Στις 8 Δεκεμβρίου 1974 έγινε δημοψήφισμα στην Ελλάδα για τη μορφή
του πολιτεύματος για την επιλογή βασιλευόμενη ή αβασίλευτης δημοκρατίας.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν 69,2% υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Την 1η Ιουνίου 1973, η Χούντα των Συνταγματαρχών κατήργησε τη
Βασιλεία στην Ελλάδα, μετά το Κίνημα του Ναυτικού εναντίον της, και
εγκαθίδρυσε Προεδρική Δημοκρατία.
Κανένα κόμμα δεν αναγνώρισε το δημοψήφισμα που ακολούθησε τον Ιούλιο
του 1973 και δεσμεύτηκαν, μαζί με τον Κωνσταντίνο, στη διενέργεια
άλλου, όταν αποκατασταθεί η Δημοκρατία.
Μετά την πτώση της Χούντας τον Ιούλιο του 1974,ο Κωνσταντίνος
Καραμανλής υιοθέτησε την Συντακτική Πράξη της 1ης Αυγούστου 1974 και
επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα της 1 Ιανουαρίου 1952, χωρίς τις βασικές
θεμελιώδεις διατάξεις, δηλαδή αυτές που αφορούσαν την βάση και τη μορφή
του πολιτεύματος, ως Βασιλευομένης Δημοκρατίας.
Η αναστολή των διατάξεων περί Αρχηγού Κράτους θα κρινόταν με
Δημοψήφισμα που θα γινόταν εν καιρώ. Μέχρι το Δημοψήφισμα, χρέη Αρχηγού
Κράτους εκτελούσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (του Στρατιωτικού
καθεστώτος) Φαίδων Γκιζίκης. Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, η
πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, επέλεξε την Αβασίλευτη Δημοκρατία με
ποσοστό 69,2%.
Η απόφαση αυτή έκρινε δύο ζητήματα:
Σε θεσμικό επίπεδο τον τρόπο ανάδειξης του αρχηγού του κράτους (αιρετός και όχι κληρονομικός) και
στο πολιτικό επίπεδο, την μη επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο
οποίος βρισκόταν σε εξορία, εκτός Ελλάδος από τις 13 Δεκεμβρίου 1967,
μετά από το αποτυχημένο εγχείρημά του εναντίον των Απριλιανών
σφετεριστών της εξουσίας.
Διεξαγωγή
Ο προεκλογικός αγώνας περιλάμβανε και ομιλίες στην τηλεόραση, μεταξύ
των οποίων και του ίδιου του Κωνσταντίνου, ενώ από την πλευρά των
οπαδών της Αβασίλευτης τοποθετήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι Μάριος Πλωρίτης,
Λεωνίδας Κύρκος, Φαίδων Βεγλερής, Γεώργιος Κουμάντος, Αλέκος Παναγούλης
και ο, μετέπειτα πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης.
Τα κόμματα απείχαν από την εκστρατεία του Δημοψηφίσματος και έτσι
οι τηλεοπτικές ομιλίες περιορίσθηκαν μεταξύ ιδιωτών που εκπροσωπούσαν τη
μία ή την άλλη αντίληψη και όχι μεταξύ εκπροσώπων των κομμάτων.
Καθορίσθηκαν οι τηλεοπτικές ομιλίες, δύο φορές την εβδομάδα, για την
κάθε πλευρά και επί πλέον μαγνητοφωνημένο μήνυμα του Βασιλιά στις 26
Νοεμβρίου και ομιλία του από την τηλεόραση στις 6 Δεκεμβρίου.
Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, στις 23 Νοεμβρίου 1974,
ζήτησε από τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της του κόμματός του να
κρατήσουν ουδέτερη στάση στο πολιτειακό ζήτημα.
Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου, η συντριπτική πλειοψηφία του
εκλογικού σώματος ψήφισε υπέρ του αβασιλεύτου (3.245.111 ψήφοι υπέρ της
αβασίλευτης δημοκρατίας, ποσοστό 69,18% και 1.445.875 ψήφοι υπέρ της
βασιλευομένης, ποσοστό 30,82%).
Η Κρήτη έδωσε στην Αβασίλευτη το 90% των ψήφων της, ενώ σε τριάντα
εκλογικές περιφέρειες το αντίστοιχο ήταν της τάξεως του 60-70%. Από την
άλλη πλευρά, η βασιλευομένη έφτασε στην Πελοπόννησο και τη Θράκη το 45%.
Οι εκλογικές περιφέρειες όπου η βασιλευομένη έλαβε τα ανώτατα
ποσοστά είναι οι ακόλουθες: Λακωνία το 59,52%, Ροδόπη το 50,54%,
Μεσσηνία το 49,24, Ηλεία το 46,88 και η Αργολίδα το 46,67%. Τέλος, η
αποχή άγγιξε το 25,5%.
Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής φέρεται να δήλωσε ότι:
«Ένα καρκίνωμα αποκόπηκε σήμερα από το σώμα του έθνους».
Ο Κωνσταντίνος απηύθυνε την επόμενη της ψηφοφορίας το ακόλουθο μήνυμα:
« Έλληνες και Ελληνίδες. Πιστός στη διακήρυξή μου, επαναλαμβάνω ότι
προέχει η εθνική ενότητα χάριν της ομαλότητας, της προόδου και της
ευημερίας της Χώρας και εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το
αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία »
Στις 15 Δεκεμβρίου υποβάλει παραίτηση, ο χουντικός Πρόεδρος της
Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης και ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Γ.
Καραμανλής τον ευχαριστεί, με προσωπική του επίσκεψη και εγγράφως, για
τις όσες υπηρεσίες προσέφερε στο έθνος. Στις 18 Δεκεμβρίου εκλέγεται από
τη βουλή και ορκίζεται ως Προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Μιχαήλ
Στασινόπουλος (βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας).
Μεταγενέστερες απόψεις
Δεκατέσσερα χρόνια μετά, το Φεβρουάριο του 1988, ο Κωνσταντίνος
Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο Λονδίνο δήλωσε ότι αν και
αντιβασιλικός, χαρακτήρισε τον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη το
δημοψήφισμα με το χαρακτηρισμό «unfair» (άδικο).
Αυτή η άποψή του είχε αποτέλεσμα σημαντικών αντιδράσεων στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας.
Ακόμη και 21 χρόνια μετά τη δήλωση, αυτή συνεχίζει να αναφέρεται σε
δημοσιογραφικά έντυπα. Στις 23 Απριλίου 2007 η εφημερίδα ΒΗΜΑ,
πραγματοποίησε δημοσκόπηση όπου το 11,6% μόνο είναι με την Βασιλευομένη
Δημοκρατία.
