Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά την ήττα του κόμματός του το 1920, είχε προτείνει να βοηθήσει αλλά εκείνοι δεν θέλανε. Όπως θα διαβάσετε παρακάτω η τότε νέα αντιβενιζελική κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε μέχρι και τον άρρωστο βασιλιά Κωνσταντίνο.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κυβερνούσε με παρατεταμένη θητεία λόγω πολέμου και οδηγήθηκε σε εκλογές πιστεύοντας ότι θα νικήσει. Πραγματικά βγήκε πρώτος στις ψήφους στο σύνολο της επικράτειας αλλά το εκλογικό σύστημα (πλειοψηφικό), οδήγησε στο παράδοξο της ήττας. Η πίεση και οι ασύμμετρες απειλές που οδήγησαν στις εκλογές του 2009 τον Κ.Καραμανλή, δεν είναι τίποτα απολύτως μπροστά στην πίεση και στο εμφυλιακό κλίμα που δέχτηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος για να προκηρύξει εκλογές την ώρα που η θητεία της κυβέρνησής του είχε τελειώσει προ πολλού και που συνεχιζόταν λόγω πολέμου.
Το ρυθμικό και επαναλαμβανόμενο σύνθημα των αντιβενιζελικών "Δεν-τα-θέλουμε! Δεν-τα-θέλουμε!'' δυστυχώς εισακούστηκε...
Του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου
Ασφαλώς άλλαξαν την εξέλιξη και την κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας οι εκλογές του 1920. Μετέτρεψαν την πιθανότατη τελική αποτυχία της σε πλήρη στρατιωτική κατάρρευση και εθνική καταστροφή. Κι αυτό επειδή έφεραν στην εξουσία μία πολιτική ηγεσία που όχι μόνο εξαρχής δεν είχε πιστέψει στην εκστρατεία, αλλά και τη διαχειρίστηκε στη συνέχεια με ασύλληπτη ανεπάρκεια, επιπολαιότητα, ανευθυνότητα, ακόμη και ιδιοτέλεια.
«Δεν είναι πολιτική μας. Δεν ήτο ποτέ πολιτική μας. Ο Βενιζέλος μάς έφερεν εκεί. Τον πόλεμον τον εύρομεν». Eτσι απάντησε ο Δημήτριος Γούναρης στην κριτική του Ιωάννη Μεταξά για τη συνέχιση του πολέμου στη Μικρά Ασία, στη διάρκεια της γνωστής εμπιστευτικής συζήτησης στις 29 Μαρτίου 1921. Αμέσως όμως πρόσθεσε: «Πολιτικήν δεν δυνάμεθα να αλλάξωμεν, είμεθα υποχρεωμένοι να εξακολουθήσωμεν τον πόλεμον μέχρι τέλους, έστω και αν κινδυνεύσωμεν να καταστραφώμεν. Aλλως οι Aγγλοι θα παύσουν να μας θεωρούν ως σοβαρόν Eθνος…».
Για τους Αντιβενιζελικούς, πρωταρχικός στόχος του προεκλογικού αγώνα ήταν η απαλλαγή από την «τυραννία» του Βενιζέλου. Αλλά ο απροσδόκητος θάνατος του βασιλέα Αλεξάνδρου άλλαξε μονομιάς την πολιτική δυναμική σε βάρος των Φιλελευθέρων, μετατρέποντας ουσιαστικά τις εκλογές σε άτυπο δημοψήφισμα υπέρ της επιστροφής του Κωνσταντίνου. Μάταια προειδοποιούσε ο Βενιζέλος ότι μετά την επιστροφή του η Ελλάδα θα έπαυε να θεωρείται φίλη και σύμμαχος των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτή ήταν η πρώτη και πιο άμεση συνέπεια του εκλογικού αποτελέσματος για την εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Με κοινή διακοίνωση οι τρεις Δυνάμεις της Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία) προειδοποίησαν ότι ενδεχόμενη επάνοδος του Κωνσταντίνου θα προκαλούσε χειροτέρευση των σχέσεών τους με την Ελλάδα και απαλλαγή τους από κάθε δέσμευση απέναντί της, καθώς και τη διακοπή κάθε οικονομικής βοήθειας.
Ωστόσο, οι Αντιβενιζελικοί αγνόησαν τις προειδοποιήσεις. Οργάνωσαν ένα αχρείαστο και αχρείαστα νοθευμένο δημοψήφισμα για να μεταθέσουν στον ίδιο τον λαό την ευθύνη της επανόδου του Κωνσταντίνου. Ηταν όμως βαριά άρρωστος. Μετά την πανηγυρική προσωπική του δικαίωση στις εκλογές και στο δημοψήφισμα, ήταν η ιδανική στιγμή να παραιτηθεί. Δεν χρειαζόταν να αναφερθεί καθόλου στις προειδοποιήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Αρκούσε να επικαλεστεί αποκλειστικά και μόνο σοβαρότατους λόγους υγείας – έστω κι αν τους είχαν αποκρύψει οι υποστηρικτές του.
Ομως οι Αντιβενιζελικοί ούτε το διανοήθηκαν. Αντίθετα, συνέχισαν να υποστηρίζουν αλλά και να χρησιμοποιούν τον άρρωστο Κωνσταντίνο. Θέλησαν μάλιστα να εκμεταλλευθούν το γόητρό του ως νικηφόρου Στρατηλάτη, δημιουργώντας την πλαστή εντύπωση ότι τάχα αναλάμβανε ξανά «αρχιστράτηγος», όπως στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Οταν ο Μεταξάς διαμαρτυρήθηκε ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήταν πλέον σε θέση να ασκήσει διοίκηση, ο Γούναρης απάντησε κυνικά ότι «ο Βασιλεύς πρέπει να τεθή επί κεφαλής, εν ανάγκη πρέπει και να θυσιασθή ο Βασιλεύς υπέρ του Εθνους!». Δεν υπήρχε αληθινή αφοσίωση στο πρόσωπό του.
Για τους Αντιβενιζελικούς και προπαντός για τον Γούναρη, καθοριστικός παράγοντας υπήρξε η κομπλεξική στάση τους απέναντι στον Βενιζέλο. Ηθελαν να αποδείξουν σε όλους (ιδίως στη Μεγάλη Βρετανία) ότι θα τα καταφέρουν εξίσου καλά ή και καλύτερα από τον Βενιζέλο. Αντίστροφα, τους κατείχε ο φόβος ότι τυχόν απαγκίστρωση από τη Μικρά Ασία θα επέφερε την πτώση τους και την επιστροφή του μισητού εχθρού.
Μιλώντας για τον κίνδυνο να επανέλθει ο Βενιζέλος αν αυτοί αποτύχουν, ο Γούναρης έφτασε στο σημείο να επικαλεστεί τα εντελώς ατομικά τους συμφέροντα: «Εμέ προσωπικώς τι με μέλει; Ενας άνθρωπος είμαι. Δεν έχω παρά να πάρω τον δρόμον μου οπουδήποτε. Αλίμονον σε σας που έχετε δεσμούς και περιουσίαν». Ο Γούναρης εννοούσε ότι δεν είχε οικογένεια («δεσμούς») όπως οι άλλοι που ήσαν παρόντες. Μπροστά σε τόσο απροκάλυπτη επίκληση της ατομικής ιδιοτέλειας, ξέσπασε ο Μεταξάς: «Εις το κάτω-κάτω, εάν μόνον διά του Βενιζέλου θα ήτο δυνατόν να σωθή η Ελλάς, ας έλθη ο Βενιζέλος. Πρέπει να υπάγη ο τόπος μας εις τον διάβολον, διά να μη έλθη ο Βενιζέλος;».
Αποκλείστηκε έτσι από τον Γούναρη κάθε επαφή με τον Βενιζέλο, μολονότι αυτός ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με τους αντιπάλους του στο διπλωματικό πεδίο. Αποκλείστηκε επίσης η σύμπραξη του Μεταξά, μολονότι αυτός ήταν πρόθυμος να αναλάβει το υπουργείο Στρατιωτικών. Ο Γούναρης προτιμούσε στη θέση αυτή τον ανίδεο Νικόλαο Θεοτόκη, όπως προτίμησε ως αρχιστράτηγο τον αστοιχείωτο και ακατάλληλο Αναστάσιο Παπούλα.
Οι Αντιβενιζελικοί απέκρουαν τις διπλωματικές λύσεις όσο το γόητρο και το ηθικό του ελληνικού στρατού ήσαν ακμαία και τις αποδέχτηκαν μόνο όταν είχαν πλέον καταρρακωθεί και τα δύο μετά την αιματηρή αποτυχία της άσκοπης εξόρμησης προς την Αγκυρα που οι ίδιοι αποφάσισαν. Υστερα άφησαν για σχεδόν ένα χρόνο τη Στρατιά Μικράς Ασίας στην ίδια ευάλωτη διάταξη. Βαυκαλίζονταν με την ιδέα ότι η κατοχή περίπου 100.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων αποτελούσε ισχυρό διαπραγματευτικό όπλο… Εξασφάλισαν έτσι την άμεση κατάρρευση του μετώπου μόλις εκδηλώθηκε η απόλυτα προβλέψιμη τελική τουρκική επίθεση.
* Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
https://www.freepen.gr/2022/04/1922-1920.html
