο πόνο και να τον αντέχει, χωρίς να σπάζει…
ΠΗΓΗ
