Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ ΤΣΑΡΟΣ ΣΚΥΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΛΥΦΗΣ ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ

Κείμενο του Ιωάννη Α. Σαρσάκη (Καστροπολίτη)

Περιδιαβαίνοντας στο κάστρο του Διδυμοτείχου, ο επισκέπτης περιπλέκεται ανάμεσα σε ιστορικά μνημεία, λαξευμένες σπηλιές, εκκλησιές, ναϋδρια, θρύλους, έθιμα και παραδόσεις. 

Ο χώρος αυτός έχει ζήσει πολλά και σημαντικά ιστορικά γεγονότα όπως : πολιορκίες, μάχες, νίκες, ήττες, καταστροφές, γεννήσεις αυτοκρατόρων, στέψη αυτοκράτορα, επισκέψεις σημαντικών προσωπικοτήτων της Ρωμανίας (Βυζαντίου), καθώς και ξένων, θαυματουργικές παρεμβάσεις και πολλά άλλα. Πολλά από αυτά τα γεγονότα είναι αποτυπωμένα στη μνήμη των κατοίκων ως θρύλοι και παραδόσεις, άλλα πάλι, είναι αποτυπωμένα επάνω στα μνημεία, όπως π.χ. στην ανάγλυφη μαρμάρινη εικόνα του Αγίου Δημητρίου η οποία είναι εντοιχισμένη επάνω στο προσκυνητάρι του Αγίου.

Πριν αναφέρω την παράδοση που αφορά την υπόψη εικόνα, θα κάνω μια μικρή περιγραφή του προσκυνηταριού. Ο Δάσκαλος Βολάνιος Θεοχάρης αναφέρει τα εξής : ¨Η όλη δομή του λατρευτικού χώρου είναι ένα παραλληλεπίπεδο οικοδόμημα με πέτρινες πλάκες που θυμίζει περισσότερο ειδωλολατρικό βωμό παρά τόπο χριστιανικής προσευχής. Την ημέρα του Αγίου Δημητρίου, στις 26 Οκτωβρίου, οι χριστιανοί συνήθιζαν να θυσιάζουν πρόβατα, αίγες αλλά κυρίως πετεινούς¨[1]. 
Ο Αθανάσιος Γουρίδης ¨υποθέτει ότι το προσκυνητάρι είναι κτισμένο περίπου στη θέση ναού του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος ίσως αποτελούσε το Μητροπολιτικό Ναό μέχρι το 17^ο  αιώνα και είχε δώσει το όνομά του στην ομώνυμη συνοικία του κάστρου. Το προσκυνητάρι αντικατέστησε παλιότερο στα τέλη του 19^ου  αιώνα, περί το 1885¨[2]. 
Στο ίδιο βιβλίο ο κύριος Γουρίδης κάνει μνεία στην εντοιχισμένη μαρμάρινη ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Δημητρίου για την οποία αναφέρει ότι αποτελεί : ¨θαυμάσιο δείγμα λαϊκής τέχνης των ύστερων μεταβυζαντινών χρόνων. Ντόπια παράδοση αναφέρει ότι η μορφή την οποία ο Άγιος αποκτείνει είναι ο βούλγαρος τσάρος Καλογιάννης (Ιωαννίτζης), ο οποίος είχε καταστρέψει το Διδυμότειχο εκ θεμελίων το 1206¨[3].

Εγκυκλοπαιδικά να αναφέρουμε ότι ο Ιωαννίτζης : ¨Καλογιάν ή Καλογιάννης ο Ρωμαιοκτόνος (1168 - Οκτώβριος 1207) γνωστός και ώς Ιβάν Α΄ (Ιωάννης Α΄) ήταν ηγεμόνας (τσάρος) της Βουλγαρίας το διάστημα 1197-1207. Γεννήθηκε περί το 1168. Το όνομα Καλογιάν που υποδηλώνει τον «Καλό» ή «Όμορφο» Ιωάννη προέρχεται από το ελληνικό «Καλοϊωάννης», και ήταν σύνηθες στους Βυζαντινούς αυτοκράτορες με όνομα «Ιωάννης» από την εποχή των Κομνηνών και μετά (Οι Βυζαντινοί εχθροί του τον αποκαλούσαν μυστικά Σκυλοϊωάννη). Ένα ακόμα από τα προσωνύμια του ήταν Ιωανίτζης ή Ιβάνιτσα, υποκοριστικό του Ιβάν ή Ιωάν (Ιωάννης στα Ελληνικά)¨[4].

Ο Γεώργιος Ακροπολίτης ιστορικός του 13^ου αιώνα, αναφέρει για τον τσάρο Ιωαννίτζη τα παρακάτω : ¨Αυτός λοιπόν ο Ιωάννης αφού ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Βουλγάρων, έγινε αίτιος μεγάλων κακών εις βάρος των Ρωμαίων (Ρωμηών/Βυζαντινών), ευτυχώς όμως, και εις βάρος των Ιταλών, γιατί ήταν βασιλιάς της Βουλγαρίας όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη¨[5]. Εκμεταλλευόμενος λοιπόν ο Ιωαννίτζης την τρικυμιώδη κατάσταση που επήλθε στη Ρωμανία (Βυζάντιο) μετά την άλωση της Βασιλεύουσας από τους Φράγκους τον Απρίλιο του 1204, ¨λεηλάτησε όλη τη Μακεδονία, αφού οι Ιταλοί (Φράγκοι) είχαν πρόσφατα νικηθεί από αυτόν[6] και δεν υπήρχε κανένας άλλος να του εναντιωθεί. Άρπαξε λοιπόν πολλά λάφυρα, αιχμαλώτισε όλον τον πληθυσμό διαφόρων πόλεων που τις κατέστρεψε τελείως.
Σκοπός του ήταν να μη συνέλθουν ποτέ οι Ρωμαίοι και να μην ξαναπάρουν πίσω τις πόλεις τους. Γι΄ αυτό κατέστρεψε εκ θεμελίων τη Φιλιππούπολη, την εξαιρετική αυτή πόλη που βρίσκεται κοντά στον Έβρο, και έπειτα όλες τις άλλες πόλεις : την Ηράκλεια, το Πάνιο, τη Ραιδεστό, τη Χαριούπολη, την Τραϊανούπολη, τη Μάκρη, την Κλαυδιούπολη, τη Μοσυνόπολη, το Περιθεώριο και άλλες πολλές, που δεν είναι ανάγκη να τις απαριθμήσω[7]¨ Ανάμεσα στις άλλες πόλεις που δεν αναφέρει ο Ακροπολίτης ήταν και το Διδυμότειχο, για την καταστροφή του οποίου γράφει στο χρονικό του ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος[8] : ¨Και ο Ιωαννίτζης (Καλογιάννης) προχώρησε μέχρι το Διδυμότειχο, το κατέλαβε και το γκρέμισε και ισοπέδωσε τα τείχη μέχρι τη γη. Και έκανε επιδρομή σ΄ όλη την περιοχή και άρπαξε άντρες και γυναίκες και παιδιά και ζώα. Και έκανε μεγάλη καταστροφή (το 1206)¨[9].

Ο Ακροπολίτης αναφέρει ότι ο Ιωαννίτζης με όλες αυτές τις καταστροφές : ¨παίρνει εκδίκηση για τα κακά που προξένησε στους Βουλγάρους ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, και ότι όπως εκείνον αποκαλούσαν Βουλγαροκτόνο, έτσι και ο ίδιος θα ονομαζόταν Ρωμαιοκτόνος¨[10]. Το τέλος όμως του Ιωαννίτζη δεν άργησε να έρθει, ένα χρόνο μετά το 1207 και ενώ ήταν έτοιμος να εισβάλει στη Θεσσαλονίκη, πεθαίνει αιφνιδίως. 
Ο Ακροπολίτης ιστορεί τα εξής : ¨Έφθασε μάλιστα ως τη Θεσσαλονίκη, εκεί όμως πέθανε προβληθείς από πλευρίτιδα, όπως υποστήριξαν μάλιστα κάποιοι πέθανε από οργή θεόσταλτη, γιατί είχε δει στον ύπνο του έναν άνδρα ένοπλο, να τον χτυπά με το δόρυ στα πλευρά¨[11]. Το γεγονός του αιφνιδίου θανάτου του Ιωαννίτζη έλαβε χώρα στις 26 Οκτωβρίου (ανήμερα του Αγίου Δημητρίου) του 1207, όταν (όπως προαναφέραμε) ο Βούλγαρος τσάρος ετοιμαζόταν να επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη. Για το λόγο αυτό ο ελληνικός λαός, δημιούργησε την παράδοση που θέλει τον Άγιο Δημήτριο να είναι αυτός που σκοτώνει τον Ιωαννίτζη, σώζει τη Θεσσαλονίκη και απαλλάσσει την Ρωμηοσύνη από μία μεγάλη απειλή.

Από τότε και μετά σε πολλές εικόνες του αγίου υπάρχει η ερμηνεία ότι, ο άνδρας που λογχίζει ο άγιος Δημήτριος είναι ο Βούλγαρος Τσάρος Ιωαννίτζης ή Σκυλογιάννης. Το γεγονός αυτό μας το αποδίδει με το δικό του ξεχωριστό τρόπο ο μεγάλος Θεσσαλονικιός λογοτέχνης και ποιητής Νικόλαος Γαβριήλ Πεντζίκης[12]. Στο ποίημά του «Συμβάν» γράφει : ¨Σε χρωματουργίες από την πολυκαιρία στους τοίχους / μισόσβηστες / η Ορθόδοξη Χριστιανική Εποποιία αρχινούσε / απ΄ το Νάρθηκα, / παν’ απόναν σωρό ρόβη στη γωνιά και την ξεχασμένη / μπούκλα του τσομπάνη, / παριστάνοντας αριστερά στον τοίχο, στον κυρίως ναό, έναν έφιππο. / Από το κόκκινο τα΄ άτι του ευθύς γνώρισαν / τον Άγιο Δημήτριο. / Διαβάζοντας όμως «ΣΚΥΛΟΓΙΑΝΝΗΣ», δίπλα / στην πεσμένη μορφή, / που την υποτάσσει τρυπώντας την με το κοντάρι του / ο Μυροβλήτης, / απόρεσαν, γιατ΄ ήξεραν πως με τον Λυαίο η νίκη του Αγίου σχετίζεται¨[13].

Η παράδοση αυτή, όπως αναφέρει ο κύριος Γουρίδης καθώς και άλλοι λόγιοι και λαογράφοι του Διδυμοτείχου, ισχύει και στο Διδυμότειχο, και τη βλέπουμε αποτυπωμένη στη μαρμάρινη ανάγλυφη εικόνα που υπάρχει στο προσκυνητάρι του Αγίου Δημητρίου επάνω στο κάστρο. Ως παράδοση λοιπόν διατηρήθηκε από στόμα σε στόμα και επικράτησε μέχρι σήμερα, και κατά κάποιο τρόπο συνδέει την συμβουλεύουσα Θεσσαλονίκη του Μυροβλύτη Αγίου με το Βυζαντινό/Ρωμαίικο και αυτοκρατορικό Διδυμότειχο.             

---

[1]. Βολάνιος Ι. Θεοχάρης «Το Διδυμότειχο δια μέσω των αιώνων» Δήμος Διδυμοτείχου 2002 σελ 130-131.

[2]. Αθανάσιος Γουρίδης  «Διδυμότειχο μια άγνωστη πρωτεύουσα» Διδυμότειχο 2008 σελ 160.

[3]. Αθανάσιος Γουρίδης  «Διδυμότειχο μια άγνωστη πρωτεύουσα» Διδυμότειχο 2008 σελ 160.

[4]. el.wikipedia.org Λήμμα : Καλογιάν της Βουλγαρίας.

[5]. Γεώργιος Ακροπολίτης «Χρονική Συγγραφή» σελ 49 Εκδόσεις Κανάκη.

[6]. Οι Φράγκοι ηττήθηκαν από τον Καλογιάννη στις 14 Απριλίου του 1205 βορείως της Αδριανούπολης με αποτέλεσμα να αιχμαλωτιστεί από τους Βουλγάρους ο Αυτοκράτοράς τους Βαλδουήνος.

[7]. Γεώργιος Ακροπολίτης «Χρονική Συγγραφή» σελ 52-53 Εκδόσεις Κανάκη.

[8]. Ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος ή Γοδοφρείδος Βιλλαρδουίνος (Geoffroi de Villehardouin, 1160 – 1213) ήταν ιππότης και ιστορικός του Μεσαίωνα, που συμμετείχε και περιέγραψε την Δ' Σταυροφορία στο βιβλίο του "Χρονικό της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης" .

[9]. Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου «Η Κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης» Εκδόσεις Χατζηνικολή σελ 194.

[10]. Γεώργιος Ακροπολίτης «Χρονική Συγγραφή» σελ 53 Εκδόσεις Κανάκη.

[11]. Γεώργιος Ακροπολίτης «Χρονική Συγγραφή» σελ 53 Εκδόσεις Κανάκη.

[12]. Ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης (17/30 Οκτωβρίου 1908 - 13 Ιανουαρίου 1993[1]) ήταν Έλληνας συγγραφέας ποιητής και αυτοδίδακτος ζωγράφος από τη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε επίσης, βοτανολογία και φαρμακευτική. 

[13]. Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης «Ποιήματα (Παλαιοντολογικά)» Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις Α.Ε. σελ 24.