Κρήτης ὁ ποιμήν, οὗ πόνος Κανὼν μέγας.
Τῇ δὲ τετάρτῃ ἀρχιθύτην μόρος Ἀνδρέαν εἷλε.
«Ζηλοῦτε
τὰ πνευματικά» (Α' προς Κορινθίους, ιδ' 1). Να επιθυμείτε με ζήλο τα
πνευματικά χαρίσματα. Τέτοιο ζήλο σε όλη του τη ζωή είχε και ο άγιος
Ανδρέας.
Από τους μεγάλους εκκλησιαστικούς ποιητές ο Ανδρέας,
γεννήθηκε στη Δαμασκό από γονείς ευσεβείς, το Γεώργιο και τη Γρηγορία.
Σε ηλικία 15 χρονών, κατατάχθηκε στον κλήρο (αναγνώστης) του
πατριαρχικού θρόνου των Ιεροσολύμων, από τον τότε Πατριάρχη Θεόδωρο.
Στην Ιερουσαλήμ, ο Ανδρέας διακρίθηκε για τη μόρφωση και την αρετή του
μεταξύ των αγιοταφιτών πατέρων, γι' αυτό και τον προέκριναν να σταλεί
στην Κωνσταντινούπολη, για την έκτη Οικουμενική Σύνοδο κατά των
Μονοφυσιτών.
Μετά το τέλος της Συνόδου, ο Ανδρέας παρέμεινε στη
βασιλεύουσα, όπου χειροτονήθηκε διάκονος και διορίσθηκε διευθυντής του
ορφανοτροφείου «Άγιος Παύλος».
Η έξοχη επιμέλεια που ανέπτυξε
στο φιλανθρωπικό αυτό ίδρυμα, τον ανέδειξε αρχιεπίσκοπο Κρήτης.
Αφοσιωμένος στα καθήκοντα της νέας του θέσης, αναδείχθηκε μέγας
εκκλησιαστικός διοικητής, αλλά και λαμπρός διδάσκαλος και ρήτορας. Γι'
αυτό και όλο του το ποίμνιο τον θεωρούσε πραγματικά πατέρα.
Αλλά
ως μητροπολίτης πήρε μέρος στη σύνοδο που συγκάλεσε ο Φιλιππικός
Βαρδάνης (712 μ.Χ.) και υποστήριξε τον Μονοφυσιτισμό, αλλά επανήλθε στην
ορθή πίστη μετά τον θάνατο του Βαρδάνη.
Στο γυρισμό από την
Κωνσταντινούπολη, όπου είχε πάει για διάφορες υποθέσεις, πέθανε
(740μ.Χ.) επάνω στο καράβι. Τον έθαψαν στην Ερεσό της Μυτιλήνης, στο ναό
της Αγίας Αναστασίας.
Να σημειώσουμε επίσης, ότι ο Άγιος
Ανδρέας, υπήρξε ο καλύτερος ρήτορας της εποχής του, με έργα όπου
αναπτύσσει λόγο πλούσιο, με ρητορικά σχήματα απαράμιλλου κάλλους. Πρώτος
αυτός παρουσίασε πλήρες σύστημα εορταστικών ομιλιών, από τις οποίες
σώζονται περίπου 30, εκδιδόμενες και ανέκδοτες. Έγραψε αρκετά εγκώμια
και λόγους. Σώζονται περίπου 100 Κανόνες και πολυάριθμα ιδιόμελα
τροπάρια. Ως μελωδός έγραψε όχι μόνο τα κείμενα αλλά και την μουσική
τους.
Ο Μέγας Κανών, που ψάλλεται την Πέμπτη της Ε' εβδομάδος
Νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής, είναι το κατεξοχήν πρωτότυπο και
εκτεταμένο υμνογραφικό έργο του Ανδρέα Κρήτης. Είναι πιθανόν ο Μέγας
Κανών να γράφτηκε στην Κωνσταντινούπολη ή στον τόπο θανάτου του, την
Ερεσό της Λέσβου, σε μεγάλη ηλικία.
Μέγας Κανών
Αποτελείται
από 261 τροπάρια, από τα οποία 11 είναι Ειρμοί. Ονομάστηκε Μέγας λόγω
της έκτασής του και αποτελείται από 9 ωδές. Ο αριθμός των τροπαρίων
ποικίλλει στα διάφορα χειρόγραφα. Στην τελευταία έκδοσή του ( Migne ),
που χρησιμοποιεί το εν χρήσει Τριώδιο της Εκκλησίας ο αριθμός των
τροπαρίων κατά ωδές έχει ως εξής: α΄ 25, β΄ 29+12, γ΄ 9+19, δ΄ 29, ε΄
23, στ΄ 17+16, ζ΄ 22, η΄ 22, θ΄ 27. Η ομοιοκαταληξία αν και όχι
συστηματική είναι συχνή: Ουκ ήκουσα της φωνής σου /παρήκουσα της γραφής
σου. / Το σώμα κατερρυπώθην. / Το πνεύμα κατεσπιλώθην. - Μη υπερίδης
με. - Μη παρίδης με. Οι παρομοιώσεις είναι άφθονες, τα δε κοσμητικά
επίθετα είναι πολύ εντυπωσιακά, πολλές φορές με νεολογισμούς, όπως
φιλήδονος ορμή, πατρόθεος Δαυίδ, αισθητή Εύα, πρωτόκτιστον κάλλος . Η
γλώσσα του Μεγάλου Κανόνα είναι η λόγια κοινή της εποχής.
Ο Μέγας
Κανών είναι ένα κείμενο βαθύτατα κατανυκτικό, γεμάτο δύναμη και
εικόνες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονα δραματικά στοιχεία με
παράλληλη χρήση παραδειγμάτων από την Αγία Γραφή.
Από τα
εσωτερικά στοιχεία του Μεγάλου Κανόνα μπορούμε να διακρίνουμε, την
αμαρτωλή κατάσταση του ανθρώπου, τον τέλος της ροπής προς ηθική
κατάρρευσή του, τη συναίσθηση της αμαρτίας του, τη μετάνοια του, τη
βεβαιότητα της σωτηρίας του.
Ψάλλεται ολόκληρος την παραμονή της
Πέμπτης της ΣΤ΄ εβδομάδας των Νηστειών, διαιρεμένος σε τέσσερα τμήματα,
και κατά τις τέσσερις πρώτες ημέρες της καθαρής εβδομάδας.
