Τα πρόσφατα γεγονότα
στην Ουκρανία μου θύμισαν το βιβλίο του Samuel Huntington: «Η σύγκρουση
των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης». Ξεκίνησε σαν άρθρο στο
περιοδικό Foreign Affairs το 1993 και μετά επεκτάθηκε σε βιβλίο. Εκεί ο
Χάντιγκτον, απαντώντας στο... διάσημο βιβλίο του Φράνσις Φουκουγιάμα «Το
Τέλος της Ιστορίας», ισχυριζόταν πως οι λόγοι σύγκρουσης και ρήξης δεν
έχουν εκλείψει με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού (αυτή ήταν η
θέση του Φουκουγιάμα που ονειρευόταν μία αιώνια ειρήνη). Αντίθετα, έλεγε
ο Χαντινγκτον, οι αντιθέσεις τώρα έχουν εστιαστεί στις πολιτισμικές
διαφορές.
Κατά τον Χάντιγκτον
υπάρχουν στην Γή εννέα πολιτισμοί με βασικές αντιθέσεις μεταξύ τους:
Δυτικός, Ορθόδοξος, Ισλαμικός, Αφρικανικός, Λατινο-αμερικανικός,
Σινικός, Ινδουιστικός, Βουδιστικός και Ιαπωνικός. Η συνύπαρξή τους είναι
δύσκολη, αν όχι ασυμβίβαστη.
Εμάς
μας ενδιαφέρουν οι δύο πρώτοι: Δυτικός και ορθόδοξος. Δείτε τι έγραφε
στο αρχικό του άρθρο (μεταφράζω από το περιοδικό) και θα καταλάβετε όχι
μόνο τι συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία, αλλά και τι συνέβη την δεκαετία
του 90 στην Γιουγκοσλαβία – και τι στην Ελλάδα τα τελευταία 190 χρόνια…
«Η
πιο σημαντική διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη, όπως πρότεινε ο Ουίλιαμ
Ουώλας, πρέπει να είναι το όριο της Δυτικής Χριστιανοσύνης στο έτος
1500. Η γραμμή ακολουθεί τα σημερινά σύνορα ανάμεσα Φινλανδία και Ρωσία,
και μεταξύ των Βαλτικών χωρών και της Ρωσίας, κόβει στην μέση την
Λευκορωσία και την Ουκρανία, διαχωρίζοντας την δυτική καθολική Ουκρανία
από την ανατολική ορθόδοξη, στρίβει δυτικά χωρίζοντας την Τρανσυλβανία
από την υπόλοιπη Ρουμανία και μετά κινείται μέσα στην Γιουγκοσλαβία
επάνω στα σύνορα που χωρίζουν την Κροατία και την Σλοβενία από την
υπόλοιπη Γιουγκοσλαβία. Στα Βαλκάνια, αυτή η γραμμή φυσικά συμπίπτει με
τα ιστορικά σύνορα μεταξύ της αυτοκρατορίας των Αψβούργων και της
Οθωμανικής. Οι λαοί βόρεια και δυτικά από αυτή τη γραμμή είναι
προτεστάντες ή καθολικοί. Έχουν συμμετάσχει στις κοινές εμπειρίες της
Ευρωπαϊκής ιστορίας – φεουδαρχία, Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Διαφωτισμός,
βιομηχανική επανάσταση. Οικονομικά στέκονται καλύτερα από τους λαούς
στα ανατολικά και τώρα προσβλέπουν σε μία κοινή ευρωπαϊκή οικονομία και
στην παγίωση δημοκρατικών πολιτικών συστημάτων. Οι λαοί ανατολικά και
νότια από αυτή τη διαχωριστική γραμμή είναι Ορθόδοξοι ή Μουσουλμάνοι.
Ιστορικά ανήκαν στην Οθωμανική η Τσαρική αυτοκρατορία και μόνο επιπόλαια
τους άγγιξαν τα διαμορφωτικά κινήματα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι
γενικά λιγότερο αναπτυγμένοι οικονομικά. Και πιο δύσκολα μπορούν να
αναπτύξουν προχωρημένα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα». (FOREIGN AFFAIRS Vol. 72 No. 3 (1993), p.30).
Τότε είχαν στραφεί πολλοί εναντίον του Χάντιγκτον και στην Ελλάδα. Είχα γράψει πριν 13 χρόνια στο Ειρωνικό Λεξικό:
«Χάντινγκτον (Samuel
P. Huntington): Θρασύτατος Αμερικανός ο οποίος τόλμησε να υποστηρίξει
πως, πολιτιστικά, δεν ανήκουμε στη Δύση. Η θέση του ενόχλησε περισσότερο
τους κορυφαίους αντιδυτικούς στοχαστές μας. Οι οποίοι φρονούν ότι
βεβαίως δεν ανήκουμε στην Δύση, αλλά επειδή το θέλουμε εμείς και όχι
επειδή θα μας το πει ο πρώτος τυχαίος Αμερικανός!».
Κακά τα ψέματα όμως – ο άνθρωπος αυτός, που πέθανε το 2008, αποδείχθηκε και σωστός αναλυτής και καλός προφήτης…
Νίκος Δήμου
