Μιχάλης Ψύλος naftemporiki.gr
Η Δύση παρακολουθεί προσεκτικά τα γεγονότα στον Νίγηρα και ανησυχεί για έναν πιθανό πόλεμο στην Αφρική. Το λάθος της Δύσης, ειδικά των μέσων ενημέρωσης και των πολιτικών, είναι ότι δεν δίνουν όμως τη δέουσα προσοχή στην Αφρική.
Η αφρικανική ήπειρος θεωρούνταν πάντα από τη Δύση ως ένα πηγάδι από το οποίο αντλούνται πόροι, ακόμη και με τη χρήση βίας και υποταγής.
Κάθε σχέδιο που εκπονήθηκε για την Αφρική βλέπει τη Μαύρη Ήπειρο ως αντικείμενο και όχι ως υποκείμενο. Με άλλα λόγια, η οικονομία που υπάρχει στην Αφρική δεν είναι μόνο ως επί το πλείστον ξένη, αλλά είναι «εξορυκτική», δηλαδή έχει στόχο τη μεταφορά πόρων έξω από την Αφρική. Σύμφωνα με αφρικανούς εμπειρογνώμονες και οικονομολόγους, ένας πόλεμος στον Νίγηρα θα ενέπλεκε επίσης τη Νιγηρία – την πλουσιότερη και πιο ισχυρή χώρα στη Δυτική Αφρική – αλλά και τη Λιβύη.
Ενδεχόμενο ξέσπασμα ενός πολέμου, θα αύξανε το εσωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα από τον Νίγηρα στη Λιβύη και από εκεί προς την Ευρώπη.
Άρα, ένας πόλεμος στον Νίγηρα πρέπει να αποφευχθεί, όχι μόνο για τα ανθρώπινα θύματα και τις φρικτές συνέπειες μιας σύγκρουσης, αλλά με πιο «εγωιστικά» χρηστικούς όρους, διότι τα ευρωπαϊκά συμφέροντα θα χαθούν επίσης.
Τα δυτικά συμφέροντα
Ο Νίγηρας κατέχει το 7% των παγκόσμιων αποθεμάτων ουρανίου, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας στην Ευρώπη και ο έβδομος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο. Η επανάσταση επέβαλε τώρα τη διακοπή της εξαγωγής ουρανίου στη Γαλλία. Ο γάλλος πρόεδρος, Μακρόν, έχει ήδη εκφράσει τη θέση του ότι «η αντίδραση θα είναι άμεση και αδιάλλακτη» σε περίπτωση επίθεσης εναντίον Γάλλων πολιτών και των γαλλικών συμφερόντων. Οτιδήποτε άλλο μπορεί να συμβεί, αρκεί δηλαδή να μη θιγούν τα γαλλικά συμφέροντα και το συγκεκριμένο παράδειγμα της νεοαποικιοκρατίας και της εκμετάλλευσης των αφρικανικών πόρων.
Υπάρχουν επίσης αμερικανικά συμφέροντα, με την Ουάσιγκτον να βλέπει στον Νίγηρα την πολλοστή αποτυχία ενός σχεδίου περιορισμού της επιρροής της Ρωσίας και των μισθοφόρων Βάγκνερ – στον Νίγηρα, όπως στο Μάλι και σε άλλες αφρικανικές χώρες. Περίπου 1.000 αμερικανοί στρατιώτες βρίσκονται στον Νίγηρα και είχαν καθήκον να περιορίσουν την προέλαση των τζιχαντιστικών ομάδων, έχοντας αναλάβει την εκπαίδευση του τοπικού στρατού. Αυτός ακριβώς ο ίδιος στρατός που υποτίθεται ότι θα υπερασπιζόταν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Μοχάμεντ Μπαζούμ το 2021, συμμετείχε ενεργά στο στρατιωτικό πραξικόπημα.
Η ρωσική επιρροή
Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι στρατιωτικοί που είναι υπέρ του Βλαντιμίρ Πούτιν και της Ρωσίας γενικότερα. Σε περίπτωση μάλιστα που ξεσπάσει πόλεμος στον Νίγηρα, η ρωσική επιρροή θα αυξανόταν σε σύγκριση με τη δυτική.
Επομένως, ο Νίγηρας δεν αντιπροσωπεύει μόνο μια αποτυχία των προηγούμενων δυτικών επιχειρήσεων, αλλά και ένα στοιχείο ακραίας αστάθειας για το μέλλον της Δύσης.
Η Οικονομική Κοινότητα των χωρών της Δυτικής Αφρικής έχει θέσει επίσης τελεσίγραφο που εκπνέει σήμερα και έχει απειλήσει τον Νίγηρα ακόμη και με χρήση βίας, εάν δεν αποκατασταθεί η νομιμότητα. Το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και η Γουινέα απάντησαν ότι μια ένοπλη επέμβαση στον Νίγηρα, θα ισοδυναμούσε με κήρυξη πολέμου εναντίον τους. Η πιθανότητα εμπλοκής και άλλων χωρών στην περιοχή του Σαχέλ αυξάνεται μέρα με τη μέρα.
Μια άλλη πτυχή που ελάχιστα μελετήθηκε είναι ότι αυτή η ιστορία, που δεν είναι καθόλου νέα, είναι ικανή να τροφοδοτήσει ισχυρό αντιδυτικό αίσθημα. Είναι κυρίως νέοι άνθρωποι – ο μέσος όρος ηλικίας στην Αφρική είναι τα 20 έτη – έχουν βαρεθεί με τη δυτική «θεραπεία». Όλες σχεδόν οι αφρικανικές χώρες υποφέρουν σήμερα από τον πληθωρισμό και την αύξηση των επιτοκίων, δηλαδή το δημόσιο χρέος. Το μέσο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είναι πολύ χαμηλό και επομένως η αύξηση του δημόσιου χρέους είναι ένα ανησυχητικό γεγονός, που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Ο πληθυσμός του Νίγηρα αισθάνεται τις επιπτώσεις του πληθωρισμού και της αυξανόμενης ανεργίας. Ο κίνδυνος είναι οι λαϊκές εξεγέρσεις.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η νέα γενιά της δεκαετίας του 2020 έχει πρόβλημα με τη Γαλλία και τους αφρικανούς φίλους της ιδιαίτερα. Σε αντίθεση με τη Βρετανία, η Γαλλία προσκολλήθηκε στις αποικίες της τη δεκαετία του 1960. Διεξήγαγε τους πιο αιματηρούς πολέμους στην Αλγερία, «στρατολόγησε» υπηκόους που ήταν όσο το δυνατόν πιο πιστοί στο Παρίσι στις πρώην επαρχίες της γαλλικής Δυτικής Αφρικής και της Κεντρικής Αφρικής και τραβούσε τα νήματα εκεί: τα στρατεύματα κατοχής έγιναν στρατεύματα επέμβασης, οι διαχειριστές της εξουσίας έγιναν απλά «σύμβουλοι», το παλιό αποικιακό φράγκο CFA παρέμεινε και συνέχισε να λειτουργεί από το Παρίσι, καθώς και η γλώσσα, το σχολικό σύστημα, το νομικό σύστημα, η οικονομία, η πολιτιστική και πνευματική ζωή.
Βαθιές αναταράξεις
Η Αφρική βιώνει αυτήν τη στιγμή μία από τις βαθιές αναταράξεις που συγκλονίζουν την ήπειρο περίπου κάθε 30 χρόνια. Στη δεκαετία του 1960, η Ευρώπη αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις αποικιακές αυτοκρατορίες της, υπό το φως των μεγάλων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Μέσα σε περίπου 10 χρόνια σχεδόν όλες οι αποικιακές περιοχές έγιναν ανεξάρτητες. Αλλά τα νεαρά κράτη ήταν ως επί το πλείστον φτωχά αντίγραφα των προηγούμενων αποικιών και, με ελάχιστες εξαιρέσεις και δεν ακολούθησαν το δικό τους ανεξάρτητο δρόμο.
Τα μονοκομματικά καθεστώτα αντικαταστάθηκαν μεν στη δεκαετία του 90 από πολυκομματικά συστήματα ή από ομάδες ανταρτών. Αλλά η «δεύτερη απελευθέρωση» καταλήφθηκε ως επί το πλείστον από τις παλιές ελίτ, που «έντυσαν» τον παλιό αυταρχισμό με ένα νέο, πιο δημοκρατικό προσωπείο.
Την ίδια στιγμή, η Αφρική παρασύρθηκε στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση με μειονεκτικούς όρους.
Η νέα γενιά
Τώρα, στη δεκαετία του 2020, μια νέα γενιά μπαίνει στο προσκήνιο με στόχο μια νέα Αφρική, με αυτοπεποίθηση που θα χειραφετηθεί από κάθε άποψη από την αποικιακή κληρονομιά.
Η γενιά αυτή δεν θυμάται καν τις μέρες της αποικιοκρατίας από τις ιστορίες των γονιών της.
Δεν μπορεί πλέον να αυτοπροσδιορίζεται θετικά ή αρνητικά σε σχέση με την αποικιακή εμπειρία. Θέλει τις δικές της αφρικανικές εμπειρίες και, αν χρειαστεί, τις δημιουργεί η ίδια.
Από το Σουδάν μέχρι τη Σενεγάλη, με τις χώρες του Σαχέλ ενδιάμεσα, αυτή η γενιά προωθεί την «τρίτη απελευθέρωση», κόβοντας μια λωρίδα σε όλη την ήπειρο.
Από το Καμερούν μέχρι την Ουγκάντα, από τη Ζιμπάμπουε μέχρι τη Νιγηρία, η ανυπομονησία μεγαλώνει στους νέους ανθρώπους που θέλουν να απομακρύνουν από τα πράγματα τους «πεισματάρηδες ηλικιωμένους», που αρνούνται να μετακινηθούν.
Κάποια στιγμή στη Νότια Αφρική, επίσης, η γενιά που γνωρίζει μόνο τον Νέλσον Μαντέλα ως μύθο, θα ανατρέψει και το ANC ως μια ανίσχυρη σκιά του εαυτού του, στον σωρό των σκουπιδιών της ιστορίας.
Η «τρίτη απελευθέρωση»
Η νέα ανατροπή της Αφρικής φαίνεται να πηγαίνει πολύ πιο βαθιά. Έχει κυριαρχήσει η αντίληψη ότι η Αφρική είναι πάντα θύμα των κρίσεων των άλλων. Η Αφρική υπέφερε από τα παγκόσμια lock down ως αποτέλεσμα της πανδημίας του κορωνοϊού, αν και η Αφρική δεν έφταιγε για τον Covid-19.
Οι δικές της ασθένειες είναι πολύ πιο καταστροφικές στην Αφρική, αλλά ο υπόλοιπος κόσμος δεν νοιάζεται σχεδόν καθόλου.
Η Αφρική υποφέρει από την παγκόσμια επισιτιστική κρίση που προέκυψε από τον πόλεμο της Ουκρανίας, αν και δεν φταίει η Αφρική.
Οι δικοί της πόλεμοι είναι πολύ πιο καταστροφικοί στην Αφρική, αλλά ο υπόλοιπος κόσμος δεν νοιάζεται σχεδόν καθόλου. Μερικές φορές ο υπόλοιπος κόσμος ανησυχεί για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αφρική, αλλά κλείνει τα μάτια στους μαζικούς θανάτους στη Μεσόγειο των «καταραμένων» που φεύγουν από τα αφρικανικά δεινά προς την Ευρώπη.
Πόσο ακόμη πρέπει να χορεύει η Αφρική στο ρυθμό των άλλων; Υπάρχει χώρος για νέους ηγέτες ή ευκαιρίες συμμετοχής στη διακυβέρνηση που να δημιουργούν τον δικό τους αναπτυξιακό ρυθμό, ώστε η Αφρική να μπορέσει επιτέλους να συμμετάσχει στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο στη δική της βάση; Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα πίσω από το πραξικόπημα του Νίγηρα, το οποίο έχει πυροδοτήσει μια μεγάλη συζήτηση στην ίδια την Αφρική, που δεν έχει καμία σχέση με τις σχετικά κοινότοπες αναλύσεις στη Δύση. Η χειρότερη απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα ήταν ότι «απλώς πώς δεν θα υπάρξει καμία συνέπεια στην πολιτισμένη Δύση».
