Αυξάνεται ο κίνδυνος μιας έκρηξης μεταξύ Σλάβων και Αλβανών
ΜΠΑΜΠΗΣ Γ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ*
Τα γεγονότα εθνοτικής
βίας των τελευταίων μηνών ανάμεσα στην Σλαβική και την Αλβανική
κοινότητα στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.)
φέρνουν στις μνήμες των περισσοτέρων την σύρραξη του 2001 ανάμεσα στις
δύο πιο ισχυρές κοινότητες της γειτονικής χώρας. Οι μνήμες είναι νωπές,
ακόμα και στους νέους, που το τελευταίο διάστημα βρέθηκαν στο επίκεντρο
της επικαιρότητας και της κριτικής.
Τα γεγονότα βίας
διαδέχονται το ένα το άλλο. Και κατά έναν παράξενο τρόπο μεταδίδονται
από πόλη σε πόλη και από γειτονιά σε γειτονιά. Κοινός παρονομαστής, η
διαμάχη ανάμεσα στη Σλαβική και την Αλβανική κοινότητα ή με άλλους
όρους, η διαμάχη ανάμεσα στη χριστιανική και τη μουσουλμανική κοινότητα
της χώρας. Το αίσθημα ανασφάλειας για τους πολίτες είναι εμφανές. Η
αστυνομοκρατία, ειδικά στην πρωτεύουσα μετά και την απόφαση για παρουσία
ένστολων αστυνομικών στα μέσα μαζικής μεταφοράς έχει αντίθετα
αποτελέσματα από τον αρχικό κυβερνητικό σχεδιασμό.
Ας
δούμε όμως τα γεγονότα και ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποια ψύχραιμα
συμπεράσματα. Το 2012 ξεκίνησε με μια σειρά από αρνητικά συμβάντα που
φέρνουν στα όριά της τόσο την κοινωνική συνοχή και ειρήνη όσο και το
πολιτικό και ουσιαστικό μέλλον της Π.Γ.Δ.Μ. Τα αρχικά επεισόδια ανάμεσα
σε νεαρούς οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων ή τους υπέρμαχους της απόφασης
της κυβέρνησης για τη δημιουργία χριστιανικής εκκλησίας στο κάστρο της
πόλης που βρίσκεται στο μουσουλμανικό μέρος της πρωτεύουσας, δεν άργησαν
να πάρουν άλλες διαστάσεις. Μετά τη δολοφονία Αλβανών από αστυνομικούς
στο Γκόστιβαρ, την επίθεση νεαρών Σλάβων σε Αλβανούς σε λεωφορείο της
πρωτεύουσας μέχρι την τραγική δολοφονία 5 νεαρών Σλάβων στη λίμνη
Smilkovci της περιοχής Gazi Baba της πρωτεύουσας. Όλα
τα παραπάνω αποτελούν τα κορυφαία τραγικά γεγονότα μιας καθημερινότητας
που πολύ λίγο απέχει από την επίσημη αποδοχή της οριστικής διχοτόμησης
που, πλέον, από κοινωνιολογικό και πολιτισμικό γεγονός παίρνει
ουσιαστικές και πρακτικές διαστάσεις. Είναι προφανές πως στις ημέρες μας
η οριοθέτηση των περιοχών των δύο κυρίαρχων κοινοτήτων δεν έχει μόνο
διοικητικά χαρακτηριστικά. Ο «άλλος» άνθρωπος είναι πλέον ανεπιθύμητος
και ο διαχωρισμός των πόλεων και της υπαίθρου αποκτά νέα δεδομένα.
Ο πολιτικός κόσμος είναι
και αυτός διαιρεμένος, με μια πρωτοφανή πολιτική διγλωσσία. Από την μια
μεριά καταγγέλλει τα επεισόδια, τις επιθέσεις και τις δολοφονίες ενώ
ταυτόχρονα αφήνει συνεχώς υπονοούμενα για τον αντίπαλο, ενισχύει με
επιχειρήματα και κυβερνητικές πράξεις τη διαίρεση της κοινωνίας ενώ η
κυβέρνηση διολισθαίνει καθημερινά στη δημιουργία ενός πλήρως
αστυνομοκρατούμενου καθεστώτος που οι πολίτες και οι αναλυτές αυτόματα
συγκρίνουν με την τελευταία περίοδο του καθεστώτος Μιλόσεβιτς στην
Σερβία.
Οι ξένες πρεσβείες και
οι διεθνείς οργανισμοί μιλάνε ανοικτά πλέον για την ανάγκη ψυχραιμίας
και αποφυγής πολιτικών συμπερασμάτων από τα συνεχή αρνητικά επεισόδια.
Όμως ο πόλεμος των ανακοινώσεων, των αναλύσεων και των «αδιάσειστων
στοιχείων» που η κάθε μια πλευρά παρουσιάζει περιπλέκει την κατάσταση
και δε βοηθάει στην εξεύρεση λύσης. Οι ανακοινώσεις των γειτονικών χωρών
είναι εξίσου ενδιαφέρουσες. Η Αλβανία ζήτησε την προστασία του
αλβανόφωνου πληθυσμού, ενώ η Βουλγαρία και η Σερβία δίνουν ιδιαίτερη
δημοσιότητα στα γεγονότα και τονίζουν τη συνεχή και στενή παρακολούθηση
των εξελίξεων. Οι αλβανικές παραστρατιωτικές οργανώσεις της περιοχής,
υπολείμματα και τμήματα του παλιού UCK, δηλώνουν την ετοιμότητα τους για
δράση ώστε να προστατεύσουν τους Αλβανούς της Π.Γ.Δ.Μ.
Την κατάσταση περιπλέκουν δύο ακόμα γεγονότα - δεδομένα.
Πρώτον, η επίσημη
ανακοίνωση του ΝΑΤΟ πως στην επόμενη σύνοδο της συμμαχίας, τον Μάιο στο
Σικάγο, δε θα συζητηθεί το εκκρεμές θέμα της εισόδου της Π.Γ.Δ.Μ. στη
συμμαχία, ενώ ξεκάθαρη είναι πλέον η θέση του ΝΑΤΟ πως όσο υπάρχει η
εκκρεμότητα με την Ελλάδα για το όνομα της γειτονικής χώρας δεν μπορεί
να συζητήσει το θέμα της εισόδου. Η ηγεσία της Π.Γ.Δ.Μ. έχει επενδύσει
πολλά στην πιθανή είσοδο στο ΝΑΤΟ και σε μια θετική απόφαση από το
Σικάγο στις 20 και 21 Μαΐου και προσπαθεί να κινητοποιήσει κάθε
μηχανισμό επηρεασμού και υποστήριξης που διαθέτει. Η εκτίμηση πως η
είσοδος στις ευρωατλαντικές δομές θα δημιουργήσει κατάσταση σταθερότητας
στη χώρα και ενίσχυσης του κύρους της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού
απομακρύνονται.
Δεύτερον, η παρουσίαση
από το κορυφαίο γερμανικό ινστιτούτο για τις διεθνείς σχέσεις, German
Institute for International and Security Affairs της μελέτης του Dušan
Reljić που με τίτλο «Border Changes on the Cards again in the Western
Balkans» μιλάει ανοικτά πλέον για αλλαγές συνόρων στην περιοχή αυτή της
πρώην Γιουγκοσλαβίας. Αναλύει ένα ιδιόρρυθμο πόκερ ανάμεσα στην Π.Γ.Δ.Μ.
, το Κόσσοβο, τη Σερβία και τη δημιουργία νέων δεδομένων στην περιοχή.
Δεδομένων που δε θα αφήσουν ανεπηρέαστη την Βουλγαρία και την Αλβανία,
ούτε φυσικά την Ελλάδα.
Μια άλλη παράμετρος
είναι η συστηματική επαναφορά από την μεριά των αλβανικών κομμάτων,
ακόμα και του συγκυβερνώντως DUI του θέματος της πλήρους εφαρμογής ή από
άλλους της μη εφαρμογής ή και καταπάτησης της Συμφωνίας της Οχρίδας του
2001. Η συμφωνία - κλειδί για την κατάπαυση του πυρός θεωρείται από
πολλούς νεκρή αφού ποτέ δεν εφαρμόστηκε πλήρως και η πλημμελής εφαρμογή
της έγινε προς όφελος της Σλαβικής πλειοψηφίας της χώρας. Τα αλβανικά
κόμματα μιλάνε πλέον ανοικτά για τη μη εφαρμογή της στην εκπαίδευση και
αφήνουν αιχμές πως τα τελευταία γεγονότα εθνοτικής βίας ανάμεσα στους
νέους των δύο κοινοτήτων οφείλονται στην αγανάκτηση των Αλβανών από την
συνεχή καταπίεση και παραβίαση των δικαιωμάτων τους, όπως αυτά απορρέουν
από την Συμφωνία της Οχρίδας. Ενδεικτικά παραθέτω μέρος της ανακοίνωσης
του DPA ( Democratic Party of Albanians) που στις αρχές Μαρτίου και
αμέσως μετά τα επεισόδια στα λεωφορεία των Σκοπίων αναφέρει: «Σήμερα, οι
Αλβανοί μαθητές αντιμετωπίζουν έλλειψη των στοιχειωδών προϋποθέσεων για
την παρακολούθηση της μαθησιακής διαδικασίας, τον ανεπαρκή αριθμό των
εκπαιδευτικών. Εκατοντάδες Αλβανοί μαθητές παρακολουθούν μαθήματα στα
σχολεία σε άθλιες συνθήκες, όπως είναι η περίπτωση των Lipkovo, Veles,
Studenicani, Aracinovo, Bervenica, Zelino, Kumanovo, Bitola, Saraj,
Debar και Resen. Πολλοί Αλβανοί μαθητές δεν έχουν το στοιχειώδες
δικαίωμα να παρακολουθούν μαθήματα στη μητρική τους γλώσσα, αλλά είναι
υποχρεωμένοι να τα διδάσκονται στα «μακεδονικά». Είναι επίσης
υποχρεωμένοι να μαθαίνουν από τα σχολικά βιβλία την ιστορία ενός άλλου
έθνους και από τα κείμενα να ταπεινώνονται και να προσβάλλονται, ενώ
ολόκληρη η αλβανική ιστορία διαστρεβλώνεται».
Για τα ευρωπαϊκά
δεδομένα είναι αρκετά παράξενο η κάθε εθνότητα της ίδιας χώρας να έχει
τα δικά της σχολεία, να μην υπάρχει κοινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα και οι
νέοι των δύο κοινοτήτων να μεγαλώνουν σε ένα ανταγωνιστικό ή και εχθρικό
περιβάλλον χωρίς καμιά κοινή εκπαιδευτική δράση. Αυτή, όμως, είναι μια
από τις αποφάσεις της Συμφωνίας της Οχρίδας. Στο ίδιο μήκος κύματος η
Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με
ανακοίνωσή της στις 20 Απριλίου «επισημαίνει το ζωτικό ρόλο της
εκπαίδευσης και καλεί την κυβέρνηση να αφαιρέσει τα σχολικά βιβλία που
ενισχύουν εθνικά στερεότυπα».
Θέλοντας να δούμε τα
πραγματικά γεγονότα πίσω από την επίσημη επικαιρότητα και την προφανή
αδυναμία λειτουργίας ενός πολυπολιτισμικού κράτους θα πρέπει να
αναζητήσουμε τους πολιτικούς σχεδιασμούς των πρωταγωνιστών. Για την
κυβέρνηση, το VMRO- DPMNE και προσωπικά για τον πρωθυπουργό Νίκολα
Γκρούεφσκι (Nikola Gruevski), η παραμονή στην εξουσία είναι το πρώτο
ζητούμενο. Ακόμα και σήμερα, παρά τη φθορά της διακυβέρνησής του, τις
καταγγελίες για σκάνδαλα, κακοδιαχείρηση και την κακή οικονομική
κατάσταση της χώρας, παραμένει ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του πολιτικού
συστήματος. Δεν αισθάνεται απειλή από την αντιπολίτευση του Μπράνκο
Τσερβενκόφσκι (Branko Crvenkovski) και του SDSM ενώ τα ακριβά σχέδιά του
για «αρχαιοποίηση» της καθημερινότητας με τα γνωστά αγάλματα, δρόμους
και μνημεία, παρά την κριτική από ειδικούς, αρχαιολόγους, δημοσιογράφους
και τον γέλωτα που μπορούν να προκαλούν αυτές οι κακόγουστες κατασκευές
και παρεμβάσεις, δείχνουν να έχουν την απόλυτη αποδοχή του κόσμου ο
οποίος μοιάζει απελπισμένα να ψάχνει για κοινά σημεία επαφής,
επικοινωνίας και ιστορίας. Αυτό, βέβαια, αφορά την σλαβική κοινότητα της
χώρας αφού η αλβανική κοινότητα αντιλαμβάνεται την κίνηση αυτή ως άλλη
μια προσπάθεια επιβολής ενός ξένου μοντέλου, αυτού της ανάδειξης «μιας
αρχαίας μακεδονικής ταυτότητας» του κράτους, με την οποία διαφωνούν. Η
απάντησή τους είναι η ανέγερση μνημείων και συμβόλων από την αλβανική
ιστορία και παράδοση, αντιγράφοντας τα πολιτισμικά και ιστορικά πρότυπα
των Τιράνων. Τα αγάλματα του Σκεντέρμπεη (Skënderbeu) εμφανίζονται σαν
τα μανιτάρια μετά τη βροχή και η αποξένωση των δύο κοινοτήτων μεγαλώνει
ακόμα πιο πολύ.
Αυτή ακριβώς η σιγουριά
του πρωθυπουργού Γκρούεφσκι τον κάνει να ψάχνει απαντήσεις στην άλλη
μεριά της σκακιέρας και να ορίζει τη δική του κόκκινη γραμμή με τους
εχθρούς της χώρας. Και σε αυτή την προσπάθειά του εκτός από την Ελλάδα
και την στοχοποίησή της ως μόνιμου εχθρού και υπεύθυνου για όλα τα
στραβά και ανάποδα που ήρθαν και θα έρθουν, εμφανίζει σταδιακά και το
δεύτερο χαρτί του. Καλλιεργεί την ιδεολογία του εσωτερικού εχθρού και
στοχοποιεί την Αλβανική κοινότητα. Αναλυτές έχουν εισαγάγει για την
περίπτωση της Π.Γ.Δ.Μ. τον όρο της «ελεγχόμενης αστάθειας»: της
πολιτικής ενίσχυσης και ανάδειξης των εθνοτικών διαφορών ως μέσο για την
απόκτηση του απόλυτου πλεονεκτήματος από αυτούς που βρίσκονται στην
εξουσία και την διαχειρίζονται.
Τα επόμενα μέτωπα στα
οποία θα δοκιμαστούν οι σχέσεις όλων είναι μπροστά μας. Η πιθανή
αρνητική απάντηση από το ΝΑΤΟ στις 20-21 Μαΐου θα εντείνει τις
ενθελληνικές κινήσεις ενώ οι δημοτικές εκλογές του 2013 είναι το μεγάλο
στοίχημα με την Αλβανική κοινότητα της χώρας. Ο αρχηγός του αλβανικού
κόμματος DUI, που είναι μέρος του κυβερνητικού συνασπισμού, Αλί Αχμέτι
(Ali Ahmeti), δήλωσε πριν από λίγες ημέρες ότι το κόμμα του έχει αρχίσει
τις δραστηριότητες, προκειμένου να προετοιμαστεί για τις τοπικές
εκλογές του 2013. «Θέλω να δω την εκλογή ενός μέλους του DUI ως Δήμαρχο
στο Κίτσεβο», δήλωσε ο ίδιος. Η μεγάλη αναμέτρηση των δημοτικών εκλογών
που έρχονται, δεν είναι απλά μαθηματικά για το ποιό κόμμα θα κερδίσει
την πλειοψηφία στους 84 δήμους της χώρας αλλά ποιος θα βάλει
προγεφυρώματα στην περιοχή του αντιπάλου. Ποιος θα μπορέσει να υψώσει τη
σημαία του σε πόλη του άλλου. Σε αυτό το παράξενο παιχνίδι στρατηγικής
όλα επιτρέπονται και όλοι είναι έτοιμοι να το παίξουν.
Και ο κόσμος; Οι πολίτες
που ασφυκτιούν από τα μέτρα και τα αποτελέσματα στην καθημερινότητά
τους; Αισθάνονται εγκλωβισμένοι και ανάλογα με το επίπεδο της απελπισίας
τους ψάχνουν για λύσεις. Η μεγάλη πλειοψηφία έχει χάσει πλέον την πίστη
της στην πολιτική επίλυση των προβλημάτων και απελπισμένα ελπίζει σε
ένα θαύμα. Την Κυριακή των Βαΐων, 10 Απριλίου στην εκκλησία του Αγίου
Δημητρίου, στο κέντρο της πόλης των Σκοπίων, χιλιάδες πιστοί απ’ όλη τη
χώρα πέρασαν για να προσκυνήσουν το θαύμα της ημέρας: τον αυτοκαθαρισμό
των αγιογραφιών και των εικόνων της εκκλησίας. Μέγα θαύμα που όπως είπε
και η επικεφαλής της κρατικής Επιτροπής για τις σχέσεις μεταξύ των
θρησκευτικών κοινοτήτων στην Π.Γ.Δ.Μ., Βαλεντίνα Μποζίνοβσκα, «πρόκειται
για μήνυμα από το Θεό».
Οι πιό ψύχραιμοι πάντως
ακολουθούν το σίγουρο δρόμο της φυγής ή της προετοιμασίας για φυγή. Περί
τους 16.000 πολίτες της Π.Γ.Δ.Μ. σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, πήραν
μετά από αίτησή τους τη Βουλγαρική υπηκοότητα για να προστεθούν στους
260.000 συμπατριώτες τους που πέρασαν τις πύλες της Βουλγαρικής
Πρεσβείας στα Σκόπια, υπέγραψαν πως αυτοί και οι γονείς τους είναι
Βούλγαροι και έφυγαν με το πολυπόθητο Βουλγάρικο διαβατήριο που τους
επιτρέπει να μετακινούνται ως πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης – πλέον- σε
όλα τα κράτη μέλη χωρίς ελέγχους και προβλήματα.
Οι πολιτικοί σχεδιασμοί
της κυβέρνησης οδηγούν τη χώρα σε αδιέξοδο και τους πολίτες σε
απελπισία. Η ανυπαρξία εναλλακτικών λύσεων, η αδυναμία άρθρωσης
πειστικής πρότασης από την αντιπολίτευση και ο απόλυτος έλεγχος της
πληροφορίας και των ΜΜΕ σε κάθε επίπεδο, δημιουργεί για τη χώρα ένα
δύσκολο και ασφυκτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο το μέλλον της καθίσταται
επισφαλές. Η αποδοχή της κατάστασης αυτής όμως και η άνευ όρων παράδοση
σε μια μοίρα και ένα πεπρωμένο που κάποιοι ετοιμάζουν γιατί έτσι τους
βολεύει δεν μπορεί να είναι η λύση. Πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για ένα
μικρό, νέο κράτος, μόλις δύο εκατομμυρίων κατοίκων, ενός προαστίου
δηλαδή μιας μεγάλης ευρωπαϊκής πόλης. Που παρά το μέγεθος του, αρνείται
συστηματικά και πεισματικά να αντιγράψει και να προσαρμόσει κάποιο από
τα πετυχημένα μοντέλα διοίκησης και αποτελεσματικής εφαρμογής θεσμών και
διαφάνειας. Επιμένει να εφευρίσκει μοναδικά νέο-οθωμανικά μοντέλα
διοίκησης, επιρρίπτοντας ταυτόχρονα την ευθύνη για οτιδήποτε γίνεται στη
χώρα στους κακούς γείτονες που την περιτριγυρίζουν και θέλουν να την
εξαφανίσουν από τον χάρτη.
Ας ελπίσουμε πως τα νέα
που θα μας έρθουν θα είναι καλύτερα και θα δώσουν τη δυνατότητα στους
πολίτες να ελπίζουν σε ένα πραγματικό -αυτή τη φορά- θαύμα αλλαγής και
ωριμότητας του πολιτικού συστήματος της χώρας.
*Ο
ΜΠΑΜΠΗΣ Γ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ήταν Διευθυντής του ευρωπαϊκού προγράμματος
«Youth Campaign on Tolerance - Together for Youth» που υλοποιήθηκε από
την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Π.Γ.Δ.Μ. και μέλος του διοικητικού
συμβουλίου του European Youth Forum.
