Το παρακάτω άρθρο βασίζεται σε μία διάλεξή της στην Αθήνα, στον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ανατολή» (τεύχος 100 – 101/ Δεκέμβριος 2011 – Ιανουάριος 2012).
Η παρουσίαση της κας Τατά – Αρσέλ, απαντά στο ερώτημα που θέτουν ορισμένοι είτε καλοπροαίρετα είτε σκοπίμως, γιατί οι απόγονοι των Μικρασιατών προσφύγων συνεχίζουν να χρησιμοποιούν υπερήφανα στην «ταυτότητά» τους τον όρο «Μικρασιάτης».
Η τρίτη γενιά Μικρασιατών κρατά αναμμένο το καντήλι της μνήμης
Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες έφεραν μαζί τους, τα ψυχολογικά τραύματα των διωγμών, της άτακτης φυγής υπό συνθήκες πολέμου, της απώλειας των οικείων προσώπων, της κοινωνικής θέσης, της εστίας, της πατρογονικής γης. Στην Ελλάδα έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν νέες τραυματικές καταστάσεις, όπως την κοινωνική περιθωριοποίηση, τον στιγματισμό, την εχθρότητα, την φτώχεια κ.α.
Πώς αντιμετώπισαν αυτά τα τραύματα οι πρόσφυγες; Ποιες ήταν οι συνέπειες για τις επόμενες γενιές;
Στα ερωτήματα αυτά έριξε φως η κα Ελευθερία Λίμπυ Τατά – Αρσέλ, στην διάλεξη της με τίτλο «Το Μικρασιατικό Τραύμα και ταυτότητα στη τρίτη γενιά της παγκοσμιοποίησης», που έδωσε στον Σύλλογο Κωσταντινουπολιτών.
Όπως είπε η κα Τατά – Αρσέλ, πρέπει να γίνει διαχωρισμός των τραυματικών εμπειριών από τις τραυματικές αντιδράσεις. Οι ευκαιρίες και η υποστήριξη που δίνει στην προσφυγική ομάδα το κοινωνικό περιβάλλον, η ικανότητα του ατόμου να δημιουργήσει και να αξιοποιήσει ευκαιρίες, η δημιουργικότητα και η πνευματικότητα του ατόμου, παίζουν καθοριστικό ρόλο για να μην εξελιχθούν οι τραυματικές εμπειρίες σε «μόνιμο πένθος» και άλλες αρνητικές τραυματικές αντιδράσεις.
Αξιολογώντας την εξέλιξη του Μικρασιατικού προσφυγικού πληθυσμού, συμπεραίνουμε ότι κατάφερε ν’ αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προσφυγικά τραύματα.
Όπως είπε η κα Τατά – Αρσέλ, ένας παράγοντας που βάρυνε στην απόφασή της να κάνει την έρευνα, ήταν η διαπίστωση ότι χιλιάδες Έλληνες απόγονοι των προσφύγων, αποκαλούν τον εαυτό τους «Μικρασιάτη».
Για τις ανάγκες της έρευνας πήρε συνεντεύξεις από την μητέρα της, από τ’ αδέλφια της που είναι η δεύτερη γενιά και τα πέντε εγγόνια της μητέρας, που αποτελούν την τρίτη γενιά.
Η μητέρα της κας Τατά – Αρσέλ καταγόταν από το Τσανταρλή της Περγάμου. Το 1922 η γιαγιά της Γεωργία, η μητέρα και τα αδέλφια της, μαζί με τ’ άλλα γυναικόπαιδα, κατέφυγαν κυνηγημένοι στην Μυτιλήνη. Ο πατέρας της έμεινε πίσω μαζί με τους άλλους άνδρες του χωριού. Αργότερα πληροφορήθηκαν ότι σφαγιάστηκαν από τον προελαύνοντα τουρκικό στρατό.
Αυτή ήταν η δεύτερη προσφυγιά της οικογένειας. Το 1914 κατά τον εκτοπισμό των ελληνικών πληθυσμών της Θράκης και των Ιωνικών παραλίων από τους νεότουρκους, η οικογένεια είχε καταφύγει στην Λέσβο και αργότερα όταν αποκαταστάθηκε η τάξη, επέστρεψε στην Πέργαμο.
Η μητέρα της κας Τατά – Αρσέλ, Αναστασία παντρεύτηκε έναν Λέσβιο, του οποίου ο πατέρας επίσης είχε δολοφονηθεί από τους Τούρκους, δύο μέρες πριν από την απελευθέρωση της Λέσβου.
Σε αυτό το οικογενειακό πορτρέτο, η κα Τατά – Αρσέλ με την έρευνα της αναζήτησε απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως: η δεύτερη και τρίτη γενιά τι γνώριζε για την ιστορία της προσφυγιάς που έζησε η οικογένεια, τι σημασία έχει γι’ αυτές τις γενιές η έννοια «Μικρασιάτης», πόσο επηρέασαν τα μέλη της οικογένειας τα προσφυγικά βιώματα και με ποιο τρόπο, εάν αισθάνονταν κάποιο σύνδεσμο με τον τόπο καταγωγής της γιαγιάς, ποια είναι η εικόνα της τρίτης γενιάς για τους Τούρκους.
Όπως είπε ο ομιλήτρια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έρευνα της παρουσίαζε η τρίτη γενιά, δηλαδή τα εγγόνια της γιαγιάς Αναστασίας, επειδή αποτελεί τον τελευταίο ζωντανό σύνδεσμο με την εμπειρία της πρώτης γενιάς. Επίσης η χρονική απόσταση από το τραύμα της πρώτης γενιάς βοηθά την τρίτη γενιά να διαμορφώσει τα δικά της βιώματα και τις δικές της στάσεις.
Γενικότερα η τρίτη γενιά αντιπροσωπεύει το μέλλον και επηρεάζει την κοινωνική ερμηνεία του παρελθόντος.
Στις συνεντεύξεις που πήρε η κα Τατά – Αρσέλ, εκφράζεται μία ποικιλία προσεγγίσεων. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που ανέφερε, είναι η ύπαρξη σε κάθε οικογένεια τουλάχιστον ενός μέλους της τρίτης γενιάς, το οποίο κρατά ζωντανή την οικογενειακή μνήμη. Όπως είπε χαρακτηριστικά, πρόκειται για «το παιδί που κρατά αναμμένο το καντήλι της οικογενειακής μνήμης».
Στην περίπτωση της οικογένειας της, στην δεύτερη γενιά το πρόσωπο που ενσαρκώνει αυτή την ιδιότητα είναι η κα Τατά – Αρσέλ, ενώ στην τρίτη γενιά ενσαρκώνεται από μία εγγονή, η οποία και λόγω του εργασιακού της προσανατολισμού (ερευνήτρια και επιστημονική σύμβουλος) γίνεται το παιδί που αναζητά τις οικογενειακές μνήμες, το ιστορικό περιβάλλον στο οποίο συνέβησαν τα γεγονότα που σημάδεψαν την οικογένεια και τα προβάλλει μέσα από επιστημονικά, ερευνητικά κ.α. έργα. Ορισμένα άλλα σημεία που συγκρατήσαμε από τις αναφορές της κας Τατά – Αρσέλ, σε ό,τι αφορά την τρίτη γενιά, είναι τα εξής:
- Οι δεσμοί και η ταύτιση με τον παππού ή την γιαγιά της πρώτης γενιάς, δημιουργεί κίνητρα στο παιδί να ενδιαφερθεί με την ιστορία του.
– Η δοκιμασία της οικογένειας δημιουργεί στην τρίτη γενιά αισθήματα αλληλεγγύης προς τους αδύνατους, τους κατατρεγμένους, για τις μειονότητες, αλλά και μία ενστικτώδη αφοσίωση στην Δικαιοσύνη.
– Από το παράδειγμα της γιαγιάς, τα εγγόνια διδάσκονται την επιβίωση, την αντιμετώπιση του πόνου, την νοικοκυροσύνη, την αφοσίωση στην οικογένεια, την διάκριση του σωστού και του λάθους, την αναγκαιότητα της θυσίας.
- Η δοκιμασία της οικογένειας δημιουργεί στην τρίτη γενιά μία αίσθηση περηφάνιας για την καταγωγή της. Ο όρος «Μικρασιάτης» εκλαμβάνεται ως τίτλος ευγενείας που εκπέμπει ειδική λάμψη και ακτινοβολία. Είναι έντονη η αίσθηση ότι οι Μικρασιάτες έχουν ξεχωριστές επιδεξιότητες, κοσμοπολιτισμό και ανώτερο πολιτισμό.
- Τα εγγόνια δημιουργούν μία συνέχεια μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος χρόνου. Εν μέρει η Ανατολή είναι μέρος της ταυτότητας τους. Αυτό το στοιχείο δεν πρέπει να μας ξενίζει εφόσον στην εποχή της παγκοσμιοποίησης μπορεί να έχουμε πολλές ταυτότητες.
Παρ’ ό,τι η έρευνα της κας Τατά – Αρσέλ βασίζεται στην καταγραφή που έκανε στα μέλη της οικογένειας της, τα περισσότερα συμπεράσματα που παραθέσαμε παραπάνω, συμπίπτουν και με δικά μας εμπειρικά συμπεράσματα, που προέρχονται από την επικοινωνία μας με Μικρασιάτες τρίτης γενιάς.
Το ακανθώδες ερώτημα είναι τι θα γίνει με την τέταρτη γενιά, καθ’ ό,τι υπάρχει και ενηλικιώνεται βιολογικά. Πρόκειται για ένα κεφαλαιώδες ζήτημα, με το οποίο εάν οι Μικρασιατικοί φορείς δεν ασχοληθούν εγκαίρως, ενδέχεται η τρίτη να είναι η τελευταία γενιά, που θα κουβαλά υπερήφανα την ταυτότητα του «Μικρασιάτη».
Γρηγόρης Κεσίσογλου, εφημ. ΄Ανατολή΄
http://mikrasiatis.gr/
http://www.enromiosini.gr/arthrografia
