Την περασμένη εβδομάδα ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν,
σύγχρονη θεία ευλογία για τους γείτονές του, γιόρτασε με εξαιρετικό τρόπο την «Ημέρα της Νίκης», τη μάχη, δηλαδή, του Ντουμπλουπινάρ το 1922, κατά την οποία ηττήθηκε ο Ελληνικός Στρατός και άρχισε να καταρρέει το μικρασιατικό μέτωπο. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς πως ήταν η δεύτερη μεγάλη ήττα που εδραίωσε την τουρκική παρουσία στην περιοχή. Ο κόσμος –τουλάχιστον στην περιοχή μας– θα ήταν διαφορετικός αν η Ελλάδα δεν ηττάτο στη μάχη αυτή. Μια δυναμική προσπάθεια της Ελλάδας να ανακτήσει μέρος της ιστορικής μεγαλοσύνης της, προσέκρουσε στο μικρασιατικό μέτωπο. Ίσως, αν η εξέλιξη ήταν διαφορετική, τίποτε δεν θα θύμιζε τη σημερινή μίζερη χώρα.
Μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες Ελλήνων θα παρέμεναν στις εστίες τους με το κοσμοπολίτικο πνεύμα που τις διέκρινε, μια αστική τάξη που άρχισε να διαμορφώνεται επί Χαριλάου Τρικούπη, ακόμη, θα ανεδύετο, και τα μεγάλα αστικά κέντρα δεν θα επέτρεπαν στην Αθήνα να ακολουθήσει μια συγκεντρωτική πολιτική που κατέστρεψε και τον ελληνισμό και το οικουμενικό πνεύμα του.
Η πρώτη μεγάλη ήττα, από τις δύο στις οποίες θα θέλαμε να αναφερθούμε, ήταν η Μάχη του Μαντζικέρτ, όπου ηττήθηκαν τα στρατεύματα του Βυζαντινού Βασιλιά Ρωμανού Β΄ και οι Σελτζούκοι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στα υψίπεδα της Ανατολίας.
Τη μάχη αυτή, 946 χρόνια από τότε, ο Ερντογάν την γιόρτασε με μεγαλύτερη μεγαλοπρέπεια.
Το 1922 ήταν ο Κεμάλ που ηγήθηκε των τουρκικών στρατευμάτων και διαμόρφωσε τη σύγχρονη Τουρκία ως εθνικό κράτος. Ο Ερντογάν και να ήθελε –που δεν είχε λόγο να μη θέλει– δεν μπορούσε να αγνοήσει την επέτειο, έστω και αν εξυμνείτο ο μεγάλος αντίπαλός του, Μουσταφά Κεμάλ.
Το Μαντζικέρτ, όμως, επέτρεψε την εγκατάσταση των Σελτζούκων Τούρκων, τους οποίους διαδέχθηκαν οι Οθωμανοί. Αυτοί των οποίων την κληρονομιά διεκδικεί και τον πολιτισμό των οποίων θέλει να αναπαράγει ο Τούρκος πρόεδρος σήμερα.
Για τον Ερντογάν το παρελθόν έχει μια ακόμη πιο βαθιά σημασία. Χωρίς να το ομολογεί, και με προσεκτικούς χειρισμούς για να μην προκαλέσει, επιχειρεί να αλλάξει την κοσμική κληρονομιά του Κεμάλ. Προσπαθεί να καλλιεργήσει νοσταλγία για την ξεθωριασμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία την οποία προσπάθησαν να απορρίψουν ο Κεμάλ και άλλοι Τούρκοι «εκσυγχρονιστές». Θέλει να έχει τις δικές του γιορτές. Και το Μαντζικέρτ του ταιριάζει.
Στις 26 Αυγούστου ταξίδεψε ανατολικά στην επαρχία Μαλαζγκίρτ, κοντά στα αρμενικά σύνορα, για να γιορτάσει τη Μάχη του Μαντζικέρτ με νομάδες και ηθοποιούς ντυμένους μεσαιωνικά. Ήταν η πρώτη φορά που έλαβε χώρα μια τέτοια επίσημη τελετή και ήταν γεμάτη με πολιτικό συμβολισμό. Βεβαίως, ακολούθησαν οι αγιογράφοι του στα μέσα ενημέρωσης συγκρίνοντας το Μαντζικέρτ και τις εξελίξεις που ακολούθησαν με τις σημερινές, ή την περυσινή απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος «με την επίθεση των Σταυροφόρων».
Κάπου έχουν ξεφύγει τα πράγματα.
Η Τουρκία έχει φθάσει στο μέγιστο της ισχύος και της επιρροής της στην περιοχή που θα μπορούσαν να αποδεχθούν οι ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη.
Στη μεταβατική φάση που βρισκόμαστε, μεταξύ των άλλων μεγάλων ζητημάτων που απασχολούν τις υπερδυνάμεις, η οικονομική κατανομή, η αναδιαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η παγκόσμια ανακατάταξη, θα πρέπει να δώσουν απαντήσεις και για τους περιφερειακούς χωροφύλακες.
Ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται ότι δεν απολαμβάνει της εύνοιάς των. Και προσπαθεί να πάρει τον περιφερειακό ρόλο μόνος του. Αν τα καταφέρει, η Τουρκία θα ξεφύγει. Δεν θα μπορεί να ελεγχθεί εύκολα. Δεν θα τα καταφέρει, όμως, διότι στην κρίσιμη αυτή γεωγραφική περιοχή διακυβεύονται μείζονος σημασίας ζητήματα. Γι αυτό, ακόμη και αν του δοθούν οι S-400, κάτι για το οποίο οι αναλυτές είναι επιφυλακτικοί ότι θα συμβεί, το βασικό κλειδί των πυραύλων θα παραμείνει σε ρωσικά χέρια.
Στην Ανατολική Μεσόγειο παίζεται ένα μεγάλο παιχνίδι επιρροής, με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία να έρχονται συχνά σε συμφωνία κυρίων.
Η αγωνία του Ερντογάν για την ανάδυση μιας κουρδικής πολιτειακής οντότητας στο Ιράκ και τη Συρία τον έχει οδηγήσει και σε λάθη. Λάθος ήταν που απέκλεισε τους Αμερικανούς από τη βάση του Ιντζιρλίκ. Τους ανάγκασε να δημιουργήσουν βάσεις σε εδάφη που ελέγχουν σήμερα οι Κούρδοι, και είναι σαφές ότι για να μπορέσουν οι ΗΠΑ να τις διατηρήσουν θα πρέπει τον έλεγχο της περιοχής να τον έχουν φίλιες προς αυτούς δυνάμεις και αυτές είναι οι κουρδικές. Λάθος ήταν, επίσης, που δεν επέτρεψε στους Αμερικανούς να διέλθουν στο Ιράκ από τον Βορρά. Η πολιτική του εκείνη οδήγησε στην ενίσχυση των αμερικανικών προσπαθειών για την υποστήριξη της κουρδικής αυτονομίας στο Βόρειο Ιράκ.
Για την Ελλάδα θα ήταν ευχής έργον μια διολίσθηση της Τουρκίας προς το Σύμφωνο της Σαγκάης ή μια αναθεώρηση της ΝΑΤΟϊκής της πολιτικής. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι ο ρόλος της χώρας και η σημασία της θα αυξάνονταν.
Ο Ερντογάν ακολουθεί και στο εσωτερικό της χώρας του μια πολιτική που την οδηγεί, μάλλον, προς ένα πρότυπο τύπου Ιράν. Δεν αποκλείεται, αν επιβιώσει στις προεδρικές εκλογές του 2019, να δούμε την Τουρκία να αυταρχικοποιείται, και το Ιράν, οι μουλάδες του οποίου συναντούν ολοένα και περισσότερο τη λαϊκή δυσαρέσκεια, να ακολουθεί έναν δρόμο διαφορετικό, πιο μετριοπαθή από τον σημερινό.
Οι διαφαινόμενες επίσης συμμαχίες της Τουρκίας με τη Ρωσία και το Ιράν είναι πρόσκαιρες και καιροσκοπικές. Τα συμφέροντα κρατών που επί αιώνες είναι αντίπαλα, δύσκολα μπορεί να ταυτιστούν. Στη Μέση Ανατολή δεν μπορούν να υπάρξουν δύο κράτη που θα ηγεμονεύσουν περιθωριακά. Δεν μπορεί, δηλαδή, να υπάρξει ένας Σάχης και ένας Σουλτάνος. Ή θα ηγεμονεύσει ο Σάχης ή ο Σουλτάνος.
Οι εξελίξεις δείχνουν να μην ευνοούν τον Σουλτάνο.
Πριν από την κρίση υπήρχε ένα «μότο» που έλεγαν στην Τουρκία: «Ούτε πουλί δεν μπορεί να πετάξει στην περιοχή χωρίς να το γνωρίζει η Άγκυρα». Σήμερα ο Ερντογάν προσπαθεί να βρει οδό συμφιλίωσης και επαφής με τον άνθρωπο που υπονόμευσε: τον Άσαντ. Αλλά, είναι αργά.
