Αφιερωμένος ολόκληρος στην εν Χριστω ζωή, ο Βαλέριος Γκαφένκου έχει το καλοκαίρι του 1943 μια εμπειρία πνευματικής αφύπνισης: παρά την κρυστάλλινη καθαρότητά του, φθάνει στην συνειδητοποίηση της αμαρτίας, την οποία βλέπει ως πηγή τόσο του προσωπικού του πόνου, όσο και των άλλων:
«Μετά από πολλή αγωνία και πολύ πόνο, όταν το ποτήρι των θλίψεων μου είχε γεμίσει, ήρθε μια αγία ημέρα, τον Ιούνιο του 1943, που έπεσα με το πρόσωπο στο έδαφος, γονατισμένος με σκυμμένο κεφάλι, με καρδιά συντετριμμένη, κλαίγοντας γοερά. Παρακαλούσα τον Θεό να μου χαρίσει το φως. Εκείνον τον καιρό είχα χάσει όλη την εμπιστοσύνη μου στους ανθρώπους. Είχα την επίγνωση ότι βρισκόμουν στην αλήθεια, όμως γιατί υπέφερα; Στην ψυχή μου, κάποτε γεμάτη ενθουσιασμό, είχε παραμείνει μόνο η αγάπη. Κανείς δεν με καταλάβαινε. Μέσα στο παρατεταμένο μου κλάμα άρχισα να κάνω μετάνοιες. Και ξαφνικά – Ω, Θεέ μου! Πόσο μεγάλος είσαι, Κύριε! – είδα την ψυχή μου γεμάτη αμαρτίες, βρήκα μέσα μου την ρίζα όλων των ανθρώπινων αμαρτιών. Αλίμονο, τόσες αμαρτίες, και τα μάτια της ψυχής μου – πωρωμένης από την υπερηφάνεια – δεν τις έβλεπαν! Πόσο μεγάλος είναι ο Θεός!»
Αυτός ο ψυχικός συγκλονισμός θα αποδειχτεί αποφασιστικός για όλη την υπόλοιπη ζωή του και για την περεταίρω πνευματική του ανάπτυξη. Είναι η στιγμή κατά την οποία ο Βαλέριος περνάει από μια απλή ηθική κατανόηση του χριστιανισμού (που ήδη είχε βάσει της μόρφωσής του στην Αδελφότητα του Σταυρού) σε μια πνευματική κατανόηση της πίστης – ως ζωής εν Χριστώ και με τον Χριστό – που φθάνει να περιλαμβάνει όλα τα επίπεδα του ανθρωπίνου είναι. Αυτή η νέα πνευματική συνείδηση θα αποδειχτεί ουσιαστική για την ικανότητά του να δεχθεί – ως γη αγαθή – την φιλοκαλική διδασκαλία των Πατέρων. Απ’ αυτή την στιγμή, ο Βαλέριος ανεβαίνει σαν αστραπή τα σκαλοπάτια της πνευματικής ζωής, σηκώνοντας καρποφόρα τον σταυρό των βασανιστηρίων της φυλακής, και φθάνει σε μια πραγματική μεταμόρφωση όλης του της ύπαρξης – μεταμόρφωση που θα επηρεάσει όλους όσους τον γνώρισαν.
***
Όσοι φυλακισμένοι ήρθαν σε επαφή με το Βαλέριο δεν τον έβλεπαν ως απλό άνθρωπο αλλά ως επίγειο άγγελο. Ο Alexander Virgil Ioannid διηγείται· «Η πρώτη μου εντύπωσι ήταν μοναδικά εντυπωσιακή. Μου φάνηκε ότι ήταν ένας ποταμός αγάπης και ενέργειας. Ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα».
Ανάμεσα σ’ αυτούς που γνώρισαν τον Βαλέριο ήταν και ο 22χρονος τότε Γεώργιος Calciu. Πολλά χρόνια αργότερα ο π. Γεώργιος Calciu θα μας μιλήση για την επιρροή που είχε ο Βαλέριος στους νέους φυλακισμένους·
«Έφτανε μόνο να τον δης ή
να περάσης από δίπλα του για να αισθανθής την επίδρασί του. Όσοι από
μας είχαμε αποφυλακιστή, είχαμε μετακινηθή πολλές φορές. Έτσι ο Βαλέριος
είχε έρθει σε επαφή με εκατοντάδες διαφορετικούς ανθρώπους, καθώς
μετακινούνταν στα κελλιά. Από την στιγμή που βρισκόσουν στο
κελλί με τον Βαλέριο, ξεχνούσες κάθε άσχημη σκέψι, και δεν υπήρχε
κανένας αρνητικός λογισμός εναντίον του Ιησού Χριστού. Μέσα σ’ αυτό το κελλί δημιουργούνταν μια άτυπη εκκλησία.
Υπήρχαν νέοι άνθρωποι, επαναστάτες, αλλά όλους αυτούς ο Βαλέριος τους
άλλαξε και στην ψυχή και στο μυαλό. Γι’ αυτό η μνήμη του τιμήθηκε και
όλοι όσοι έμειναν μαζί του στο ίδιο το κελλί, ακόμη προσεύχονται σ’
αυτόν σαν να είνε άγιος».
Ήταν
ένας ατάραχος χειμώνας, με χιόνια, αλλά χωρίς παγωνιά. Οι γύρω λόφοι
είχαν ασπρίσει. Οι καμπάνες της κοντινής Σκήτης μας ανήγγειλαν τις
προσευχές των μοναχών και ενωνόμασταν μαζί μ’ αυτούς και με όλη τη
χριστιανική κοινωνία σε μια μυστική προσευχή.
Σκεπάζονταν, ωστόσο, οι σιωπηλές αέρινες
προσευχές μας, απ’ αυτούς τους βλάσφημους ανθρώπους που καταριόνταν και
ύβριζαν τους κρατουμένους, που ήταν μεταξύ ζωής και θανάτου. Αυτές οι
προσευχές μας έφθαναν στους ουρανούς και τους κατέβαζαν στη γη, και
πιστεύω ότι ο Θεός θα ελεήσει αυτόν τον κόσμο και γι’ αυτές τις μεγάλες
και πιστές ψυχές από το (δεσμωτήριο) του Τίργου Όκνα.
Στο δωμάτιο 4 ήταν τότε τοποθετημένοι, μεταξύ των άλλων, και ο αρχιμανδρίτης Γεράσιμος Ίσκου,
δίπλα του ένας Εβραίος και πρώην σοβιετικός, τώρα σιωνιστής και, τέλος,
ο Ιωάννης, ο φίλος μου από το Πιτέστι, που ήταν βαρειά άρρωστος. Στη
δεξιά πλευρά του δωματίου, σ’ ένα κρεβάτι ήταν ο Βαλέριος, ο πιο αγαπημένος μου αδελφός.
Πλησίασα απλά τον πατέρα Γεράσιμο, που
καθόταν με τα μάτια κλειστά. Ήταν αδύνατος σαν ένα φάντασμα…. Εξασκούσε
τη νοερά προσευχή και είχε πνευματικά εφόδια, που τον κρατούσαν ακέραιο
παρ’ όλες τις βρομιές.
Οι προδότες όμως τον πρόδωσαν πάρα πολλές φορές ότι εξομολογούσε και κοινωνούσε άλλους κρατουμένους. Οπότε τον χτύπησαν άγρια, τον απομόνωσαν, του επέβαλαν αναγκαστική πείνα και τον τρομοκράτησαν. Όμως το πνεύμα του δε βλάφτηκε.
Ο αγιασμένος ασκητής αρρώστησε από φυματίωση, έπεσε στο κρεβάτι και,
σχεδόν ετοιμοθάνατος, μεταφέρθηκε στο Τίργου Όκνα, να πεθάνει…
ανθρωπιστικά.
Η παρουσία του στο θεραπευτήριο ήταν
αποκαλυπτική της τέχνης που διέθετε για να μπαίνει μέσα στις ψυχές των
ανθρώπων και να τους ενθαρρύνει. Ήταν πολύ έμπειρος εξομολόγος.
Προσφερόταν με χαρά στους φυλακισμένους που τον ζητούσαν, παρόλο που ο
ίδιος υπέφερε από τους πόνους του.
Έδινε ακόμη οδηγίες για ησυχαστική ζωή, όχι μόνο από αυτά που είχε διαβάσει, αλλά και από την πλούσια μυστική εμπειρία του.
Με δέος, λοιπόν, τον πλησίασα, για να δω πώς πάει. Με αντιλήφθηκε και άνοιξε τα μεγάλα, μελανά και βαθειά του μάτια:
– Ήρθες; …χαίρομαι. Ήμουν μακριά, σε
μέρη με πρασινάδες, με ψαλμωδίες και ευωδίες, μέσα στο φως του Θεού.
Εκεί είναι θαυμάσια. Είναι ειρήνη. Δεν μπορώ να εκφράσω με λόγια τι
είναι εκεί. Είναι τόση ευτυχία, ώστε ακόμη και η χαρά της όψης σου
φαίνεται σαν θλίψη. Θα φύγω σύντομα, μπορεί και τώρα, τη νύχτα των Χριστουγέννων. Και αυτό είναι ένα δώρο του Θεού. Δεν ξέρω πώς να Τον ευχαριστήσω… Δεν ξέρω πώς να κάνω τους ανθρώπους να ζουν τον Θεό, την απόλυτη χαρά.
Έχω τη βεβαιότητα της αιώνιας ζωής, συμμετέχω ήδη σ’ αυτήν. Δεν με φοβίζει ούτε η Κρίση, διότι πάω με ταπεινή σκέψη και με ελπίδα μόνο στο έλεος και στην Χάρη του Κυρίου… Τα πνεύματα του σκότους τώρα κυβερνούν τους ανθρώπους, αλλά να μην φοβάστε. Ο Χριστός είναι κοντά. Και ο κόσμος χρειάζεται πολλή θλίψη, για να συνέλθει… Οι εχθροί νομίζουν ότι έχουμε νικηθεί, αλλά αρνούνται την ενέργεια του Θεού στην ιστορία και δεν γνωρίζουν τα θελήματά Του…
Σταμάτησε λίγο, ανάπνευσε βαθειά, μετά συνέχισε:
– Εδώ κάποτε θα γίνονται προσκυνήματα… Σήμερα είμαστε λίγοι, αλλά ακόμη υπάρχει πίστη στον κόσμο και ο κόσμος θα λυτρωθεί. Αυτό τώρα φαίνεται απίστευτο, αλλά υπάρχει μια θεϊκή παιδαγωγική και αυτή θα αναγεννήσει την ανθρωπότητα. Λοιπόν, να είστε ευλογημένοι! Γνώρισα εδώ ανθρώπους μπροστά στους οποίους ο νους μου ταπεινώνεται. Πες στον Βαλέριο να προσεύχεται για μένα. Να προσευχηθείτε κι εσείς! Είμαι ευτυχής που έφτασα σ’ αυτή την ώρα….
Έχω κλείσει τα μάτια εκατοντάδων
ανθρώπων, και ήξερα καλύτερα πώς πέθανε ο καθένας παρά πώς ζούσε. Νομίζω
ότι η στιγμή του τέλους της επίγειας ζωής είναι πιο χαρακτηριστική για
την περιγραφή των ανθρώπων παρά η ίδια η ζωή.
Παρόλο που εκείνη τη νύχτα ήταν πολύ δύσκολη και δεν είχα ξεκουραστεί καθόλου, δεν ένιωθα καμιά κούραση, δεν ένιωθα να πενθώ. Η πραγματικότητα της ζωής περικλείεται μέσα στην πραγματικότητα της αθανασίας...
Η ησυχία σκέπασε ξανά το δωμάτιο για ένα διάστημα. Η προσευχή, σαν μια
ουράνια σκάλα, κατέβαζε αγγέλους από τους ουρανούς στη γη. Οι ουρανοί
ήταν εδώ, οι ουρανοί ήταν παντού.
***
Κάθε
μέρα που περνούσε ο Βαλέριος πλησίαζε προς το θάνατο. Στους τελευταίους
μήνες της ζωής του ήταν ζωηρός, χαρούμενος, έγραφε ποιήματα και μας
μιλούσε ενθουσιαστικά. Την ημέρα της γιορτής της Υπαπαντής του έτους
1952 μας κάλεσε, έμενα και τον Γεώργιο Ζιμπόιου, και μας είπε:
–Επιθυμώ πολύ να λατρεύουμε τον Θεό πάντοτε και με κάθε τρόπο. Είμαστε οι υιοί της Εκκλησίας και δε θ’ αποχωρήσουμε απ’ αυτήν. Αρχίζει μια καινούργια εποχή στον κόσμο, η οποία πρέπει να γεμίζει με χριστιανικό πνεύμα και με χριστιανικές ιδέες και δράσεις. Ο Χριστιανισμός ξαναζωντανεύει, αλλά τα καθήκοντα των χριστιανών είναι μεγάλα. Είναι καιρός για μια καινούργια αποστολική δράση.
Από τον Γολγοθά ο Κύριος λέει ότι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και
καλούνται στην αλήθεια μέσω θυσίας. Αλλά μέχρι τη θυσία έχουμε την
πίστη, τη μετάνοια, τον αγώνα, την τόλμη, την αντιμετώπιση των εχθρών,
την αναπτέρωση των ανθρώπων, την αναγγελία του Ευαγγελίου στους φτωχούς
και στους απόκληρους της ζωής, την κήρυξη των Μακαρισμών και της
Βασιλείας του Θεού. Όλα αυτά και πολλά άλλα είναι αρετές και μέθοδοι που
τις ανακαλύπτουμε στη ζωή και στη διδασκαλία του Κυρίου. Αν δεν αρχίσει
από τώρα η Βασιλεία του Θεού, δε θα υπάρχει ούτε στα έσχατα. Έμπρακτα,
αυτή ήδη άρχισε με τον Χριστό και συνεχίζεται διά της ενεργείας του
αγίου Πνεύματος. Υπάρχει μια ενότητα και συνέχεια στον κόσμο και στη
ζωή. Άρα να μην εγκαταλείπουμε κανένα επίπεδο της ύπαρξής μας, αλλά μέσω όλων και σε όλα να είμαστε χριστιανοί.
Οι εχθροί είναι πολλοί, έξω και μέσα, αλλά να μην ξεχάσουμε ότι η μάχη
μας είναι εναντίον των δυνάμεων του σκότους. Η ψυχική δομή του
πολιτισμένου ανθρώπου είναι χωρίς Θεό. Η Εκκλησία δεν έχει κοσμική εξουσία. Χρειάζεται τρέλα για τον Χριστό, για να γίνει ο κόσμος πάλι χριστιανικός.
Οι άνθρωποι έχασαν και το μέτρο και το σκοπό. Εδώ εμείς έχουμε
ξαναανακαλύψει τον Χριστό, την Εκκλησία και το Χριστιανισμό. Πιστεύω ότι
είναι πολύ αναγκαίο να υποσχεθούμε ότι θα είμαστε οι υποτακτικοί του
Χριστού και οι υπηρέτες των ανθρώπων. Δεν μπορούμε να είμαστε
ευχαριστημένοι με το λίγο, αλλά πρέπει να ποθούμε όλα εν Χριστώ και
Αυτός θα τελειοποιεί τα πάντα για τους υποτακτικούς Του. Έχουμε μέσα μας
μια τόσο δυνατή εμπειρία, ώστε είμαστε πλημμυρισμένοι από φως.
Προσευχήθηκα πολύ πριν να σας μιλήσω και νομίζω ότι ο Θεός με ώθησε και
με φώτισε… Λοιπόν, σας παρακαλώ να μου πείτε αν θέλετε να δεσμευθούμε να
υπηρετούμε τον Χριστό με τον τρόπο που Αυτός θα μας αποκαλύψει. Ο
τρόπος διοργάνωσης θα έλθει εν καιρώ. Χωράνε και οι έγγαμοι και οι
άγαμοι. Δεν έχουμε από που να πάρουμε ευλογία, αλλά την ζητούμε από
Πάνω. Ας προσευχηθούμε μαζί.
Ο Βαλέριος πρόφερε τις λέξεις καθαρά και ήρεμα, σαν να έβγαινε η τόλμη και η δύναμή του με την οποία μιλούσε όχι από μέσα του, αλλά από τον ίδιο τον Χριστό. Όντας προνοητικοί, λόγω της συγκυρίας της φυλακής, κάναμε μαζί μια σύντομη προσευχή, διά της οποίας καλέσαμε τον Χριστό στις καρδιές μας και στα έργα όλης της ζωής μας.
Ήμασταν τότε τρεις! Απ’ αυτούς επιβίωσα μόνο εγώ, διότι ο Βαλέριος και ο Γεώργιος ανέβηκαν στους ουρανούς. Κουβαλάω αυτό το πελώριο και άγιο φορτίο. Πιστεύω ότι ζω μόνο επειδή ο Θεός έχει ένα σχέδιο για μένα σαν υπηρέτη Του. Ενεργώ όπως υπαγορεύει η συνείδησή μου και είμαι υπόλογος για όσα γράφω εδώ. Έχω απόλυτη ψυχική ησυχία, είμαι νηφάλιος διανοητικά, απαλλαγμένος από τρόμο και πανικό, ώστε να μπορώ να ομολογώ, χωρίς να παραποιώ την πραγματικότητα. Προσεύχομαι θερμά στον Θεό να με βοηθήσει και παρακαλώ τους ανθρώπους να σταματήσουν το ξέφρενο τρέξιμο της ζωής τους και να σκέφτονται πιο βαθειά το νόημα της ζωής τους…
Στις 2 Φεβρουαρίου 1952, γνωρίζοντας από καιρό ότι θα πεθάνει, προέτρεψε τους συγκρατούμενούς του που υπέφεραν να αγοράσουν ένα κερί, ένα σταυρό και ένα άσπρο πουκάμισο για την ημέρα της 18ης Φεβρουαρίου. Την ημέρα πριν από το θάνατό του, είπε στον φίλο του Ioan Ianolide : «Αύριο θα πεθάνω. Θέλω να πω αντίο στους πιο στενούς μου φίλους». Όλοι οι συγκρατούμενοί του πέρασαν με τη σειρά για να τον αποχαιρετήσουν. Παρά το ότι ήταν αδυνατισμένος για όλους είχε έναν καλό λόγο να πει.
***
Ο
ίδιος ωμολογούσε προς το τέλος της ζωής του: «Εγώ κοιτάζω με αγάπη
όλους τους ανθρώπους, μολονότι μερικούς τους επαινώ, ενώ άλλους τους
λυπάμαι, συγκλονιζόμενος για τα βάσανά τους και την ζωή τους γενικά.
Συγχωρώ με όλη την ψυχική μου ελευθερία όσους μου έκαναν κακό σε μένα προσωπικά. Εκείνοι που με πολέμησαν έμπρακτα και με έβαλαν στα χέρια του Θεού τους ευχαριστώ. Προσεύχομαι για τους φίλους, για τους χριστιανούς και για την εκ της τελευταίας ώρας σωτηρία των εχθρών».
Με τις τελευταίες του δυνάμεις ο Βαλέριος μου είπε:
-Πρώτα ο νους και η ψυχή μου προσκυνούν τον Κύριο. Ευχαριστώ που έφτασα εδώ. Πάω σ’ Αυτόν. Σας παρακαλώ πολύ να Τον ακολουθείτε, να Τον δοξάζετε και να Τον υπηρετείτε. Είμαι ευτυχής διότι πεθαίνω για τον Χριστό. Σ’ Αυτόν οφείλω το σημερινό δώρο. Όλα είναι ένα θαύμα. Εγώ φεύγω, αλλά εσείς έχετε ένα βαρύ σταυρό και μια αγία αποστολή. Το επιτρέπει ο Κύριος, και από κει που θα είμαι, θα προσεύχομαι για σας και θα είμαι μαζί σας. Θα έχετε πολλά βάσανα. Να είστε πέτρινοι στην πίστη, διότι ο Χριστός νικά όλους τους εχθρούς Του. Να είστε θαρρετοί και να προσεύχεσθε! Φυλάξτε απαρασάλευτη την αλήθεια, αλλά να αποφεύγετε τον φανατισμό. Η τρέλα της πίστεως είναι θεϊκή δύναμη, και γι’ αυτό είναι ισορροπημένη, νηφάλια και βαθειά ανθρώπινη. Να αγαπάτε και να υπηρετείτε του ανθρώπους. Χρειάζονται πολλή βοήθεια, διότι οι αετονύχηδες εχθροί θέλουν να τους πλανήσουν. Ο αθεϊσμός θα νικηθεί, αλλά προσέξτε με τί θα αντικατασταθεί!
Κάθε τόσο σταματούσε για να ξεκουραστεί.
-Σας ευχαριστώ από καρδίας για ό,τι κάνατε για μένα. Σας παρακαλώ να με συγχωρείτε… Να με συγχωρέσει ο κάθε άνθρωπος στον οποίο έχω αμαρτήσει σε κάτι. Σκέφτομαι με πολλή αγάπη τη μητέρα και τις αδελφές μου. Επιθυμώ να πορεύονται προς τον Κύριο. Παρακαλώ να τις φροντίζετε. Η διαθήκη μου είναι ο σημερινός μου λόγος. Οι χριστιανοί πρέπει να βάλουν μια νέα αρχή, πιο καθαρή, πιο κοντά στην αλήθεια… Παρακαλώ τους χριστιανούς Πολιτευτές να υπακούσουν στον Χριστό και να ακολουθούν τη διδασκαλία Του. Αυτοί έχουν πάρα πολύ μεγάλες ευθύνες….
-Ιωάννη, μου είπε, να συνεχίζετε να ζείτε σ’ αυτό το πνεύμα! Εδώ ενήργησε ο Θεός!
Ξεψύχησε γύρω στη μία το μεσημέρι, στις 18 Φεβρουαρίου του έτους 1952. Οι καμπάνες της κοντινής Σκήτης άρχισαν να αναγγέλλουν το πένθος μας.
Συνταρακτικά Περιστατικά Φυλακισμένων Ρουμάνων Ομολογητών και Μαρτύρων του 20ου αιώνα, Εκδόσεις: Ορθόδοξος Κυψέλη
