Η κρίση του Μαρτίου 1987, η οποία έφερε την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου, υπήρξε καθοριστική τόσο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όσο και για τις σχέσεις με την αμερικανική κυβέρνηση και το ΝΑΤΟ.
Αφορμή της κρίση υπήρξε η αυθαίρετη απόφαση της Τουρκίας να κάνει έρευνες στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου επί των χωρικών υδάτων της Ελλάδος.
Στόχος της κίνησης αυτής ήταν η διχοτόμηση του Αιγαίου, έτσι ώστε να βρεθούν τα ελληνικά νησιά υπό τουρκική ομηρία και κατοχή.
Τότε είχε αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα η κρίση ώστε ο αρχηγός ΓΕΣ, αντιστράτηγος Σταμάτης Βελλίδης, είχε διαβεβαιώσει κατηγορηματικά ότι "Θα προελάσουμε στην Ανατολική θράκη και σε μια βδομάδα θα μπούμε στην Κωνσταντινούπολη"!
30 χρόνια μετά, την είδηση αυτή επιβεβαιώνει ο Τούρκος αξιωματούχος καθηγητής Xουσεΐν Aβνί Mπενλί, υποδιευθυντής του Iνστιτούτου Θαλάσσιων Eπιστημών και Tεχνολογίας και επιστημονικός υπεύθυνος των ερευνών εκείνου του Mάρτη, λέει χαρακτηριστικά: «Οι Έλληνες θα είχαν μπει στη Κωνσταντινούπολη και εμείς θα είχαμε πεθάνει στον βυθό του Αιγαίου χωρίς να ξέρουμε το γιατί!»
Στις 27 Μαρτίου, ημέρα που είχε αναγγελθεί η έξοδος του τουρκικού ερευνητικού σκάφους Σισμίκ στο Αιγαίο αυτή δεν πραγματοποιήθηκε τελικά, αφού τα ελληνικά πολεμικά πλοία το περίμεναν στο Ανατολικό Αιγαίο με εντολή αν παραβιάσει τα ελληνική χωρικά ύδατα να το βυθίσουν.
Η Ελλάδα κινήθηκε με μεθοδικότητα και αποφασιστικότητα. Η ενεργοποίηση της αμυντικής συνεργασίας με την Βουλγαρία, μέλος τότε του Συμφώνου της Βαρσοβίας υπήρξε καθοριστική αλλά και η πρώτη συνεργασία μεταξύ δύο χωρών που ανήκαν σε διαφορετικά ψυχροπολεμικά μπλόκ. Η Ελλάδα κέρδισε έναν διπλωματικό πόλεμο.
Στη Σκάλα Βουρλών της χερσονήσου της Μικρασιατικής Ερυθραίας, ακριβώς μπροστά στον ετοιμόρροπο τότε και πια ανακαινισμένο και επαναχρησιμοποιούμενο σαν ξενοδοχείο, καφενέ του Mπάτη που περιγράφει ο Γιώργος Σεφέρης, βρισκόταν δεμένο ένα πλοίο - «θρύλος» για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Tο ερευνητικό σκάφος του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Επιστήμης και Tεχνολογίας, του Σμυρνιού πανεπιστημίου της 9ης Σεπτεμβρίου. Tο «Πίρι Pέις». Δεκαεπτά χρόνια μετά τα γεγονότα εκείνου του Μαρτίου του 1987, το 2000, είχε γίνει συζήτσηση με τους πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών. «Αν μη τι άλλο, εμείς εδώ στην άκρη του Αιγαίου, επίστρατοι εκείνων των ημερών, δικαιούμαστε να ξέρουμε τι παίχτηκε τότε από πρώτο χέρι...» σκεφτόσουν.
Ένα μικρό κομμάτι της αποκαλυπτικής συνέντευξης των μαρτύρων δημοσιεύθηκε το Μάρτιο του 2000. Ολόκληρη, γιατί οι καιροί πια ευνοούν και την ιστορική έρευνα, δημοσιεύεται σήμερα 30 ακριβώς χρόνια μετά από εκείνο το Μάρτιο του 1987.
Πριν από ακριβώς 30 χρόνια, τον Mάρτιο του 1987, οι έρευνες του «Πίρι Pέις» σε θαλάσσια περιοχή νοτιοανατολικά της Θάσου, στην αμφισβητούμενη από την Tουρκία ελληνική υφαλοκρηπίδα, αποτέλεσαν την αφορμή για μία από τις πιο σοβαρές ελληνοτουρκικές εντάσεις. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις τέθηκαν σε ετοιμότητα και τα πάντα προοιώνιζαν ένοπλη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση.
Στα νησιά και στη Θράκη διατάχθηκε γενική επιστράτευση και ο ελληνικός στόλος έσπευσε στις επίμαχες θαλάσσιες περιοχές.
Tο «Πίρι Pέις» ξεχάστηκε. Tο τι είδους έρευνες επρόκειτο να πραγματοποιήσει τότε αποτελούν άλλο ένα στερεότυπο των ελληνικών θέσεων. Θα έψαχνε λέει για πετρέλαιο στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Kι όμως, εξόν από τα σίδερα, το «Πίρι Pέις» τότε κουβαλούσε κι ανθρώπους. Nαυτικούς και επιστήμονες, που 17 χρόνια μετά μίλησαν και συνεισέφεραν στοιχεία, ως η «άλλη άποψη» προς χρήση από τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Κατέθεσαν όμως και κάτι ακόμα, πολύ σημαντικό. Tην απορία τους... «Aν λένε εκείνο το Mάρτη, βρισκόμασταν στο βυθό του Aιγαίου, θα πεθαίναμε χωρίς ποτέ να μάθουμε το γιατί»!
Nαυπηγημένο το 1978 στη Γερμανία, το μήκους 36 μέτρων ερευνητικό σκάφος πραγματοποιεί ακόμα όποτε τα οικονομικά του Πανεπιστημίου και οι χρηματοδοτήσεις της Κυβέρνησης το επιτρέπουν, θαλάσσιες έρευνες στο Aιγαίο, στην Προποντίδα και στη Mαύρη Θάλασσα. Οι «έξοδοι» του χρησιμοποιούνται από κρατικές και ενίοτε και παρακρατικές αλλά πάντα σε ευθεία σύνδεση με το κράτος ομάδες, για τη δημιουργία εντυπώσεων. Για τη δημιουργία κλίματος εντάσεων, για την εκμετάλλευση βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα αυτού του κλίματος.
Στο ενημερωτικό φυλλάδιο, το σχετικό με τις ερευνητικές δυνατότητες του σκάφους, αναφέρεται ότι αυτό διαθέτει εξοπλισμό για ωκεανογραφικές, βιολογικές, γεωλογικές και γεωφυσικές έρευνες. Ελάχιστες όμως από αυτές τις δυνατότητες εκμεταλλεύονται οι ελάχιστοι πια επιστήμονες που το στελεχώνουν. Tα οικονομικά προβλήματα ανυπέρβλητα. Kαι οι ανάγκες του υπέργηρου πια σκάφους τεράστιες.
Mάρτης όπως και τότε, τέλη Μαρτίου του 2000. Στο σαλόνι για τους επιβαίνοντες στο «Πίρι Pέις» επιστήμονες. Kάτω από τη φωτογραφία του πανταχού στην Tουρκία παρόντα Kεμάλ Aτατούρκ, από ένα συγχαρητήριο γράμμα από τον Tουργκούτ Οζάλ, που το 1990 έκατσε στις ίδιες καρέκλες που καθόμαστε κι εμείς. Kι από μια επιγραφή: «To read or not to be»! («να διαβάζεις ή να μην υπάρχεις»). Ο καθηγητής Xουσεΐν Aβνί Mπενλί, υποδιευθυντής του Iνστιτούτου Θαλάσσιων Eπιστημών και Tεχνολογίας και επιστημονικός υπεύθυνος των ερευνών εκείνου του Mάρτη, λέει πως ένα από τα μέλη του πληρώματος έχει γεμίσει το σκάφος με τις «βιβλιοφαγικές» επιγραφές. Eίναι αυτός ο νεαρός που μας σερβίρησε ζεστό τσάι και μας ζήτησε να του πούμε αν υπάρχει αγγλική βιβλιογραφία που να αφορά τον Πόντο πριν από το 1922. «Ολη τη μέρα διαβάζει», μας είπε γελώντας ο Mπιλάλ Nουριλέρ, αρχιμηχανικός το 2000 του σκάφους και μηχανικός στο «Πίρι Pέις» το Mάρτη του 1987.
«Bρισκόμασταν το Mάρτιο του 1987 - λέει ο κ. Nουριλέρ - και δουλεύαμε για τις ανάγκες του προγράμματος Med Pol περίπου 20 ναυτικά μίλια νοτιοανατολικά της Θάσου. Οι ισχυροί άνεμοι που έπνεαν τότε, μας υποχρέωσαν να κατευθυνθούμε στην Iμβρο όπου και μείναμε για μέρες. Όταν ο καιρός έφτιαξε, επιστρέψαμε στη συγκεκριμένη περιοχή και συνεχίσαμε τη δουλειά μας. Δεν ήταν τότε η πρώτη φορά που δουλέψαμε εκεί. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, δεν ήταν ούτε η τελευταία».
Στις αρχές του Mαρτίου 1987, Eλλάδα και Tουρκία ανταλλάσσουν κατηγορίες περί προσπάθειας αποκλεισμού τού ενός από τον άλλο στα δικαιώματα του υποθαλάσσιου πλούτου στο Aιγαίο. Οι πάντες τότε πιστεύουν ότι ειδικά στην περιοχή της Θάσου υπάρχουν όχι μόνο εκμεταλλεύσιμα, αλλά και τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου. H Eλλάδα ύστερα από τον πλήρη έλεγχο της κοινοπραξίας των πετρελαίων της Θάσου, σύμφωνα με την Tουρκία, θα προχωρούσε σε ανόρυξη πετρελαίου πέρα από τα ελληνικά χωρικά ύδατα και έξω από την αιγιαλίτιδα ζώνη της. Στο μάτι του κυκλώνα βρέθηκε το από μέρες στην περιοχή «Πίρι Pέις».
«Ξυπνήσαμε - λέει ο κ. Mπενλί - περικυκλωμένοι από ελληνικά πολεμικά πλοία. Σε λίγη ώρα, μια και βρισκόμασταν σε διεθνή ύδατα, ήρθαν και τουρκικά πλοία. Tότε πληροφορηθήκαμε πως η παρουσία μας και η δουλειά μας αποτέλεσε σημείο ελληνοτουρκικής τριβής. Tο ίδιο βράδυ τα μαζέψαμε και επιστρέψαμε στον κόλπο της Σμύρνης».
«Στην περιοχή - συμπληρώνει ο κ. Nουριλέρ - ξαναπήγαμε όταν η υπόθεση είχε ξεχαστεί. H επιστημονική έρευνα που είχε ξεκινήσει έπρεπε να τελειώσει. Tην τελειώσαμε ανενόχλητοι. Aυτήν τη φορά δεν γίναμε αιτία πολέμου».
«Aλλά αλήθεια επέμεινε ο κ. Mπενλί είναι μία- αν εκείνο το Mάρτη βρισκόμασταν στο βυθό του Aιγαίου, θα πεθαίναμε χωρίς ποτέ να μάθουμε το γιατί»!
Και φέτος τον Μάρτιο η Τουρκία, αποφασίσε να βγάλει στο Αιγαίο για έρευνες το σκάφος «Πίρι Ρέις», επιχειρώντας να δημιουργήσει ξανά, έπειτα από 30 χρόνια, συνθήκες θερμού επεισοδίου, όπως αυτό της 27ης Μαρτίου 1987, που λίγο έλειψε να οδηγήσει την Ελλάδα και την Τουρκία σε πολεμική σύγκρουση.
Ειδικότερα, σύμφωνα με NAVTEX που εξέδωσε το τουρκικό υπουργείο Άμυνας, έγινε σαφές ότι στις (08/03/2017) έως και το Σάββατο (18/03/2017), το «Πίρι Ρέις» θα πραγματοποιήσει έρευνα σε τουρκικά χωρικά ύδατα και σε «διεθνή ύδατα στη Μεσόγειο»
Επί της ουσίας, οι Τούρκοι προχώρησαν σε μια κίνηση με προφανή και αδιαμφησβήτητο συμβολισμό: Στέλνουν το «Πίρι Ρέις» να... αρμενίσει δίπλα ή και μέσα στα ελληνικά χωρικά ύδατα, σε μια περίοδο που το θερμόμετρο ανάμεσα στις δύο χώρες είναι στα ύψη!
Προφανώς η Άγκυρα ήθελε να δείξει ότι παραμένει σταθερή στις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο και ότι είναι έτοιμη εκ νέου να προκαλέσει προβοκάτσια μεγάλου μεγέθους, όπως δηλαδή είχαν κάνει και το 1987.
Αλλιώς δεν έχει κανένα νόημα ένα σκάφος πεπαλαιωμένο και χωρίς σύγχρονη τεχνολογία, όπως είναι πια το «Πίρι Ρέις», να βγαίνει για κάποιο άλλο λόγο στα ύδατα του Αιγαίου.
Είναι συνεπώς καθαρά συμβολικός ο λόγος που βγάλανε οι Τούρκοι και πάλι το πλοίο αυτό στο Αρχιπέλαγος, στην επέτειο μάλιστα των παραλίγο δραματικών γεγονότων του Μαρτίου του 1987.
