ΦΕΒ
Τριώδιο λέγεται το λειτουργικό
βιβλίο [δηλ. βιβλίο που διαβάζεται στην εκκλησία κατά τις διάφορες
ακολουθίες], που περιέχει υμνολογικό υλικό κυρίως του...
Εσπερινού και του Όρθρου και χρησιμοποιείται
μαζί με το Μηναίο και την Παρακλητική στις Ιερές Ακολουθίες της
περιόδου από Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Ονομάζεται Τριώδιο, γιατί στις ιερές ακολουθίες του όρθρου, όχι των Κυριακών αλλά των άλλων ημερών της εβδομάδας, οι Kανόνες αντί να έχουν εννέα ωδές, όπως είναι η γνωστή και συνήθης μορφή τους, έχουν τρεις ωδές (=Τριώδιον), οι οποίες είναι σταθερά στην Η΄ και την Θ΄ ωδή και διαδοχικά μία από τις πέντε πρώτες [Κανόνας:
σπουδαίο μουσικό και ποιητικό είδος του Βυζαντίου, στο οποίο είναι
γραμμένα τα περισσότερα μουσικά μέρη που ψάλλονται στην εκκλησία, κατά
τον Όρθρο. Ποιητές κανόνων ήταν και μεγάλοι άγιοι, όπως οι άγιοι Ιωάννης
Δαμασκηνός, Κοσμάς ο Μελωδός, Ανδρέας Κρήτης, Ιωσήφ ο Υμνογράφος κ.ά.,
αλλά υπάρχουν και σύγχρονοι υμνογράφοι, όπως ο Γέροντας Γεράσιμος
Μικραγιαναννίτης (δηλ. από τη "Μικρά Αγία Άννα" του Αγίου Όρους) κ.ά.].
Η περίοδος του Τριωδίου έχει σκοπό να
μας προετοιμάσει με νηστεία, προσευχή και μετάνοια, για να υποδεχθούμε
τα Άγια Πάθη του Κυρίου μας και την ένδοξη Ανάσταση Του. Το Πάσχα
μας αποτελεί το διαρκές πέρασμα μας, την είσοδο μας στην «καινή ζωή της
Βασιλείας». Για να βιωθεί με περισσότερη εσωτερικότητα η «εορτή των εορτών», είναι απαραίτητη η κατάλληλη εσωτερική προετοιμασία. Αυτή την διασφαλίζει η ευλογημένη περίοδος του Τριωδίου.
Η
κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, που μέσα στους κόλπους της
περιλαμβάνει τη Μεγάλη Σαρακοστή, αποτελεί για όλους τους πιστούς μοναδική ευκαιρία και δυνατότητα για πορεία μετανοίας.
Την πνευματική πορεία μας την χαρακτηρίζει η μετάνοια που πρέπει να
είναι συνεχής. Βέβαια, στην περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής χρειάζεται να
είναι πιο έντονη μια και αυτή μας οδηγεί στον εορτασμό του Σταυρο-Αναστάσιμου Πάσχα. Να καθαρίσουμε δηλαδή την ύπαρξη μας από κάθε «μολυσμόν σαρκός και πνεύματος» και να δεχθούμε τον Χριστό στην ζωή μας.
Η περίοδος του Τριωδίου καλύπτει:
α. Τις τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (22 ημέρες).
β. Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (40 ημέρες, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου).
γ. Τις δυο ήμερες Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων (συνδετικές ήμερες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τη Μεγ. Εβδομάδα).
δ. Τη Μεγάλη Εβδομάδα (6 ημέρες).
α. Τις τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (22 ημέρες).
β. Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (40 ημέρες, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου).
γ. Τις δυο ήμερες Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων (συνδετικές ήμερες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τη Μεγ. Εβδομάδα).
δ. Τη Μεγάλη Εβδομάδα (6 ημέρες).
Οι τρεις πρώτες εβδομάδες λέγονται στην εκκλησιαστική γλώσσα «προφωνήσιμοι»
διότι προαναφωνούν τους αγώνες που έχουμε να κάνουμε εναντίον των
παθών και των δαιμόνων κατά την διάρκεια της Αγίας Τεσσαρακοστής.
Η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου
Την Κυριακή αυτή διαβάζεται η ομώνυμη παραβολή στην οποία διακρίνουμε τα αποτελέσματα της υπερήφανης προσευχής του
«δικαίου» Φαρισαίου που τελικά δεν εισακούστηκε και της ταπεινής
προσευχής του αμαρτωλού Τελώνου, του οποίου (η προσευχή) ανέβει στον ουρανό ως θυμίαμα και εισακούστηκε.
Με αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία μας βοήθα να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη προσεγγίσεως της υψοποιού ταπεινώσεως, την οποία κάθε χριστιανός πρέπει να επιδιώκει μέσα στην περίοδο της αγίας Τεσσαρακοστής και κατ' επέκταση στη ζωή του.
Ο
ταπεινός άνθρωπος δεν κινδυνεύει να πέσει. «Ο υποκάτω πάντων ων, που
πεσείται;» λέγουν οι Πατέρες. Δηλ. αυτός που τοποθετεί και θεωρεί τον
εαυτόν του κάτω - κάτω, χαμηλότερα απ’ όλους, που θα πέσει; Και ο Μέγας Αντώνιος
έλεγε: «Είδα όλες τις παγίδες του εχθρού να έχουν απλωθεί πάνω στη γη
και είπα λυπημένος: Ποίος άραγε μπορεί να τις αποφύγει; Και άκουσα φωνή
πού έλεγε: Η ταπεινοφροσύνη!».
Η
Εκκλησία μας θέλοντας να μας διδάξει την ταπείνωση του Τελώνη και να
μας προφυλάξει από την υπερηφάνεια του Φαρισαίου, μας καλεί να
ψάλλουμε: «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν, και τελώνου μάθωμεν τό
ταπεινόν, εν στεναγμοίς πρός τόν Σωτήρα».
Η Κυριακή του Ασώτου
Η παραβολή του «Άσωτου Υιού» ομιλεί
για ένα πλούσιο νέο ο όποιος άσωτα κατασπατάλησε την περιουσία του σε
χώρα μακρινή και στο τέλος κατάντησε να βόσκει χοίρους. Τότε μετανόησε και επέστρεψε στον πατέρα του, που τον δέχθηκε με άπειρη αγάπη και στοργή.
Η παραβολή είναι ανεξάντλητη σε νοήματα, αφού, όπως λέγεται, ολόκληρο το έργο της Θείας Οικονομίας ευρίσκεται μέσα σ' αυτή. Το βαθύτερο νόημα της παραβολής είναι τετραπλό:
α. Η απελπιστική κατάσταση στην οποία φθάνει ο αμαρτωλός.
β. Η ανάγκη μετανοίας και τα σωτήρια αποτελέσματα της.
γ. Το μέγεθος της θείας Ευσπλαχνίας στην οποία μπορούν να στηρίζονται και οι πλέον αμαρτωλοί, ώστε να μη φθάνουν ποτέ στην απελπισία. Κανένα αμάρτημα, όσο μεγάλο κι αν θεωρείται, δεν μπορεί να υπερνικήσει τη φιλάνθρωπη γνώμη του Θεού και
δ. Η αποφυγή του αισθήματος της αυτάρκειας του δικαιωμένου, όπως θεωρούσε τον εαυτό του ο πρεσβύτερος υιός.
α. Η απελπιστική κατάσταση στην οποία φθάνει ο αμαρτωλός.
β. Η ανάγκη μετανοίας και τα σωτήρια αποτελέσματα της.
γ. Το μέγεθος της θείας Ευσπλαχνίας στην οποία μπορούν να στηρίζονται και οι πλέον αμαρτωλοί, ώστε να μη φθάνουν ποτέ στην απελπισία. Κανένα αμάρτημα, όσο μεγάλο κι αν θεωρείται, δεν μπορεί να υπερνικήσει τη φιλάνθρωπη γνώμη του Θεού και
δ. Η αποφυγή του αισθήματος της αυτάρκειας του δικαιωμένου, όπως θεωρούσε τον εαυτό του ο πρεσβύτερος υιός.
Εάν
λοιπόν συναισθανθούμε την πραγματική πνευματική μας κατάσταση και με
ειλικρίνεια ομολογήσουμε τα λάθη μας και την κατασπατάληση των ταλάντων
πού μας χάρισε ο Θεός, θα καταλάβουμε ότι αυτή την Κυριακή όλοι μας
εορτάζουμε και όλοι, κατά κάποιο τρόπο, είμαστε άσωτοι υιοί, απομακρυνθέντες από τον «Οίκον του Ουρανίου Πατρός μας».
Ψυχοσάββατο
Το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω, λέγεται «Σάββατο των Ψυχών» ή Ψυχοσάββατο. Είναι το πρώτο απ' τα δύο Ψυχοσάββατα του έτους (το δεύτερο επιτελείται το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής).
Ο
λόγος που το καθιέρωσε η Εκκλησία μας, παρ' ότι κάθε Σάββατο είναι
αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, είναι ο εξής: Επειδή πολλοί κατά καιρούς
απέθαναν μικροί ή στην ξενιτιά ή στη θάλασσα ή στα όρη και τους
κρημνούς ή και μερικοί, λόγω πτώχειας, δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημοσυνών, «οι θείοι Πατέρες φιλανθρώπως κινούμενοι θέσπισαν το μνημόσυνο αυτό υπέρ πάντων των άπ' αιώνος εύσεβώς τελευτησάντων Χριστιανών».
Επειδή
την Κυριακή της Απόκρεω ποιούμε ανάμνηση της Δευτέρας Παρουσίας του
Χριστού και οι κεκοιμημένοι μας ακόμη δεν κρίθηκαν, τους μνημονεύουμε
σήμερα και, επικαλούμενοι το άπειρο έλεος Του, παρακαλούμε τον Θεό με το μνημόσυνο πού κάνουμε, να τους αναπαύσει. Συγχρόνως δε, ενθυμούμενοι και εμείς το θάνατο και «διεγειρόμεθα προς μετάνοιαν...».
Η Κυριακή της Απόκρεω
Η Κυριακή αυτή λέγεται έτσι, διότι από την επόμενη ήμερα (Δευτέρα) απέχουμε κρέατος. Δηλ. η Κυριακή της Απόκρεω είναι η τελευταία ημέρα της κρεοφαγίας μέχρι το Πάσχα και δεν επιτρέπεται ή κατάλυση κρέατος, εκτός αν πρόκειται για άρρωστους.
Οι θείοι Πατέρες έταξαν αυτή την Κυριακή να γίνεται ανάμνηση της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού για να θυμόμαστε, όχι μόνο τη φιλανθρωπία Του (από την Κυριακή του Άσωτου), αλλά και τη δικαιοσύνη Του στην κρίση που θα γίνει μερικώς την ήμερα του θανάτου μας και τελικώς - τελεσιδίκως στη Δευτέρα Παρουσία Του.
Το Σάββατο των Οσίων Πατέρων
Μετά την προηγηθείσα (με τα προηγούμενα) παιδαγωγία, οι Θεοφόροι Πατέρες, μας προβάλλουν ήδη προς μίμηση και παρηγοριά
όλους τους διαλάμψαντες οσίους και θεοφόρους Πατέρες και Μητέρες -
Μοναχούς και Μοναχές πού αγίασαν με νηστεία - αγρυπνία - προσευχή και
ταπείνωση.
Όλοι αυτοί που αποτελούν παραδείγματα αγώνος και μετανοίας μας παρακινούν και μας προτρέπουν
στον πνευματικό αγώνα που αρχίζει, προς απόκτηση των αρετών, απόρριψη
των κακιών και τελική κατάκτηση «των έπηγγελμένων ημίν αγαθών»
(εγκόσμιων και υπερκοσμίων).
Κακώς επικράτησε να θεωρούνται το Σάββατο αυτό και το Α' Σάββατο των Νηστειών (του θαύματος του Αγίου Θεοδώρου) ως Ψυχοσάββατα.
Η Κυριακή της Τυροφάγου
Μετά τη διακοπή της κρεοφαγίας, αυτή την εβδομάδα (τρίτη του Τριωδίου), όλες τις ημέρες της, τρώμε τυροκομικά, αυγά και ψάρια. Γι' αυτό ονομάστηκε «Τυροφάγου» ή «Τυρινής».
Η
Εκκλησία μας, χωρίς να θεωρεί μολυσμένη καμία τροφή, επιτρέπει τη
βρώση γάλακτος και αυγών και όχι το πρόβατο ή το κοτόπουλο, που τα
παράγουν, διότι διακρίνει τις τροφές σε περισσότερο και ολιγότερο
βοηθητικές στην εγκράτεια και κατά καιρούς άλλες επιτρέπει και άλλες
απαγορεύει.
Μαζί
με τη νηστεία λοιπόν, που αρχίζει μερικώς και σταδιακώς από την
εβδομάδα αυτή, η Εκκλησία φέρει ενώπιον μας και μας θυμίζει με τα
τροπάρια αυτής της Κυριακής, την εξορία των Πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο,
που έγινε λόγω της παρακοής τους (δεν τήρησαν τη νηστεία, σχετικά με
τον απαγορευμένο καρπό). Αντί του Παραδείσου και της αιωνιότητας, βρήκαν
το θάνατο.
Και
εμείς καλούμεθα (με την υμνολογία της ημέρας) αυτό που έχασε ο Αδάμ με
την ακρασία (ανυπακοή, αμετανοησία, εγωισμό και γαστριμαργία), να το κερδίσουμε με την εγκράτεια (υπακοή, μετάνοια, ταπείνωση και νηστεία) .
Γι' αυτό η Εκκλησία μας αυτή την Κυριακή μας τονίζει ότι: «Το στάδιον
των αρετών ηνέωκται (άνοιξε) οι βουλόμενοι αθλήσαι (όσοι θέλουν ν'
αγωνιστούν) εισέλθετε...», ώστε, όσοι είναι καλοπροαίρετοι, ν' αρχίσουν
με όρεξη και χαρά τον αγώνα της Τεσσαρακοστής.
Υ.Γ. Ο Νεκρός: Οι μασκαράδες του Τριωδίου
Τα αποκριάτικα έθιμα του Τριωδίου, όπως είναι πια γνωστό, δεν είναι
χριστιανικά, αλλά προχριστιανικά και ειδωλολατρικά. Κατάγονται από τη
δεισιδαιμονία των αρχαίων Ελλήνων (όχι των φιλοσόφων, αλλά των πιστών
της αρχαίας θρησκείας) ότι, για
να έρθει η καινούργια άνοιξη, πρέπει η "θεά Φύση" να γονιμοποιηθεί
σεξουαλικά από τις αρσενικές θεότητες που ζουν στα σκοτεινά δάση και τις
σπηλιές. Οι "θεότητες" αυτές χαρακτηρίζονταν "δαιμόνια"
(=κατώτεροι θεοί) και ήταν, υποτίθεται, ζωόμορφες. Ιδίως είχαν μορφές
τράγων, επειδή οι τράγοι έχουν μεγάλη σεξουαλική δύναμη - αλλά και άλλων
ζώων: οι σάτυροι π.χ., κατά την αρχαία μυθολογία, είχαν αφτιά, πόδια
και γεννητικά όργανα... γαϊδάρου.
Έτσι,
οι αρχαίοι ημών πρόγονοι ντύνονταν με προβιές (έπαιρναν δηλ. τη μορφή
αυτών των αρσενικών και πρωτόγονων "θεοτήτων") και χοροπηδούσαν στα δάση
για να τις προσκαλέσουν, να κάνουν το "γάμο" τους με τη θεά Φύση. Απ'
τα τραγούδια αυτά (τις "ωδές των τράγων") εξελίχθηκε αργότερα το
πραγματικά σπουδαίο θεατρικό είδος της τραγωδίας (τράγου ωδή).
Επειδή
τα ειδωλολατρικά έθιμα παρέμειναν στους λαούς, κατά κανόνα, και μετά
την αποδοχή του χριστιανισμού, παρέμεινε και αυτή η συνήθεια με τις
μεταμφιέσεις. Γι' αυτό η παραδοσιακή ελληνική αποκριάτικη μεταμφίεση (το
ελληνικό καρναβάλι) είναι τραγόμορφοι μασκαράδες ζωσμένοι με μεγάλες
κουδούνες:
Η
οργιαστική αυτή "λατρεία" (που δεν είναι πια λατρεία, αλλά παιχνίδι)
δεν είναι συμπαθής στους παραδοσιακούς χριστιανούς, που -σοφά- δεν
ξεχνούν ότι πρόκειται για πρόσκληση δαιμονίων... Όσο για το μοντέρνο
εισαγώμενο καρναβάλι, σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με το ορθόδοξο πνεύμα
του Τριωδίου. Είναι μάλλον ευκαιρία να ξεχνάμε το Θεό και να πέφτουμε
στην αμαρτία, δήθεν "απελευθερωτικά"... Αν και δεν είμαι ο πνευματικός
κανενός, καλό είναι να προσέχουμε πώς διασκεδάζουμε.
ΚΑΛΟ ΤΡΙΩΔΙΟ!!
