...οδηγώντας αμέτρητους ανθρώπους στο δρόμο προς το Φως και τον Ουρανό.
Άγιος Βλαδίμηρος του Κιέβου, ο Ισαπόστολος (15 Ιουλίου)
Βλαδίμηρος Α΄- Βαλνταμάρ
Μέγας Πρίγκιπας του Κιέβου
Περίοδος εξουσίας: 980-1015
Προκάτοχος: Γιάροπολκ
Διάδοχος: Σβιάτοπολκ
Οίκος Ρουρικιδών
Γέννηση: 950 - Θάνατος 1015
Πατέρας: Σβιάτοσλαβ A΄ του Κιέβου
Μητέρα: Μαλούσα
Θρησκεία: Χριστιανός Ορθόδοξος
Ο Βλαδίμηρος Α΄ ο Μέγας υπήρξε Μέγας Πρίγκηψ του Κιέβου, δηλαδή αρχηγός του κράτους των Ρως, από το 980 έως το 1015. Ανήκε στη βαραγγική δυναστεία των Ρουρικίδων και το πραγματικό σκανδιναβικό όνομά του ήταν Βαλνταμάρ (Valdamarr), το οποίο αργότερα εκσλαβίσθηκε σε Βολοντίμιρ (Володимеръ) για να σημαίνει αυτός που εξουσιάζει τον κόσμο.
Η παιδική ηλικία
Το ακριβές έτος γέννησης του Βλαδίμηρου μας είναι άγνωστο, εντοπίζεται όμως στα τέλη της δεκαετίας του 950. Ήταν νόθος γιος του Σβιάτοσλαβ A΄ του Κιέβου με την υπηρέτριά του Μαλούσα. Δεδομένου ότι ο πατέρας του απουσίαζε συνεχώς σε εκστρατείες, την ανατροφή του ανέλαβαν ο θείος του Ντομπρίνια και η χριστιανή γιαγιά του Χέλγκα ["Ν": αγία Όλγα], αδελφός της Μαλούσα και μητέρα του Σβιάτοσλαβ αντίστοιχα. Η επιρροή των δύο αυτών προσώπων θα αποδειχθεί σημαντικότατη στις μετέπειτα αποφάσεις του.
Όταν ο Σβιάτοσλαβ κατέλαβε τα ΒΑ Βαλκάνια και μετακίνησε την πρωτεύουσα στο Δούναβη (Περεγιασλάβετς, 969), εγκατέστησε τους νεαρούς γιους του ως Πρίγκιπες (τοπικούς κυβερνήτες) σε διάφορες πόλεις των Ρως. Οι σημαντικότερες δόθηκαν στο Γιάροπολκ (Κίεβο), το Βλαδίμηρο (Νόβγκοροντ) και τον Όλεγκ (Ντρέβλινια). Με αυτόν τον τρόπο οι τρεις τους έπαιρναν τις πρώτες θέσεις στην κούρσα της διαδοχής που θα ερχόταν πολύ σύντομα.
Η αναρρίχηση και τα πρώτα χρόνια στο θρόνο
Ο Σβιάτοσλαβ πλήρωσε την επέκταση στα Βαλκάνια με την ίδια του τη ζωή το 972, όταν δολοφονήθηκε από Πεσενέγους κατ' εντολήν του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Τζιμισκή. Η πρωτεύουσα επέστρεψε στο Κίεβο και το στέμμα πέρασε στο Γιάροπολκ, αλλά ο Όλεγκ (με την υποστήριξη του Βλαδίμηρου) αμφισβήτησε τη νομιμότητά του. Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος όπου νίκησε ο πρώτος - ο Όλεγκ δολοφονήθηκε το 977, ο δε Βλαδίμηρος απέδρασε στη Σκανδιναβία για να μην πέσει στα χέρια του αδελφού του. Κατά τη διάρκεια της αυτοεξορίας του συγκρότησε ένα στράτευμα από βαράγγους μισθοφόρους και το 978 ανακατέλαβε το Νόβγκοροντ. Δύο χρόνια αργότερα κατέλαβε και το Κίεβο χωρίς μάχη, σκοτώνοντας ύπουλα το Γιάροπολκ ενώ διαπραγματεύονταν (980) και φορώντας το στέμμα του.
Τα πρώτα χρόνια του στο τιμόνι των Ρως χαρακτηρίσθηκαν από έναν επιτυχημένο συνδυασμό διπλωματίας και πολέμου. Ασφάλισε τα νότια σύνορά του επιτρέποντας σε τουρκικά φύλα να εγκατασταθούν εκεί, δημιουργώντας μία ασπίδα προστασίας έναντι μελλοντικών εισβολών. Παράλληλα διοργάνωσε επιτυχημένες εκστρατείες κατά κατά των Πολωνών, των Γιοτβιγκίων (βαλτικός λαός), των Βουλγάρων του Βόλγα και των Πεσενέγων, με τις οποίες επανασταθεροποίησε την κυριαρχία του Κιέβου στο σύστημα ποτάμιων συγκοινωνιών της ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Εμπορική Οδό Βαράγγων - Ελλήνων.
Την ίδια περίοδο ο Βλαδίμηρος προσπάθησε να μεταρρυθμίσει τον σλαβικό παγανισμό, καθιερώνοντας τη λατρεία του Περούν ως υπέρτατης θεότητας. Η προσπάθεια απέτυχε και τον οδήγησε στην απόφαση να εισαγάγει κάποια μονοθεϊστική θρησκεία από τα γειτονικά κράτη.
Η «χριστιανική περίοδος»
Η Βάπτιση του Αγίου Πρίγκιπα Βλαντιμίρ, από τον Viktor Vasnetsov (1890)
Το 988 ο Βλαδίμηρος προχώρησε σε μία επιλογή που του χάρισε το προσωνύμιο Μέγας: εισήγαγε το χριστιανισμό από το Βυζάντιο - ο ίδιος βαπτίσθηκε στη Χερσώνα της Κριμαίας. Στην πραγματικότητα εισήγαγε μια νέα ιδεολογία, κοινή για τη βαραγγική άρχουσα τάξη και το σλαβικό απλό λαό του κράτους του. Μακροπρόθεσμα η κίνηση αυτή ομογενοποίησε πολιτισμικά την επικράτεια των Ρως, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με τη στρατιωτική / οικονομική υπερδύναμη της εποχής. Οι δεσμοί επιβεβαιώθηκαν και με το γάμο του με την πριγκίπισσα Άννα, αδελφή του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου. Δεν είναι πάντως ιστορικά εξακριβωμένο εάν χώρισε τις δεκάδες συζύγους που είχε πριν βαπτισθεί χριστιανός και παντρευθεί την Άννα.
Τα υπόλοιπα χρόνια της βασιλείας του υπήρξαν ειρηνικά, με εξαίρεση κάποιες περιστασιακές συγκρούσεις με τους Πεσενέγους στο νότο. Για την καλύτερη διακυβέρνηση της χώρας σχημάτισε ένα συμβούλιο αποτελούμενο από βογιάρους ευγενείς, ενώ τοποθέτησε δώδεκα από τους γιους του ως πρίγκιπες στις μεγαλύτερες πόλεις της επικράτειας, όπως είχε κάνει και ο πατέρας του.
Ο Βλαδίμηρος πέθανε στο Μπερέστοβο (πόλη κοντά στο Κίεβο) το 1015 καθ' οδόν προς το Νόβγκοροντ, όπου πήγαινε για να τιμωρήσει το γιο του (και τοπικό πρίγκιπα) Γιάροσλαβ, επειδή ο τελευταίος αρνήθηκε να του αποδώσει φόρους. Τον διαδέχθηκε για λίγο ο μεγαλύτερος γιος του Σβιάτοπολκ, ο οποίος όμως ανατράπηκε από το Γιάροσλαβ που ήταν ο νεότερος (όπως ο πατέρας του), διοικούσε το Νόβγκοροντ (όπως ο πατέρας του) και κυβέρνησε τους Ρως για 35 χρόνια (όπως ο πατέρας του)!
Ο Βλαδίμηρος ανακηρύχθηκε άγιος τόσο από την Ορθόδοξη όσο και από την Καθολική Εκκλησία για τον εκχριστιανισμό του λαού του. Η μνήμη του εορτάζεται στις 15 Ιουλίου.
Εκχριστιανισμός των Ρως
Από τη Βικιπαίδεια
"Ν": Η αγία Όλγα (από εδώ)
Εκχριστιανισμός των Ρως είναι η καθιέρωση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του Κράτους των Ρως το 988 μ.Χ. από το Βλαδίμηρο Α', Μέγα Πρίγκιπα του Κιέβου.
Χριστιανοί Ρως υπήρχαν και πριν το Βλαδίμηρο. Ήδη το 867 ο Πατριάρχης Φώτιος είχε αναφέρει με ενθουσιασμό βαπτίσεις, ενώ και η ίδια η γιαγιά του Βλαδίμηρου (Χέλγκα) ["Ν": δηλαδή η αγία Όλγα η Ισαπόστολος] είχε βαπτισθεί το 955 στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με δυτικές πηγές, ο Γιάροπολκ (βασ. 972-980) είχε έλθει σε επαφές με τον Πάπα Ρώμης για το ίδιο θέμα, αλλά δεν πρόλαβε να τις ολοκληρώσει. Πάντως σε κάθε περίπτωση η συντριπτική πλειοψηφία παρέμενε προσκολλημένη σε διάφορες εκδοχές του παγανισμού.
Καταγραφές των γεγονότων
Για τον εκούσιο προσηλυτισμό των Ρως υπάρχουν δύο βασικές αφηγήσεις: μία εξιδανικευμένη από το Πρώτο Χρονικό, κείμενο περισσότερο δοξαστικό που συνεγράφη στο Κίεβο στις αρχές του 12ου αιώνα, και μία εγγύτερη στην πραγματικότητα από Άραβες λογίους σύγχρονους με τα γεγονότα.
Πρώτο Χρονικό
Σύμφωνα με το Πρώτο Χρονικό, ο Βλαδίμηρος έστειλε τους σοφούς του να επισκεφθούν όλες τις γειτονικές χώρες και να ανακαλύψουν ποια θρησκεία είναι καλύτερη. Για τους μουσουλμάνους Βουλγάρους του Βόλγα του είπαν ότι βασιλεύει η μιζέρια και η θλίψη, δεν τρώνε χοιρινό, δεν πίνουν οινοπνευματώδη. Αυτό του προκάλεσε έκπληξη και είπε μα το ποτό είναι η χαρά μας. Μετά συμβουλεύθηκε κάποιους ιουδαϊστές απεσταλμένους, πιθανότατα χαζάρους, αλλά απέρριψε τη θρησκεία τους με το αιτιολογικό πως αν ο Θεός σάς υποστήριζε, δε θα χάνατε την Ιερουσαλήμ.
Τελικά ο Βλαδίμηρος αποφάσισε να υιοθετήσει το χριστιανισμό. Στις εκκλησίες των Γερμανών οι απεσταλμένοι δε βρήκαν καμία ομορφιά, αλλά στην Κωνσταντινούπολη ανακάλυψαν αυτό που έψαχναν. Περιγράφοντας τις εντυπώσεις τους από μια Θεία Λειτουργία που παρακολούθησαν στην Αγια-Σοφιά, ανέφεραν πως δεν ξέραμε εάν βρισκόμαστε στη γη ή στον ουρανό. Δεν ξέρουμε πώς να το περιγράψουμε με λόγια. Έτσι ο Βλαδίμηρος ζήτησε από το βυζαντινό αυτοκράτορα να τον βαπτίσει χριστιανό. Η τελετή έγινε το 988 στη Χερσώνα της Κριμαίας - ο Βλαδίμηρος έλαβε το χριστιανικό όνομα του νονού του (Βασίλειος) και παντρεύθηκε την αδελφή του Άννα, χωρίζοντας όλες τις άλλες γυναίκες του.
Επιστρέφοντας θριαμβευτικά στο Κίεβο, ο νεοφώτιστος Βλαδίμηρος διέταξε τους βογιάρους (αριστοκράτες) και τους γιους του να προσέλθουν στο Δνείπερο για να βαπτισθούν χριστιανοί. Την επόμενη μέρα κάλεσε για τον ίδιο λόγο όλους κατοίκους της πρωτεύουσας, πλούσιους και φτωχούς, ζητιάνους, ακόμα και σκλάβους, αλλιώς κινδύνευαν να γίνουν εχθροί του. Στο σημείο της μαζικής βάπτισης ανήγειρε το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Ναό της Δεκάτης, διότι διέθεσε για την κατασκευή της το 1/10 της περιουσίας του.
"Ν": εικ: ο άγιος Βλαδίμηρος (από εδώ & εδώ).
Άραβες
Οι Αραβικές πηγές της εποχής δίνουν μια διαφορετική εκδοχή. Το 987 δύο βυζαντινοί στρατηγοί, ο Βάρδας Σκληρός και ο Βάρδας Φωκάς, εξεγέρθηκαν εναντίον του Βασιλείου Β' του Βουλγαροκτόνου - ο Φωκάς μάλιστα αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας το φθινόπωρο του ιδίου έτους. Ο Βασίλειος παρακάλεσε για βοήθεια τους Ρως και ο Βλαδίμηρος του έστειλε 6.000 άνδρες, με αντάλλαγμα το χέρι της αδελφής του Άννας. Στα πλαίσια αυτής της συμμαχίας συμφωνήθηκε να ασπασθούν οι Ρως το χριστιανισμό, ενώ ακόμα αρκετοί άνδρες από το εκστρατευτικό σώμα εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Πόλη και εντάχθηκαν στην περίφημη Βαραγγική Φρουρά.
Τα πραγματικά κίνητρα και οι συνέπειες του εκχριστιανισμού
"Ν": Εδώ ο συντάκτης, κατά τη γνώμη μας, πέφτει στην παγίδα να ερμηνεύει τα πνευματικά γεγονότα σα να έχουν αποκλειστικά πολιτικές και ιδιοτελείς αιτίες. Το ερώτημα είναι αν ο άγιος Βλαδίμηρος πίστεψε πραγματικά στο Χριστό ή ενέργησε μόνο για πολιτικούς λόγους. Θα το απαντήσουμε στο τέλος του post.
Πριν υιοθετήσει το χριστιανισμό, ο Βλαδίμηρος είχε δοκιμάσει να μεταρρυθμίσει το σλαβικό παγανισμό καθιερώνοντας τον Περούν (θεό του κεραυνού και της αστραπής) ως υπέρτατη θεότητα. Είδωλα του Περούν είχαν τοποθετηθεί στα σπουδαιότερα μέρη της χώρας, ενώ αναφέρονται ακόμα και ανθρωποθυσίες στο όνομά του. Παρ' όλο το ζήλο του η απόπειρα απέτυχε, γι' αυτό και αποφάσισε να εισαγάγει το μονοθεϊσμό από τα γειτονικά κράτη. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: γιατί επέλεξε το χριστιανισμό; Και γιατί προτίμησε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και όχι την Αγία Έδρα; Η απάντηση, ευθέως ή εμμέσως, δίνεται και από τις δύο πηγές που προαναφέρθηκαν.
Στην εποχή που πραγματευόμαστε, το Βυζάντιο λειτουργούσε σα μαγνήτης για ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Έχοντας κληρονομήσει την οργάνωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και τμήμα του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας, βρισκόταν πολύ πιο μπροστά από οποιοδήποτε άλλο κράτος σε ισχύ, πολιτισμό και πλούτο. Κυρίως ήταν οι άλλοι λαοί που θαμπώνονταν από την Κωνσταντινούπολη και όχι το αντίθετο.
Ο Βλαδίμηρος υπήρξε τυχερός διότι ο βυζαντινός θρόνος βρέθηκε σε μεγάλη ανάγκη, αλλά και έξυπνος γιατί δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Η βαρύτητα της συμμαχίας φαίνεται και από τον όρο για το γάμο - ήταν η πρώτη φορά που μια βυζαντινή πριγκίπισσα (και δη πορφυρογέννητη) παντρευόταν κάποιον βάρβαρο ηγεμόνα, ενώ παρόμοιες προτάσεις από Γερμανούς και Φράγκους βασιλείς στο παρελθόν είχαν πέσει στο κενό.
Για την επιλογή αυτή του Βλαδίμηρου πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν και ένα δεύτερο δεδομένο: λόγω των χρημάτων που διέθεταν και της γεωγραφικής εγγύτητας, οι βυζαντινοί ήταν οι καλύτεροι πελάτες των προϊόντων του. Η πρόσδεση των Ρως στο βυζαντινό άρμα σήμαινε ακόμη περισσότερη κίνηση στην Εμπορική Οδό Βαράγγων - Ελλήνων, άρα περισσότερο πλούτο στα θησαυροφυλάκια του Κιέβου.
Πέραν όμως των οικονομικών και διπλωματικών οφελημάτων, η νέα θρησκεία λειτούργησε και ως εκσυγχρονιστική ιδεολογία που ομογενοποίησε πολιτισμικά τη βαραγγική ελίτ με το σλαβικό απλό λαό του Κράτους των Ρως. Οι βυζαντινοί διέθεταν ήδη λειτουργικά κείμενα γραμμένα στο Κυριλλικό αλφάβητο, αλλά και ένα πλήθος μεταφράσεων Ελλήνων συγγραφέων στα σλαβικά. Η ύπαρξη αυτών των μεταφράσεων έφερε σε επαφή τους Ρως με την ελληνική γραμματεία χωρίς να χρειασθεί να μάθουν ελληνικά. Απόκτησαν έτσι το υπόβαθρο για να δημιουργήσουν τη δική τους λογοτεχνία, τέχνη και αργότερα επιστήμη, συγκροτώντας για πρώτη φορά δική τους ενιαία πολιτισμική επικράτεια. Ως τελικό συμπέρασμα, δεν είναι υπερβολή ότι η εισαγωγή του χριστιανισμού ισοδυναμεί με τη ληξιαρχική πράξη γέννησης αυτού που σήμερα ονομάζουμε ρωσικό πολιτισμό.
Βιβλιογραφία
Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, Ο εκχριστιανισμός των Ρώσσων και το ρωσσικό Χρονικό του Νέστορος, 'Ιστωρ 2(1992),σελ.83-94
Το σχόλιό μας: Αν ο άγιος Βλαδίμηρος είχε ενεργήσει μόνο από πολιτικά κίνητρα, δε θα είχε αλλάξει εντελώς τρόπο ζωής μετά τη βάφτισή του. Να όμως τι λέει γι' αυτόν ο καθηγητής Νικόλαος Ζέρνωφ:
"Πριν να ασπαστεί το χριστιανισμό, αυτός ο πολεμοχαρής ηγεμόνας είχε μειωμένη την αίσθηση της εγκράτειας και του αυτοέλεγχου. Ήταν τολμηρός στη μάχη, αγαπούσε το φαγοπότι, είχε κάμποσες γυναίκες και πολλά παιδιά. Το βάπτισμα άλλαξε τη συμπεριφορά του ριζικά. Δεν έγινε όμως σκυθρωπός, ούτε ζητούσε την απομόνωση. Βρήκε καινούργια χαρά στη ζωή και έστρεψε τη δυνατή και γενναιόδωρη φύση του προς όφελος των ορφανών, των φτωχών και των αρρώστων. Η αυλή του διατήρησε τη φήμη των συμποσίων των ειδωλολατρικών ημερών, αλλά αντί να καλούνται πια οι ισχυροί και πλούσιοι, άνοιξε τις πύλες στους πάσχοντες και πεινασμένους. Έχτισε σπίτια για τους ηλικιωμένους και παραλυτικούς.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή ήταν η στάση του προς τους εγκληματίες. Ο άνθρωπος αυτός που προηγουμένως έχυνε ασυλλόγιστα το αίμα σε τρομερές μάχες, αντιλήφθηκε την ιερότητα κάθε ανθρώπινη ζωής. Αυτό τον ώθησε στην κατάργηση της θανατικής ποινής στην απέραντη επικράτειά του..." (καθηγητής Νικ. Ζέρνωφ, Οι Ρώσοι και η Εκκλησία τους, Λονδίνο 1968, ελλ. έκδ. Αστήρ, Αθήνα 1972, σελ. 11).
Προσθέτουμε επίσης ότι τόσο άλλαξε τη ζωή των Ρώσων ο εκχριστιανισμός τους, ώστε τον ίδιο χρόνο της κοίμησής του, το 1015, οι δυο μικρότεροι γιοι του, Μπόρις και Γκλεμπ, αρνήθηκαν να πολεμήσουν τον αδερφό τους, το Σβιατοπόλκο, και αφέθηκαν να πεθάνουν από το χέρι του (ώστε να γίνει μονοκράτορας), επειδή θεώρησαν ότι η χριστιανική τους ιδιότητα δεν τους επιτρέπει να πολεμήσουν εναντίον του! Είναι οι πρώτοι Ρώσοι που ανακηρύχθηκαν άγιοι από το συγκλονισμένο λαό και τη νεοσύστατη Εκκλησία της Ρωσίας. Χαρακτηρίστηκαν μάλιστα "παθοφόροι" (αντί για μάρτυρες) επειδή θυσίασαν τη ζωή τους όχι για να μην αρνηθούν την πίστη τους (όπως οι μάρτυρες), αλλά εξαιτίας του ήθους που τους είχε εμπνεύσει η νέα τους πίστη.
Δεν είναι λοιπόν τα πράγματα μόνο πολιτικά, αλλά και βαθύτατα πνευματικά. Και ιδού η Ρωσία, διαχρονικά, όπως περιγράφεται στις σχετικές αναρτήσεις του blog μας.
Από τη Βικιπαίδεια
ΥΓ. Όσο για το αν ο άγιος Βλαδίμηρος πρέπει να θεωρηθεί Ρώσος ή Ουκρανός, αυτό είναι ένα πρόβλημα που δε μπορώ να λύσω. Το λυπηρό είναι οι εθνικιστικές εξάρσεις και οι εκατόμβες και μάλιστα μεταξύ ορθόδοξων λαών. Ευχόμαστε οι άγιοι Ουκρανίας και Ρωσίας να ειρηνεύσουν την πατρίδα και το λαό τους. Αμήν.
Ευχαριστώ.
http://o-nekros.blogspot.gr
