«Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών».

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται περίεργο το πώς μακαρίζονται οι «πτωχοί τω πνεύματι». Μήπως πρόκειται για τους ανόητους, δηλαδή αυτούς που, κατά μία έκφραση, είναι «φτωχοί στο πνεύμα»;
Αυτοί λοιπόν είναι μακάριοι, επειδή πιθανώς, με την αργοστροφία του πνεύματός τους, δεν θα τους δινόταν η ευκαιρία να αμαρτήσουν; Ο Θεός να φυλάξει! Βεβαίως όχι.

Ο Θεός έκανε τον άνθρωπο εύστροφο, και δεν Του αρέσει η ανοησία, δεν τη θέλει. Και αν θέλετε, θα σας αναφέρω, έτσι, δειγματοληπτικά, πως ο Κύριος αντιμετώπιζε τέτοιες περιπτώσεις. Κάποτε, με κάποια αφορμή, είπε στους μαθητές Του: «ακμήν και υμείς ασύνετοί εστε;» (Ματθ. 15, 16), ώστε κι εσείς είστε ανόητοι; Και σε άλλη περίπτωση είπε: «ούπω νοείτε, ουδέ μνημονεύετε;» (Ματθ. 16, 9), δεν καταλαβαίνετε και δεν θυμάστε; Και ακόμα στους δύο μαθητές προς Εμμαούς είπε: «Ω ανόητοι και βραδείς τη καρδία» (Λουκ. 24, 25), ω άμυαλοι και βραδυκίνητοι στο νου, αργόστροφοι! Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Θεός δεν αγαπάει  τον ανόητο άνθρωπο. Ο Θεός έκανε τον άνθρωπο ευφυή, εύστροφο, τον έκανε να έχει γρήγορη αντίληψη.

Τότε τι εννοεί όταν λέει «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι»; Πρόκειται για εκείνους που έχουν μικρή, φτωχή ιδέα για τον εαυτό τους. Προσέξτε όμως, γιατί έχει και άλλη μια σημασία, που θα τη δούμε προς το τέλος. (…)

Ποιοι λοιπόν είναι αυτοί οι πτωχοί; Είναι εκείνοι που έχουν την αίσθηση της πνευματικής και ηθικής τους ανεπάρκειας, από θρησκευτικής πλευράς βέβαια, όχι διανοητικής! Αυτοί θα αποδέχονταν το Ευαγγέλιο. Αυτή είναι η φυσιολογική τοποθέτηση. Θα δέχονταν το Ευαγγέλιο, διότι, απλούστατα, θα είχαν ταπείνωση. (…)

Η ταπείνωση θα λέγαμε ότι έχει τρεις πτυχές:

Η πρώτη είναι η ηθική αυτογνωσία, αυτή που δεν είχαν δυστυχώς οι Αρχιερείς, οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι της εποχής του Χριστού. Πίστευαν για τον εαυτό τους ότι είναι άμεμπτοι… Κι όμως είναι εκείνοι που σταύρωσαν τον Χριστό! Η ηθική αυτογνωσία είναι το να γνωρίζεις ποιος είσαι, να δεις την αμαρτωλή σου κατάσταση. Να μη λες «δεν έκανα τίποτα άσχημο στη ζωή μου, είμαι σπουδαίος, είμαι ηθικότατος άνθρωπος». Είναι μερικοί που έτσι λένε, και είναι δυστύχημα! Πρέπει να βλέπουμε τις ροπές μας, αυτές που έχουμε μέσα μας, και που θα ντρεπόμαστε να τις δημοσιοποιήσουμε. Είναι ροπές βρώμικες, ποικίλες ροπές, που θα ντρεπόμαστε να τις πούμε! Δεν κάναμε ίσως καμία πράξη ως προς τις ροπές αυτές, αλλά όμως έχουμε μέσα μας ένα ακάθαρτο υποσυνείδητο, και κατ’ επέκταση μία ακάθαρτη συνείδηση. Έχουμε αισθήματα ακάθαρτα, έχουμε λογισμούς και επιθυμίες ακάθαρτες, που βέβαια δεν φαίνονται στους πολλούς. Πώς μπορούμε λοιπόν να λέμε ότι είμαστε σπουδαίοι;

Έλεγε ο Ψαλμωδός, στον 18^ο Ψαλμό: «και εκ των κρυφίων μου καθάρισόν με» (Ψαλμ. 18, 13), να με καθαρίσεις από εκείνα που είναι μέσα μου κρυφά. Αν έπρεπε να μιλήσουμε με μία σύγχρονη γλώσσα, θα λέγαμε: «Κύριε, καθάρισέ μου το υποσυνείδητο». Οι ασκητές που πήγαιναν στην έρημο για βαριά ασκητική, το έκαναν για να καθαρίσουν το υποσυνείδητό τους. Ρωτήστε, αν θέλετε, έναν ψυχίατρο, έναν ψυχολόγο, αν είναι εύκολο ή δύσκολο να καθαρίσει κανείς το υποσυνείδητό του. Θα σας έλεγε πως είναι αδύνατον! Ε, θα λέγαμε, όχι ακριβώς, αλλά περίπου αδύνατον. Πράγματι, μπορεί κάποιος να καθαρίσει τον εαυτό του, το υποσυνείδητό του, αλλά με πολύ βαριά άσκηση. Δηλαδή, με άλλα λόγια, πρέπει να ξέρουμε ότι στα μάτια του Θεού δεν είμαστε σπουδαίοι και τρανοί! Άρα λοιπόν πρέπει να έχουμε αυτογνωσία.

Ο απόστολος Παύλος, κατεβαίνοντας τα τρία σκαλοπάτια της ταπεινώσεως, στην αρχή έλεγε: «Είμαι ο έσχατος των Αποστόλων» (Α’ Κορ. 15, 7-9). Όταν πέρασαν κάποια χρόνια, έλεγε: «Είμαι ο έσχατος των ανθρώπων» (Εφεσ. 3, 8). Και όταν πέρασαν πάλι μερικά χρόνια, έλεγε: «Είμαι ο έσχατος των αμαρτωλών» (Α’ Τιμ. 1, 15). Ποιός; Ο Παύλος!...

(…)

Η δεύτερη πτυχή της ταπεινώσεως είναι η διανοητική αυτογνωσία, εκείνη που αναφέρεται στην ακριβή γνώση των διανοητικών προσόντων.

Ο απόστολος Παύλος λέει: «Μη υπερφρονείν παρ’ ο δει φρονείν, αλλά φρονείν εις το σωφρονείν» (Ρωμ. 12, 3). Δηλαδή: Να μη φρονεί κανείς για τον εαυτό του ότι είναι παραπάνω από εκείνο που πρέπει να φρονεί, αλλά να φρονεί έτσι ώστε να μπορεί να είναι σώφρων. Να έχουμε, λέει, γνώση των διανοητικών μας δυνάμεων και καταστάσεων. (…)

Ας θυμηθούμε ακόμη τα «χαρτία του Σωκράτους». Τον ρώτησαν κάποτε: «Γιατί δεν γράφεις αυτά τα σοφά που λες;», και εκείνος απάντησε: «Θεωρώ ότι τα χαρτιά είναι πιο ακριβά, πιο πολύτιμα από τα λόγια που θα έγραφα»! (Στο πρωτότυπο: Σωκράτης ερωτηθείς διά τι ου συγγράφει είπεν, ότι ορώ τα χαρτία πολύ των γραφησομένων τιμιώτερα).

(…)

Και τέλος έχουμε τη σωματική ή την υλική, θα λέγαμε, αυτογνωσία, που είναι να γνωρίζουμε τα σωματικά μας προσόντα, τις προσωπικές μας δυνατότητες. Να μη λέμε «Είμαι όμορφος –ή τούτο ή εκείνο- και πρέπει να με προσέχουν όλοι». Να έχουμε ταπείνωση.

Ο Κύριος είπε: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι» (Ματθ.5, 3). Αυτό επίσης ερμηνεύεται: Μακάριοι εκείνοι που είναι φτωχοί με τη δική τους προαίρεση, επειδή οι ίδιοι το θέλουν να είναι φτωχοί.

Ο ιερός Χρυσόστομος λέει: «Πνεύμα γαρ ενταύθα την ψυχήν και την προαίρεσιν είρηκεν» (Άγ. Ιωάννης Χρυσόστομος, Εις το Κατά Ματθαίον, MPG 57, 224, 15-16). Διότι εδώ ο Κύριος είπε πνεύμα την ψυχήν και την προαίρεση.

Κι όπως λέει ο Ζιγαβηνός, «διότι ουδέν των απροαιρέτων μακαριστόν· πάσα γαρ αρετή τω εκουσίω χαρακτηρίζεται». Τίποτε δεν μακαρίζεται χωρίς προαίρεση· γιατί η αρετή λογίζεται σ’ αυτόν που τη θέλει. Δηλαδή: μένω φτωχός –από χρήματα- γιατί θέλω να μένω φτωχός. Όχι γιατί δεν έχω την ικανότητα να γίνω πλούσιος, αλλά θέλω να μένω χωρίς περιουσία για κάποιο σκοπό: για τη δόξα του Θεού, για την οικοδομή της Εκκλησίας Του, για την ιεραποστολή, και λοιπά.

Αγαπητοί μου, ο καρπός αυτής της εκούσιας πτωχείας και ταπεινώσεως είναι η απόκτηση της Βασιλείας του Θεού. Η Βασιλεία του Θεού αρχίζει από μέσα μας και ολοκληρώνεται στον Ουρανό. Για να βρεθούμε λοιπόν στη Βασιλεία του Θεού, πρέπει να περάσουμε από την πολύ-πολύ χαμηλή πορτούλα που λέγεται ταπείνωση.

Κυριακή, 19 Νοεμβρίου 1995

π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Οι Μακαρισμοί, ομιλίες απομαγνητοφωνημένες, σελ. 16-26, εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη».

Μπορείτε να ακούσετε όλες τις ομιλίες ΕΔΩ.

Επιμέλεια Έκτακτο Παράρτημα