Η Θεσσαλονίκη ήταν το μήλο της έριδος των συμμάχων του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Όταν Σερβία, Βουλγαρία και Ελλάδα συμφωνούσαν να επιτεθούν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όλοι είχαν στο μυαλό τους να καταλάβουν την δεύτερη σε σπουδαιότητα πόλη της Αυτοκρατορίας.
Εκτός από τους συμμάχους όμως βλέψεις στη Θεσσαλονίκη είχαν και οι Μεγάλες Δυνάμεις.
- Οι Ρώσοι την έβλεπαν ως μόνο τρόπο να βγουν στο Αιγαίο
- Η Αυστροουγγαρία μετά την Βοσνία – Ερζεγοβίνη που είχε προσαρτήσει στη δική της Αυτοκρατορία έβλεπε με καλό μάτι τη προώθησή της νοτιότερα με κατάληξη φυσικά τη Θεσσαλονίκη.
- Άγγλοι και Γάλλοι δεν είχαν βλέψεις φυσικά στη πόλη. Ενδιαφερόντουσαν όμως να μην πέσεις τα χέρια των άλλων μεγάλων δυνάμεων ή έστω των βαλκάνιων συμμάχων που τις συμπαθούσαν.
Στην απογραφή του 1910 διαβάζουμε ότι οι Ισραηλίτες ήσαν οι περισσότεροι. Έφθαναν τους 65.000. Ακολουθούσαν οι Έλληνες (35.000), οι Τούρκοι (30.000) και 2.200 διαφόρων εθνοτήτων.
Τρία χρόνια αργότερα, το 1913 κι ενώ οι ελληνικές αρχές πριν λίγους μόνο μήνες είχαν εγκατασταθεί στη πόλη οι Έλληνες παρουσίασαν αλματώδη αύξηση. Από 35.000 έγιναν 67.000, οι Τούρκοι μειώθηκαν κατά 6.000 για να φθάσουν τις 24.000, ενώ οι Ιστραηλίτες παρέμεναν σταθεροί.
Γιατί όμως όλοι ήθελαν τη Θεσσαλονίκη; Το λιμάνι της και η οικονομική ζωή εξασφάλιζε τον έλεγχο της περιοχής. Και οι τρεις κύριες σιδηροδρομικές γραμμές που κατέληγαν σ’ αυτό το έκαναν το σπουδαιότερο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Κι ενώ είναι ευρύτατα γνωστές οι κόντρες του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου με τον πρωθυπουργό Βενιζέλο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι σχετικά άγνωστο το ποιος… άνοιξε τα μάτια της ελληνικής πλευράς για τις προθέσεις των Βουλγάρων να μπουν πρώτοι στη πόλη.
Βρισκόμαστε στα 1912. Οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι νικούν κατά κράτος τους Τούρκους κι ο καθένας κρατά για λογαριασμό του τις περιοχές τις οποίες καταλαμβάνει. Όλοι ελευθερώνουν. Μόνο που πολλές από τις περιοχές που ελευθερώνουν οι Σέρβοι ή οι Βούλγαροι θα τις ήθελαν οι Έλληνες και το αντίστροφο.
Ο Κωνσταντίνος έχει νικήσει στο Σαραντάπορο, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι προχωρούσαν από βορρά. Οι νικητές κάποια στιγμή θα βρισκόντουσαν κι εκεί θα σταματούσε ο πόλεμος. Το θέμα ήταν που θα βρισκόντουσαν και τι θα είχε ο καθένας στη κατοχή του.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν απόλυτος. Ο Ελληνικός στρατός θα έπρεπε να προχωρήσει προς τη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος όμως θεωρούσε καλύτερο να προχωρήσει βόρεια προς το Μοναστήριο, τη σημερινή πόλη Πίτολα στα Σκόπια. Εκεί υπήρχε ισχυρό ελληνικό στοιχείο που έλεγχε το εμπόδιο της περιοχής.
Η ελληνική πλευρά παρουσίαζε δύο σοβαρές αδυναμίες. Δεν υπήρχε καλή υποστήριξη με αποτέλεσμα οι αξιωματικοί να μην καταδιώκουν τους Τούρκους και να τους αφήνουν πάντα να ανασυντάσσονται αφού θα έχαναν την επαφή με τα μετόπισθεν και δεν είχαν πληροφορίες για τι γίνεται από την απέναντι πλευρά. Ο «άγνωστος πόλεμος» της κατασκοπίας ήταν σε νηπιακό στάδιο.
Κι εκεί που οι κατάσκοποι ήταν είδος σε ανεπάρκεια ήρθε ένας γιατρός ΄Ελληνας στο φρόνημα, αλλά Βούλγαρος στην υπηκοότητα. Ήταν ο Φίλιππος Νίκογλου ο οποίος είχε γεννηθεί στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1871. Είχε σπουδάσει γιατρός στη Ζαρίφεια Σχολή της Φιλιππούπολης (σημερινό Πλόβντιβ) και είχε μετεκπαιδευτεί στη Γερμανία. Εργαζόταν ως χειρούργος ιατρός στη Σόφια μέχρι τη στιγμή που άρχισε ο πόλεμος και επιστρατεύτηκε ως στρατιωτικός γιατρός και μάλιστα χειρούργος.
Ο Νίκογλου άκουγε τους Βούλγαρους επιτελείς να κάνουν σχέδια να φθάσουν στη Θεσσαλονίκη και να την… απελευθερώσουν, όπως άκουγε και τα σχόλιά τους για τον ελληνικό στρατό που δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση στα χάλια που είχε να φθάσει στη πόλη!
Η ψυχή του πονούσε, αλλά δεν ήταν εύκολο να βρει κάποιον Έλληνα να ειδοποιήσει. Άλλωστε έπρεπε να είναι και ιδιαίτερα προσεκτικός. Σε καιρό πολέμου τέτοιες πρωτοβουλίες τιμωρούνται με εκτέλεση.
Όμως η τύχη, η καλή τύχη, στη προκειμένη περίπτωση έπαιξε το ρόλο της. Ο Νικόγλου συνάντησε στην Άνω Τζουμαγιά τον στρατιωτικό ακόλουθο της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια, τον Αθανάσιο Σουλιώτη, τον οποίο είχε καλέσει εκεί ο Βούλγαρος στρατηγός Θεοδόροφ. Ήταν μια κίνηση που στόχο είχε να ρίξει στάχτη στα μάτια των Ελλήνων. Ο Θεοδόροφ ποτέ δεν θα πήγαινε στο ραντεβού του με τον Έλληνα αξιωματούχο. Κατευθυνόταν ήδη προς τη Θεσσαλονίκη και η συνάντηση κλείστηκε απλά για να μην καταλάβουν οι Έλληνες τον πραγματικό προορισμό του. Ο Σουλιώτης αντί για τον Θεοδόροφ συνάντησε τον Νίκογλου που τον ενημέρωσε για όλα.
Από εκεί κι ύστερα η Αθήνα έμαθε τις προθέσεις των συμμάχων της κι ο Βενιζέλος ζήτησε επιτακτικά από τον Κωνσταντίνο να κατευθυνθεί προς τη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησε ο πρώτος, από τους πολλούς, καυγάδες αρχιστράτηγου και πρωθυπουργού και η εντολή του τελευταίου να προχωρήσει ο στρατός στη Θεσσαλονίκη.
Ο γιατρός Νίκογλου αργότερα πήγε στη Θεσσαλονίκη κι έζησε εκεί. Τις αναμνήσεις του μάλιστα τις κατέγραψε σε βιβλίο με τίτλο «Το χρονικό της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό την 26/10/1912» που κυκλοφόρησε το 1963.
Σήμερα σας παρουσιάζουμε την αναφορά του γιατρού Νίκογλου και τη περιγραφή της συνάντησής του με τον στρατιωτικό ακόλουθο Αθανάσιο Σουλιώτη είναι ένα σχετικά άγνωστο ντοκουμέντο για μια από τις πιο γνωστές ελληνικές περιπτώσεις. Αξίζει να το κρατήσετε στο αρχείο σας.
Α, μην το ξεχάσουμε: Ο Δήμος Θεσσαλονίκης τίμησε τον Νίκογλου, που πέθανε το 1953, δίνοντας το όνομά του σ’ ένα δρόμο της πόλης.
Άνω Τζουμαγιά
18 Οκτωβρίου 1912
Σήμερον Κυριακήν, και ώραν 5μμ διερχόμενος προ του βουλγαρικού φρουραρχείου της Άνω Τζουμαγιάς, συνήντησα τον στρατιωτικόν ακόλουθον παρά τη ελληνική πρεσβεία της Σόφιας κ.Αθ.Σουλιώτην. Τον επλησίασα και του αυτοσυνεστήθην. Μου είπεν ότι είχε έλθει εις Άνω Τζουμαγιάν, κατόπιν τηλεφωνικής υποδείξεως εκ Τσάρεβο-Σέλο, του διοικητού της στρατιάς στρατηγού Θεοδωρώφ και του υπουργείου στρατιωτικών της Βουλγαρίας.
Γνωρίζων καλώς, εκ των μυστικών διαταγών του βουλγαρικού υποργείου στρατιωτικών προς τους αρχηγούς των μονάδων του στρατού και τας ενεργείας των όπως καταλάβουν την Θεσσαλονίκη πάση θυσία, προ των Ελλήνων, αντελήφθην αμέσως ότι οι Βούλγαροι είχον παραπλανήσει τον κ.Σουλιώτην. Του υπέδειξαν, ν’ αναμείνει εις Άνω Τζουμαγιάν την άφιξιν του στρατηγού Θεοδώρωφ, δια να μην αντιληφθή την βουλγαρικήν πορείαν προς Θεσσαλονίκην, υποτιμούσαν, χωρίς επιφύλαξιν οι Βούλγαροι, την αξίαν του ελληνικού στρατού. Τον εθεώρουν ως ανοργάνωτον, ανεκπαίδευτον και μη δυνάμενον να αντιταχθή κατά των Τούρκων αποτελεσματικώς. Ότι θα περιωρίζετο εις μικροσυγκρούσεις εις τα σύνορα. Ήσαν δε τόσον πεπεισμένοι ότι θα κατελάμβανον ολόκληρον την Μακεδονίαν και θα εισήρχοντο εις την Θεσσαλονίκην εν θριάμβω, ώστε μετέφερον εις Άνω Τζουμαγιάν και μίαν βασιλικήν άμαξαν δια της οποίας ο διάδοχος της Βουλγαρίας Βόρις, θα εισήρχετο θριαμβευτικώς εις την Θεσσαλονίκην.
Εξέθεσα λεπτομερώς εις τον Σουλιώτην-Νικολαίδην την πορείαν των βουλγαρικών στρατευμάτων καθώς και τους λόγους δια τους οποίους ο στρατηγός Θεοδωρώφ δεν θα επέστρεφεν εις την Άνω Τζουμαγιάν, όπου του είχε ορίσει ως τόπον συναντήσεως. Ότι παρέμενε εις Κότσιανα, όπου συνεκρότει τα τμήματα της επιλγεγομένης «Μακεδονικής Στρατιάς» και παρηκολούθει τας επιχειρήσεις των 13ου και 26ου συντάγματος και ενός του 13ου σερβικού που εκινούντο προς Νότον, προσπαθούντα να υπερπηδήσουν το όρος Πλιάτζκοβα προς την Ράδνοβιτς, ν’ αντικρούσουν φάλαγγα τουρκικού στρατού, που κατήρχετο ες την πεδιάδα των Κοτσιάνων δια να καταλάβη την μόνην αμαξιτήν οδόν και ναδιακόψη την επικοινωνία μετά των εν Ιστίπ ευρισκομένων βουλγαρικών στρατευμάτων. Να επιστρέψουν ακολούθως δια Τσάρεβο – Σέλο εις Άνω Τζουμαγιάν και εκείθεν δια της Κρέσνας, να βαδίσουν καατά της Θεσσαλονίκης.
Παρώτρυνα τον κ.Σουλιώτην να αναχωρήση αμέσως εις Σόφιαν, αντί να αναμένη ματαίως εν Άνω Τζουμαγιά, την προβληματικήν άφιξιν του στρατηγού Θεοδωρώφ και εκείθεν ν’ ανακοινώση προς την ελληνικήν κυβέρνησιν μέσω της πρεσβείας τα της πορείας του βουλγαρικού στρατού, καθώς και τας πληροφορίας περί επικειμένης επιθέσεως, καθώς και τους σκοπούς της βουλγαρικής κυβερνήσεως προς κατάληψιν της Θεσσαλονίκης.
Διεμύνησαν εις την ελληνικήν κυβέρνησιν ότι από της ενάρξεως των εχθροπραξιών όλαι αι διαταγαί του βουλγαρικού υπουργείου έτεινον εις επίσπευσιν της ταχυτέρας πορείας προς κατάληψιν της Θεσσαλονίκης προ των Ελλήνων. Η επιλεγομένη «Μακεδονική Στρατιά» απετελέσθη εκ της 7ης μεραρχίας, υπό την διοίκησιν του Θεοδωρώφ, η οποία συνεκροτείτο εκ τριών ταξιαρχιών.
Η πρώτη από την διοίκησιν του συνταγματάρχου Γκεωργκήεφ, είχε εξορμήσει από την Δούπνιτσαν προς την Άνω Τζουμαγιάν.
Η δευτέρα υπό τονν Τσιλιγώρωφ εκ του Τσέρνα – Σκάλα προς Τσάρεβο –Σέλο.
Η τρίτη υπό τον συνταγματάρχην Μίτωφ εξώρμησε βορειότερον του Κιούστεντιλ προς Κότσιανα.
Η πρώτη ταξιαρχία υπό τον Γεωργκήεφ επροχώρει δια των στενών της Κρέσνας προς το Σιδηρόκαστρον, με διαταγή να προσβάλη την Θεσσαλονίκην .»
Ο Σουλιώτης ενημέρωσε τους υπεύθυνους και ο πρεσβευτής μας στη Σόφια, Δ.Πανάς. έστειλε το παρακάτω τηλεγράφημα στην Αθήνα.
23.10.1912
Προ τριών ημερών κατόπιν οδηγιών εκ Σοφίας σκοπουσών κατάληψιν όσο το δυνατόν περισσότερων μερών πρό πέρατος πολέμου, μεραρχία Θοεδωρώφ μετέφερε βάσιν αυτής Άνω Τζουμαγιάν. Εκείθεν, μετά σώματος Γκεωργήεφ, τριών συνταγμάτων πεζικού 15.000, υπό κοινήν διοίκησιν Θεοδωρώφ ενεργεί νυν προς κοιλάδα Στρυμόνος. Κατέλαβεν ήδη Στρώμνισταν, Πετρίτσι, Διμίρ Χισάρ, όλα τα προς βορράν τούτων μέρη και βαδίζουσι προς Σέρρας, ων η πτώσις επέκειτο χθες. Διάδοχος Βόρις και πρίγκηψ Κύριλλλος (ή Μεθόδιος) μετέβησαν χθες εις Δεμίρ Αγάς. Μετά κατάληψιν Σερρών θα βαδίδωσι προς Θεσσαλονίκην. Ανατολικώτερον προς κοιλάδα Καρασσού μεραρχία Κοβάτσεφ, καταλαμβάνουσα ήδη Νευροκόπιον προχωρεί προς Δράμαν και Καβάλαν, ανατολικώτερον, τμήμα στρατού εκ σώματος Κιουντιτσέφ βαδίζει προς Θεσσαλονίκην.
Ανατωλικότερον προς κοιλάδα Καρασού μεραρχία Κοβάτσεφ, καταλαβούσα ήδη Νευροκόπιον, προχωρεί προς Δράμαν και Καβάλαν, ανατολικώτερον, τμήμα στρατού εκ σώματος Κιουνιτσέφ βαδίζει προς Γκιουμουλτζίναν και Ξάνθην.
http://pasatempo.wordpress.com
