Μια σειρά επιθέσεων σε χώρους λατρείας και σε έναν ηγέτη της μεγαλύτερης κοινότητας Αλεβιτών της Τουρκίας έχει προκαλέσει φόβους ότι η έξαρση του εθνικισμού πυροδοτεί εθνοτικές εντάσεις ενόψει των εκλογών του επόμενου έτους.
Στις 5 Αυγούστου, δύο άντρες επιτέθηκαν στον Σελάμι Σαρίτας, επικεφαλής ενός Τζεμεβί (του τόπου λατρείας των Αλεβιτών) στην περιοχή Καρτάλ της Κωνσταντινούπολης. Ο Σαρίτας εξήγησε ότι δύο άνδρες που επέβαιναν σε μοτοσικλέτα τον σταμάτησαν για να ρωτήσουν οδηγίες ενώ βρισκόταν στο αυτοκίνητό του. Μόλις όμως άνοιξε το παράθυρο του αυτοκινήτου του, του επιτέθηκαν. «Ένας άρχισε να μου φωνάζει προσβολές, ενώ προσπαθούσε να με γρονθοκοπήσει», είπε, εξηγώντας ότι κράτησε την κόρνα του αυτοκινήτου πατημένη όλη την ώρα για να καλέσει σε βοήθεια.
Η επίθεση στον Σαρίτας στις 5 Αυγούστου έρχεται μετά την επίθεση και βανδαλισμό πέντε διαφορετικών ιδρυμάτων των Αλεβιτών στην τουρκική πρωτεύουσα της Άγκυρας την περασμένη εβδομάδα, αυξάνοντας τους φόβους για έξαρση του ρήγματος σουνιτών-αλεβιτών. Η χρονική συγκυρία συμπίπτει με την αρχή του Μουχαρέμ, ενός ιερού μήνα για τους Αλεβίτες, τους ετερόδοξους μουσουλμάνους που αποτελούν έως και το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας. Κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, οι πιστοί θρηνούν τη δολοφονία του Ιμάμ Χουσεΐν, του εγγονού του Προφήτη Μωάμεθ, και νηστεύουν - συχνά διακόπτουν τη νηστεία τους με μεγάλα κοινόχρηστα γεύματα.
«Δυστυχώς, αυτές οι επιθέσεις σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια του μήνα του πένθους μας», είπε ο Σαρίτας, ο οποίος κατέχει επίσης τη θέση του αναπληρωτή προέδρου της Ομοσπονδίας Ιδρυμάτων Αλεβιτών, μιας από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες της κοινότητας. «Έχω υποβάλει αξίωση. Οι επιθέσεις κατά της κοινότητάς μας στις μέρες του πένθους μας δεν είναι καλές. Αλλά είμαστε μια ειρηνική κοινότητα και δεν θα ανεχθούμε τις προκλήσεις».
Στον απόηχο των επιθέσεων, επτά οργανώσεις Αλεβιτών, συμπεριλαμβανομένης της ομοσπονδίας, έκαναν κοινή δήλωση καταδικάζοντας τις επιθέσεις. «Γνωρίζουμε αυτή τη σκοτεινή περίοδο που περνά η χώρα μας. Καταδικάζουμε τέτοιες επιθέσεις με στόχο τον εκφοβισμό των θεσμών των Αλεβιτών», ανέφερε η δήλωση. «Σε όλη την ιστορία αυτών των εδαφών, οι Αλεβίτες αγωνίστηκαν για να δημιουργήσουν μια κοινή ζωή βασισμένη στην ισότητα του πολίτη με αισθήματα αλληλεγγύης, ενότητας, συναδέλφωσης και αδελφοσύνης. Είναι η έκκλησή μας προς το κοινό: Ας βρούμε λύσεις για να τερματίσουμε αυτές τις επιθέσεις και τα εγκλήματα μίσους».
Πώς αντέδρασαν οι τουρκικές αρχές
Ο Σουλεϊμάν Σοϊλού, υπουργός Εσωτερικών, τηλεφώνησε προσωπικά στον Σαρίτας για να του ευχηθεί μετά το περιστατικό. Τον διαβεβαίωσε επίσης ότι η αστυνομία διενεργεί ενδελεχή έρευνα για όλες τις επιθέσεις, ανέφερε ανακοίνωση του υπουργείου Εσωτερικών.
Την περασμένη εβδομάδα, οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν τον Αχμέτ Οζάν Καρατσά (Ahmet Ozan Karaca), έναν άνδρα από τη Σμύρνη, ο οποίος εισέβαλε στα κεντρικά γραφεία του Ιδρύματος Μπεκτασί των Τουρκμένων Αλεβιτών, Sah-i Mardan Cemevi και Ana Fatma Cemevi για να οργανώσει επιθέσεις. Ο Ισμαήλ Κατακλί, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εσωτερικών, δήλωσε στις 3 Αυγούστου ότι ο Καρατσά και οι δύο άνδρες που ανακρίθηκαν για τις επιθέσεις ήταν «συνδεδεμένοι με ορισμένες τρομοκρατικές ομάδες». Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Yeni Safak ανέφερε ότι οι τρεις ανήκαν στην Ένωση Επαναστατικών Νέων, μια ομάδα που σχετίζεται με την ακραία αριστερή ένοπλη ομάδα THKP-C Επαναστατικό Μονοπάτι. Η ομάδα αρνήθηκε τον ισχυρισμό, λέγοντας ότι ήταν μια ιστορία που διαδόθηκε από τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ. «Στεκόμαστε στο πλευρό των αδελφών μας Αλεβιτών και εναντίον εκείνων που στοχεύουν να τους βλάψουν», ανέφερε η ανακοίνωσή τους.
Ο Καρατσά κατέθεσε ότι «του είπαν να επιτεθεί στα ιδρύματα των Αλεβιτών» οι Illuminati, μια μυθική μυστική εταιρεία που συχνά βρίσκεται στο κάτω μέρος των θεωριών συνωμοσίας στην Τουρκία και πέρα από αυτήν.
Πολλοί όμως έμειναν αμετάπειστοι από τις φλυαρίες στην κατάθεσή του στην αστυνομία, η οποία φαίνεται να στοχεύει στη μείωση της ευθύνης λόγω ψυχικής αστάθειας. «Φαίνεται περίεργο ότι ένας νεαρός άνδρας από τη Σμύρνη έφτασε στην Άγκυρα την πρώτη μέρα του Μουχαρέμ, επιτέθηκε σε τρία Τζεμεβί στο Τσάνκαγια και στο Μαμάκ μέσα σε μόλις 45 λεπτά και μετά έφυγε με επιτυχία», έγραψε ο Αμπντουλκαντίρ Σελβί (Abdulkadir Selvi), ένας φιλοκυβερνητικός αρθρογράφος στην καθημερινή Hurriyet. Σε μια στήλη με τίτλο «Τι κρύβεται πίσω από την επίθεση κατά των Τζεμεβί;» ο Σελβί άφησε να εννοηθεί ότι οι δηλώσεις του δράστη είχαν σκοπό να αποσπάσουν την προσοχή από εκείνους που τον ενθάρρυναν και τον βοήθησαν να πραγματοποιήσει τις επιθέσεις. Έντονος υποστηρικτής του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) που επέκρινε συχνά την πολιτική συμμαχία του ΑΚΡ με το Εθνικιστικό Κίνημα και τον τοξικό ηγέτη του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ο Σελβί είπε ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να κάνει τα στραβά μάτια στις επιθέσεις.
Έλλειψη προστασίας
Οι Αλεβίτες της Τουρκίας συχνά παραπονιούνται για την έλλειψη προστασίας από την κυβέρνηση και τις διακρίσεις στο κατά κύριο λόγο σουνιτικό σύστημα. Παρά τις θεμελιώδεις διαφορές στις θρησκευτικές πρακτικές μεταξύ Σουνιτών και Αλεβιτών, η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει τα Τζεμεβί των Αλεβιτών ως νόμιμους τόπους λατρείας ή δεν έχει χορηγήσει την ίδια οικονομική στήριξη με τα τζαμιά, παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2016 και αναγνώριση των Τζεμεβί ως τόπους λατρείας από τουρκικό εφετείο δύο χρόνια αργότερα. Αυτή η έλλειψη αναγνώρισης φαίνεται επίσης στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών, όπου τα υποχρεωτικά θρησκευτικά μαθήματα διδάσκουν στους μαθητές ότι ο αλεβισμός είναι πολιτισμός και όχι πίστη.
«Αυτό περιθωριοποιεί τον λαό των Αλεβιτών», είπε στο Al-Monitor, ο Μεχμέτ Ερσάλ, προσκεκλημένος καθηγητής στο Βασιλικό Ανθρωπολογικό Ινστιτούτο που εδρεύει στο Λονδίνο. Είπε ότι οι κύριες τελετουργίες των Αλεβιτών, όπως το Τζεμ και το Σαμάχ, παρουσιάζονται ως πολιτιστικές δραστηριότητες ή λαϊκές τελετουργίες και όχι ως θρησκευτικές τελετές.
Το 2019, η Επιτροπή Υπουργών, το εκτελεστικό όργανο του πανευρωπαϊκού οργάνου για τα δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, ζήτησε από την Τουρκία να έχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης για το ζήτημα των Αλεβιτών.
Υπάρχουν επίσης επαναλαμβανόμενες κρίσεις βίας κατά της κοινότητας. Το 2017 στην ανατολική πόλη της Μαλάτια, άγνωστοι δράστες έβαψαν ένα κόκκινο «Χ» σε 13 σπίτια στην κατ' εξοχήν αλεβιτική συνοικία Τζεμάλ Γκουρσέλ. Αν και διεξήχθη έρευνα, δεν έγιναν συλλήψεις σε αυτή τη συντηρητική, κυρίαρχα σουνιτική πόλη. Αλλά το μεγαλύτερο πλήγμα στην τρέχουσα τουρκική ιστορία είναι η σφαγή του Σίβας το 1993, όταν ένα πλήθος φανατικών σουνιτών πυρπόλησε ένα ξενοδοχείο όπου μια ομάδα αριστερών διανοουμένων - κυρίως Αλεβιτών - διοργάνωσε ένα συνέδριο λογοτεχνίας στην πόλη Σίβας της κεντρικής Ανατολίας. Ο επίτιμος καλεσμένος και ο κύριος στόχος ήταν ο Αζίζ Νεσίν, διάσημος Τούρκος συγγραφέας και μεταφραστής του βιβλίου «The Satanic Verses» του Salman Rushdie, ενός βιβλίου που θεωρείται βλάσφημο από τους σκληροπυρηνικούς μουσουλμάνους. Ο Νεσίν επέζησε, αλλά περισσότεροι από 30 διανοούμενοι πέθαναν στη φωτιά.
Προεκλογικό χέρι στους Αλεβίτες από Ερντογάν
Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κάνει προτροπές στην κοινότητα των Αλεβιτών κάνοντας υπαινιγμούς για την παραχώρηση θρησκευτικού καθεστώτος στα Τζεμεβί. Αλλά το να πάρει την ψήφο των Αλεβιτών μπορεί να αποδειχθεί μια δύσκολη μάχη: Πολλοί Αλεβίτες έχουν την τάση να ψηφίζουν σοσιαλδημοκράτες και έχουν εδώ και καιρό αγανακτήσει με την ευνοιοκρατία της κυβέρνησης προς το σουνιτικό Ισλάμ και τις προσπάθειες υπονόμευσης της κοσμικότητας, την οποία βλέπουν ως εγγύηση.
Από την άλλη πλευρά, ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, που πιθανότατα θα ανταγωνιστεί τον Ερντογάν στις επόμενες προεδρικές εκλογές, είναι Αλεβίτης. Το αν η Αλεβιτική του ταυτότητα που παραδοσιακά υποτιμά θα ήταν πλεονέκτημα, εμπόδιο ή ασήμαντη είναι το αντικείμενο ζωηρής συζήτησης στην Τουρκία.
Μετά τις επιθέσεις, ο Ερντογάν επισκέφθηκε ένα Τζεμεβί στην Άγκυρα για πρώτη φορά από τότε που έγινε πρόεδρος και έσπασε τη νηστεία μαζί τους στην εορταστική τους Ασούρα στις 8 Αυγούστου. Η ημέρα σηματοδοτεί την επέτειο του θανάτου του Ιμάμη αλ-Χουσεΐν, που σκοτώθηκε στο έτος 680 μ.Χ. κατά τη μάχη της Καρμπάλα στο σημερινό Ιράκ.
Ο Τούρκος πρόεδρος διαβεβαίωσε τους ηγέτες της κοινότητας ότι οι επιθέσεις θα διερευνηθούν προσεκτικά και οι ένοχοι θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη. Ορισμένα μέλη της κοινότητας είχαν αρνηθεί να είναι παρόντα με το αιτιολογικό ότι η επίσκεψη ήταν πολιτική παράσταση, σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης.
Στην Κωνσταντινούπολη, ο Αναπληρωτής Πρόεδρος Φουάτ Οκτάι (Fuat Oktay) παρευρέθηκε στις 8 Αυγούστου σε ένα νηστίσιμο δείπνο που παρέθεσε ο Αλί Γερλικαγιά (Ali Yerlikaya), ο υψηλού κύρους δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, για την κοινότητα των Αλεβιτών. «Δεν θα ησυχάσουμε έως ότου οι ένοχοι αυτών των αποτρόπαιων επιθέσεων οδηγηθούν ενώπιον του νόμου», είπε ο Οκτάι.
