Τα δύο τεράστια πλοία του Καλιγούλα που άφησαν έκπληκτους τους αρχαιολόγους. - ΦΩΤΟ

Στις πιο σημαντικές αρχαιότητες που καταστράφηκαν στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ, συγκαταλέγονται δύο τεράστια αρχαία πλοία που σχετίζονταν με τον Καλιγούλα. Ήταν γνωστά ως πλοία «Νέμι» γιατί είχαν βρεθεί στην ομώνυμη λίμνη κοντά στη Ρώμη.

Το «μυστήριο» της λίμνης

Άποψη της λίμνης Νέμι. ( Διάνας (Άρτεμης) Νεμορένσις) Πηγή: Wikipedia

Για αιώνες, οι ντόπιοι ψαράδες γνώριζαν ότι στο βυθό της λίμνης Νέμι υπήρχε ένα τεράστιο καλοδιατηρημένο αρχαίο πλοίο. Μερικές φορές από το ναυάγιο ανέλκυαν ξύλινες σανίδες καθώς και αγάλματα και άλλα έργα τέχνης που πωλούσαν σε αρχαιοκάπηλους. Όμως, πολλοί αμφέβαλαν για την ύπαρξη του ναυαγίου γιατί η μικρή λίμνη του μόλις ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου δεν επικοινωνούσε με τη θάλασσα. Έτσι, δεν υπήρχε καμία λογική ένα μεγάλο πλοίο να βρίσκεται μέσα σε μία μικρή λίμνη.
Παρά ταύτα, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα δύτες με τα μέσα κατάδυσης της εποχής επιβεβαίωσαν ότι γύρω στα 20 μέτρα βάθος, υπήρχε κάτι που έμοιαζε μ’ ένα τεράστιο ξύλινο ναυάγιο.

Μουσολίνι και αρχαία Ρώμη

Ο Μουσολίνι δίνει ομιλία το 1935 στην αρχαία αγορά της Ρώμης δίπλα από το άγαλμα του Ιουλίου Καίσαρα. Πηγή: Gettyimages

Το 1922 ο Μπενίτο Μουσολόνι και οι φασίστες του κατέλαβαν την εξουσία στην Ιταλία.
Ο δικτάτορας είχε εμμονή με την ρωμαϊκή αρχαιότητα και παρουσίαζε το καθεστώς του ως συνέχεια της αρχαίας Ρώμης. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποίησε σειρά μεγαλεπήβολων αρχαιολογικών ανασκαφών και αποκατάστασης αρχαίων μνημείων (π.χ. το Κολοσσαίο). Αυτά δεν είχαν τόσο πολύ ως στόχο την επιστημονική τους μελέτη, αλλά την ανάδειξη του «ενδόξου» ρωμαϊκού παρελθόντος και τη σύνδεσή του με το φασιστικό «παρόν».

Όταν ο Μουσολίνι έμαθε ότι το πλοίο στο βυθό της λίμνης Νέμι ήταν πιθανότατα ρωμαϊκό θέλησε να το ανελκύσει. Όμως, αυτό ήταν αδύνατο με τα μέσα της εποχής. Τότε ο Ιταλός δικτάτορας κατέφυγε σε μία ακραία λύση.

Μία άλλη άποψη της λίμνης Νέμι. Ονομασία από το όνομα της (Άρτεμης)   Διάνας Νεμορένσις

Η ανακάλυψη των πλοίων

Το 1929 διέταξε να γίνει αποστράγγιση της λίμνης. Το αποτέλεσμα ήταν στη λάσπη του βυθού να βρεθούν όχι ένα, αλλά δύο ναυάγια ξύλινων πλοίων τεραστίων διαστάσεων.
Το μεγαλύτερο είχε μήκος 73 μέτρα και διάμετρο 25 μέτρα. Αυτές είναι περίπου οι διαστάσεις του Airbus A380, του μεγαλύτερου επιβατικού αεροπλάνου στον κόσμο. Το άλλο πλοίο της λίμνης Νέμι είχε μικρότερες διαστάσεις, αλλά και ήταν και αυτό ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία ναυάγια στον κόσμο.

Φωτογραφία από την καρίνα του μεγαλύτερου πλοίου της Νέμι. Η σύγκριση με τον άνδρα δίπλα δείχνει πόσο μεγάλο ήταν το σκάφος. Πηγή: Wikimediamtx Commons

Η ανακάλυψη εξέπληξε τους πάντες. Δεν ήταν μόνο ότι βρέθηκαν δύο ναυάγια αντί για ένα, αλλά και οι διαστάσεις τους ήταν εντυπωσιακά μεγάλες για αρχαία πλοία.

Μέχρι την ανακάλυψη των πλοίων αυτών, οι ειδικοί ήταν βέβαιοι ότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχε η τεχνογνωσία για την κατασκευή μεγάλων πλοίων. Το γεγονός ότι αρχαίες φιλολογικές πηγές ανέφεραν την ύπαρξη τέτοιων πλοίων, όχι μόνο στη ρωμαϊκή αλλά και στην ελληνιστική εποχή στις Συρακούσες και την Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, απορρίπτονταν ως υπερβολές των αρχαίων συγγραφέων.

Η ανασκαφή του μεγαλύτερου πλοίου-παλατιού της Νέμι. 

Τα πλοία-παλάτια του Καλιγούλα

Από επιγραφές σε μολύβδινους σωλήνες υδρορροής και πλακίδια λουτρών, έγινε σαφές ότι τα δύο ναυάγια ήταν πλοία-παλάτια του διαβόητου αυτοκράτορα Καλιγούλα.

Αν και βασίλεψε για μόλις τέσσερα χρόνια, μεταξύ 37-41 μ.Χ., το όνομά του έχει μείνει στην ιστορία εξαιτίας του σαδισμού, του ηδονισμού του και των οργίων του. Απαίτησε απ’ όλους να τον λατρεύουν ως ζωντανό θεό. Στον πρώτο κιόλας χρόνο της βασιλείας του είχε αδειάσει το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο για να πληρώσει τα ακριβά και υπερβολικά του γούστα, αλλά και για τους εξωφρενικούς αγώνες και θεάματα που διοργάνωνε.

 Ζωγραφική  από τον CM Knight-Smith, το  1906

Φανταστική απεικόνιση ενός από τα πλοία της λίμνης Νέμι -επιχρωματισμός   από τον Ken Seamon

Σύμφωνα με τον ιστορικό Σουητώνιο ανάμεσα στις υπερβολές του Καλιγούλα ήταν και η κατασκευή τεράστιων πλοίων που χρησιμοποιούσε ως πλωτά παλάτια. Αναφέρει ότι είχαν: «Δέκα σειρές κουπιών με πολυτελή διακόσμηση… Επίσης σε αυτά υπήρχαν, λουτρά, στοές και σαλόνια, αλλά ήταν εφοδιασμένα και με μεγάλη ποικιλία από αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα». Σε αυτά τα πλοία ο Καλιγούλας έκανε τα περίφημα όργιά του με γυναίκες της αριστοκρατίας, ακόμη και με τις τρεις αδελφές του.

Χάλκινο ρωμαϊκό νόμισμα (σηστέρτιο) του Καλιγούλα που στον οπισθότυπο απεικονίζει τις τρεις αδελφές του ως θεότητες. Πηγή: flickr

Το μεγαλύτερο πλοίο διέθετε κουπιά που είχαν μήκος 11 μέτρων. Το μικρότερο ήταν μια γιγάντια πλωτή πλατφόρμα πάνω στην οποία υπήρχε ένα μαρμάρινο παλάτι, κήποι, και ένα σύστημα υδραυλικών εγκαταστάσεων για λουτρά. Φαίνεται ότι ο Καλιγούλας αντέγραψε τους ελληνιστικούς ηγεμόνες των Συρακουσών και της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου που επίσης διέθεταν τεράστια πλοία ως πλωτά παλάτια.

Ο Καλιγούλας μπορεί να κατασκεύασε τα πλοία του στη μικροσκοπική λίμνη Νέμι λόγω της ευθυγράμμισής της με το ιερό της Διάνας (Άρτεμης) Νεμορένσις. Ίσως με τον τρόπο πίστευε ότι αυτός που θεωρούσε τον εαυτό του θεό, θα ερχόταν σε ερωτική επαφή με τη θεά αυτή.

Τα ευρήματα

Ενώ οι Ιταλοί αρχαιολόγοι ανέσκαπταν τα δύο ναυάγια, ανακάλυψαν ένα πραγματικό θησαυρό από τεχνουργήματα. Τεράστιες άγκυρες, χάλκινα τμήματα διακόσμησης, μαρμάρινα αγάλματα και ανάγλυφα, διακοσμημένοι δακτύλιοι κουπιών, τμήματα μωσαϊκών, ακόμη και επιχρυσωμένα χάλκινα κεραμίδια στέγης που θα έλαμπαν θεαματικά στον ήλιο. Οι ξύλινες δοκοί των πλοίων ήταν ακόμη επικαλυμμένες με μόλυβδο, μία τεχνική που ήταν πανάκριβη στην αρχαιότητα. Το κόστος κατασκευής των δύο πλοίων θα ήταν τεράστιο.

Όταν οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν να αναπαραστήσουν τα πλοία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το πιο εντυπωσιακό ήταν το μεγαλύτερο από τα δύο. Επρόκειτο για ένα περίτεχνο πλωτό παλάτι, το οποίο περιείχε πολλά μάρμαρα, ψηφιδωτά δάπεδα, αγάλματα, αλλά και συστήματα θέρμανσης και λουτρικές εγκαταστάσεις. 

Ακόμη πιο σημαντική ήταν η διαπίστωση ότι και στα δύο πλοία ανακαλύφθηκαν τεχνολογίες που οι ειδικοί θεωρούσαν ότι είχαν αναπτυχθεί σε εποχές πολύ μεταγενέστερες από τη ρωμαϊκή.

Διακοσμημένοι δακτύλιοι κουπιών από ένα από τα πλοία της Νέμι. Πηγή: Wikipedia

Τα πολυτελή αυτά πλωτά παλάτια ήταν σε χρήση μόνο το τελευταίο έτος της βασιλείας του Καλιγούλα. Αμέσως μετά τη δολοφονία του το 41 μ Χ. βυθίστηκαν επίτηδες στη λίμνη. Τοποθετήθηκαν μεγάλες πέτρες στα καταστρώματά τους και να ανοίχτηκαν τρύπες στις καρίνες τους.

Ίσως αυτό να έγινε στο πλαίσιο της «Καταδίκης Μνήμης» του Καλιγούλα, δηλαδή ενός διατάγματος της Συγκλήτου βάσει του οποίου θα έπρεπε να καταστραφεί οποιοδήποτε κείμενο ή αντικείμενο ανέφερε ή θύμιζε τον παράφρονα αυτοκράτορα. Έτσι υποτίθεται θα έσβηνε για πάντα η μνήμη του.

Από τον Καλιγούλα στο Μουσολίνι

Για τον Μουσολίνι η ανάκτηση των πλοίων του Καλιγούλα ήταν ένας σημαντικός θρίαμβος. Η φασιστική προπαγάνδα τα συμπεριέλαβε στα παραδείγματα όπου το καθεστώς παρουσιαζόταν ως κληρονόμος του αρχαίου μεγαλείου της Ρώμης.

Ο Μουσολίνι και τα πρωτοπαλίκαρά του στα εγκαίνια του μουσείου των πλοίων του Νέμι το 1940. Πηγή: Wikimediamtx Commons

Το 1936 ξεκίνησε την κατασκευή ενός τεράστιου μουσείου κοντά στη λίμνη Νέμι όπου θα στεγάζονταν τα δύο ναυάγια. Το μουσείο εγκαινιάστηκε από τον Μουσολίνι τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1940. Όμως, την ίδια εκείνη χρονιά ο δικτάτορας έβαλε την Ιταλία στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ελάχιστοι επισκέπτες πρόλαβαν να δουν τα ναυάγια του Καλιγούλα στο μουσείο.

Situs Lacus Nemorensis. Suve Speculi Dianae priscis Seculis. (Άμστερνταμ, 1671), πρωτότυπη χαλκογραφία 

Ο πόλεμος υπήρξε καταστροφικός για την Ιταλία αλλά και για τον Μουσολίνι και το καθεστώς του. Το 1943 η Ιταλία συνθηκολόγησε με τους Συμμάχους, ενώ παράλληλα οι Γερμανοί κατέλαβαν ένα μεγάλο μέρος της χώρας και τη Ρώμη.
Μέσα στους επόμενους μήνες οι Σύμμαχοι άρχισαν να προωθούνται στην Ιταλία, καθώς οι Γερμανοί εκτελούσαν οργανωμένη υποχώρηση σε ισχυρότερες αμυντικές γραμμές όλο και βορειότερα. Στη διάρκειά της κατέστρεφαν γέφυρες, δρόμους και άλλες εγκαταστάσεις προκαλώντας προβλήματα στην προέλαση των Συμμάχων.

Η καταστροφή των πλοίων

Τη νύχτα της 31ης Μαΐου 1944, ενώ οι Σύμμαχοι πλησίαζαν τη Ρώμη, το μουσείο με τα πλοία της λίμνης Νέμι άρπαξε φωτιά. Δεν είναι ξεκάθαρο αν η φωτιά ξεκίνησε από Γερμανούς που είχαν βρει καταφύγιο στις εγκαταστάσεις του μουσείου στη διάρκεια της υποχώρησής τους προς τη Ρώμη, ή από πυρά του αμερικανικού πυροβολικού.

Τα δύο ναυάγια κάηκαν ολοσχερώς. Μόνο μερικά χάλκινα αντικείμενα απ’ αυτά σώθηκαν. Όπως και ο Καλιγούλας, έτσι και ο Μουσολίνι είχε ένα κακό και άδοξο τέλος. Λιγότερο από ένα χρόνο αφότου κάηκαν τα πλοία, ενώ προσπαθούσε να διαφύγει στην Ελβετία μεταμφιεσμένος ως Γερμανός στρατιώτης τον σκότωσαν Ιταλοί αντάρτες μαζί με την ερωμένη και μερικούς συνεργάτες του. Τα πτώματά τους στη συνέχεια λιντσαρίστηκαν στην κεντρική πλατεία του Μιλάνου από το πλήθος. Δύο μέρες αργότερα αυτοκτόνησε και ο Χίτλερ.

Δύο παράφρονες τύραννοι. Αριστερά: Προτομή του Καλιγούλα στο Carlsberg Glyptotek στην Κοπεγχάγη. Δεξιά ο επίγονός του, Μπενίτο Μουσολίνι. Πηγή: Wikipedia

Τόσο ο Καλιγούλας, όσο και ο «διάδοχος» του ο Μουσολίνι, χάρηκαν για ελάχιστο χρόνο τα δύο πλοία της Νέμι. Τα έφτιαξε ο πρώτος τύραννος, αλλά βυθίστηκαν ένα χρόνο αργότερα μετά τη δολοφονία του. Τα βρήκε ο δεύτερος δικτάτορας, αλλά κάηκαν λιγότερο από ένα χρόνο πριν από τη δολοφονία του.

Προσπάθεια ανάσυρσης των πλοίων του Καλιγούλα από την λίμνη .Σχέδιο του  Αθανάσιου Κίρχερ, Άμστερνταμ 1671

Σήμερα υπάρχει ο Σύλλογος Dianae Lacus (Lake of Diana Association) που στόχο έχει τη διατήρηση των ιστορικών θησαυρών της λίμνης Νέμι. Ένας από τους βασικούς στόχους του συλλόγου (που δημιουργήθηκε το 1995) είναι η κατασκευή ενός πλήρους μεγέθους αντιγράφου του πλοίου Prima Nave.

Χαρακτικό προηγούμενων αιώνων της λίμνης  Διάνας -  Άρτεμιδος -  Νεμορένσις

Στοιχεία αντλήθηκαν από το άρθρο “Nemi Ships: How Caligula’s Floating Pleasure Palaces Were Found and Lost Again” του Πολ Κούπερ στο www.discovermagazine.com
ΦΩΤ.-ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ /cognoscoteam.gr/ ΚΑΙ αρχείο ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

https://ellinondiktyo.blogspot.com/2022/06/blog-post_3.html