… Μοναστήρια, τα κάστρα του Σταυρού. Άλλα κτισμένα στις ακρογιαλιές και στις κορυφές, για να βιγλίζουνε το άπειρο κι άλλα κρυμμένα στις σπηλιές και στις χαραμάδες των βουνών, για να κλείνουνε τα μάτια στον εξωτερικό κόσμο και να στρέφουνε το νου στην εσωτερική ενόραση και στο μυστικισμό.
Μοναστήρια της Κρήτης! Αρκάδι, Βροντονήσι, Γουβερνέτο, Γωνιά, Επανωσήφης, Κρουστελλένια, Πρέβελη, Τοπλού, Τζαγκαρόλοι, Χρυσοσκαλίτισσα, Αγία Τριάδα, Παναγίες Κυρίες των Αγγέλων, Σταυρωμένοι, Ερημίτες, Στρατηλάτες! Μοναστήρια κτισμένα από φτωχούς και αρχόντους, από τάματα και προσευχές και καθαγιασμένα με θαύματα και τρόπαια.
Μοναστήρια της Κρήτης! Τρούλοι, καμπαναριά, κελιά, κελάρια, κοιμητήρια μέσα σε μιά τετράγωνη αυλή και γύρω η μάντρα με χοντρά τειχιά, με σιδερένιες πόρτες, με πύργους και πολεμίστρες. Εδώ κλείστηκε ο άνθρωπος, για να γαληνέψει, να στοχαστεί, να προσευχηθεί και να πετύχει το μεγάλο σκοπό: να τελειωθεί και ν΄αγιάσει. Κι εδώ κλείστηκε συχνά και ταμπουρώθηκε ο Κρητικός για να αμυνθεί και να υπερασπιστεί τη λευτεριά και την ανθρωπιά του. Εδώ σύρθηκε ο άνθρωπος από τη δίνη του κόσμου κι από την επιφάνεια της ζωής, για να κατεβεί στο βάθος της και να βρει τον ύστατο σκοπό της κι εδώ στρατεύθηκε ο Κρητικός, για να μείνει λεύτερος και άρχοντας της μοίρας του.
Μοναστήρια της Κρήτης! Σήμαντρα, ψαλτήρια, μετάνοιες, σφάλματα και κλάματα, φτερουγίσματα και γκρεμίσματα, μα πάντα ορθός ο πόθος για το μεγάλο και το άφθαστο΄ το αιώνιο όνειρο του ανθρώπου, να φύγει από το κλουβί της σάρκας, να δρασκελίσει τα σύνορα, να μεταμορφώσει το επίγειο σκουλήκι σε ουράνια χρυσαλίδα…
Μοναστήρια της Κρήτης! Τουφέκια, σπαθιά, μπαρούτι, σημαίες, όλα τα σύνεργα του αγώνα, για να ξετρυπώσει ο ραγιάς από τις σπηλιές της σκλαβιάς του και να σταθεί ορθός και νοικοκύρης στον τόπο του.
… Ο αγώνας για την ελευθερία της Κρήτης τελείωσε βέβαια. Δεν ετελείωσε όμως ακόμη ο αγώνας για τη βαθύτερη ελευθερία του ανθρώπου. Και μια αναγεννημένη χριστιανική πίστη στην Κρήτη μπορεί να ξαναχρησιμοποιήσει τα μοναστήρια αυτά σα σχολεία κι εργαστήρια προόδου και μπορεί προπάντων να τα κρατήσει στον αληθινό και βαθύτερο προορισμό τους: κάστρα της προσευχής και της γαλήνης του ανθρώπου.
Μητροπολίτου Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου
«Ο Χριστός σημάδεψε την Κρήτη»
