Άκτιστος, δηλαδή αδημιούργητος, χωρίς αιτία δημιουργίας είναι μόνον ο Άγιος Τριαδικός Θεός, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα.
Κτιστός, δηλαδή δημιουργημένος, με αιτία δημιουργίας είναι ο νοερός και αισθητός κόσμος Ο άκτιστος, παντοδύναμος, άπειρος και πανάγαθος Άγιος Τριαδικός Θεός πριν δημιουργήσει τον κτιστό αισθητό, υλικό και ορατό αυτόν κόσμο, δημιούργησε τον κτιστό νοητό, πνευματικό και αόρατο κόσμο. Δημιούργησε τον κόσμο των αΰλων, των επουρανίων Ασωμάτων Δυνάμεων. Γι’ αυτό λέει : «όταν εποίησα άστρα, ήνεσάν με άγγελοι».
Στην αρχή, όταν δημιούργησε τους Αγγέλους, τους άφησε στην εξουσία τους. Ένας, λοιπόν, από τους Αγγέλους, ο λεγόμενος Εωσφόρος, πρώτος ανάμεσα στους Αγγέλους και διορισμένος από τον Θεό να είναι αφέντης, αρχηγός σ’ ένα Αγγελικό Τάγμα, υπερηφανεύθηκε και σκέφθηκε να βάλει τον θρόνο του πάνω από τον Θεό. Και παρευθύς μόνο πού το συλλογίσθηκε, έπεσε κάτω στην άββυσο της γης και από Άγγελος, πού ήταν, έγινε διάβολος.
Και καταπόδι του, μαζί του πήγε όλο το τάγμα του και έγιναν από φωτεινοί σκοτεινοί και από Άγγελοι δαίμονες. Άλλοι μεν έφθασαν έως τον Άδη, άλλοι απέμειναν πάνω στη γη, άλλοι στο νερό, άλλοι στον αέρα, αυτοί δηλ. πού λέγονται εναέρια τελώνια των ψυχών. Τότε, λοιπόν, όταν σχίσθηκε ο ουρανός και έπεφταν οι δαίμονες, ο Μέγας Αρχιστράτηγος Μιχαήλ, βλέποντας την ελεεινή έκπτωση των Αγγέλων, κατενόησε την αιτία της πτώσεώς τους, και γι’ αυτό με την υποταγή και την ταπείνωση, που έδειξε ως ευχάριστος δούλος και πιστός οικέτης προς τον Δεσπότην του Θεό, διεφύλαξε και την δική του δόξα και λαμπρότητα, που του χαρίσθηκε από τον Θεό, και την δόξα των άλλων Αγγελικών ταγμάτων. Γι’ αυτό εξαιτίας αυτής της υποταγής και ευγνωμοσύνης του διορίσθηκε από τον Παντοκράτορα Θεό να είναι πρώτος των Αγγελικών τάξεων.
Αφού συγκέντρωσε και ένωσε σε ένα τους χορούς των Αγγέλων, φώναξε σ’ αυτούς το «Πρόσχωμεν». Δηλ. ας προσέξουμε και ας καταλάβουμε τι έπαθαν αυτοί οι δαίμονες, που έπεσαν εξαιτίας της υπερηφανίας τους, οι οποίοι πριν από λίγο ήταν μαζί μας Άγγελοι και ας στοχασθούμε τι είναι ο Θεός και τι είναι ο Άγγελος. Διότι ο μεν Θεός είναι Δεσπότης και Δημιουργός ημών των Αγγέλων, οι δε Άγγελοι είμαστε δούλοι και κτίσματα του Θεού.
Στάθηκε τότε στο μέσον τους και είπε : «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου Θεού». Δηλ. σταθήτε καλά, σταθήτε με φόβο Θεού. Και παρευθύς σε όποια κατάσταση βρισκόταν τότε ο καθένας, σ’ αυτή και στάθηκε, παρέμεινε. Αφού μ’ αυτόν τον τρόπο ανύμνησε και δόξασε τον Θεόν των όλων, ανεβόησε εκείνο τον θείο και αγγελικό ύμνο μαζί με όλους τους Αγγέλους : «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου».
Αυτό, λοιπόν, το μυστήριο παραλαμβάνοντας από αρχαία παράδοση και εμείς την 8η Νομεβρίου εορτάζουμε οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, όχι γιατί έπεσε ο διάβολος, αλλά γιατί έγινε η σύσταση, η μάζωξη, η σύναξη των Αγγέλων, δηλ. η προσοχή, η ομόνοια και η ένωση.
Ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης σημειώνει ότι, επειδή αυτό το μυστήριο της Συνάξεως των Αγγέλων το παρελάβαμε εξ αρχαίας παραδόσεως, καθώς γράφεται σε πολλούς χειρόγραφους Συναξαριστές, θαυμάζει και απορεί, πώς μερικοί, και μάλιστα σοφοί, τόλμησαν να πουν ότι αυτό είναι μύθος και μυθάριον!
Κατά τον Μ. Βασίλειο, είναι αποστολικό παράγγελμα το να κρατούμε τις παραδόσεις, πού παρελάβαμε. Και αυτοί, πού το λένε αυτό, αλλού πολλά λένε περί φυλακής των Εκκλησιαστικών παραδόσεων, όπου βέβαια αυτή την αρχαία παράδοση βεβαιώνουν και άλλοι, εκ των οποίων ένας είναι ο Φιλαλδελφείας Μακάριος ο χρυσοκέφαλος, στους δύο λόγους του «Εις τους ταξιάρχας» και «Εις τα εννέα τάγματα».
Αν και προβάλλουν ότι στην ουράνια ιεραρχία υπάρχει τάξη απαράβατη να φωτίζονται και να τελειώνονται οι κατώτερες τάξεις των Αγγέλων από τις ανώτερες, αποκρίνεται ο Όσιος Νικόδημος ότι όντως αυτό αληθεύει, όσο καιρό μένει ασύγχυτη η τάξη κάθε χοροστασίας.
Από το μυστήριο αυτό της Συνάξεως των Αγγέλων πήραν οι λειτουργιολόγοι άγιοι Πατέρες, ο άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ο Μ. Βασίλειος και ο ιερός Χρυσόστομος τις φράσεις «Πρόσχωμεν» και «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου» και τις ενέταξαν στις Θείες Λειτουργίες, που συνέγραψαν.
Άγγελος σημαίνει αγγελιοφόρος, διαγγελεύς, δηλ. αυτός που αγγέλει, αναγγέλει στους ανθρώπους τα θελήματα του Θεού. Ο Άγγελος είναι φύσις νοερά, δηλ. κανένας δεν μπορεί να την καταλάβει. Είναι και αεικίνητος, δηλ. κινείται πάντοτε, όπως και ο νους του ανθρώπου, ο οποίος ποτέ δεν στέκεται σ’ ένα τόπο, αλλά περπατά από τόπο σε τόπο.
Είναι και αυτεξούσιος ο Άγγελος, δηλ. ο Θεός δεν τον κρατά ως Άγγελο, αν θέλει να γίνει κακός, γιατί, αν τον κρατούσε, ο διάβολος δεν θα γινόταν από Άγγελος, που ήταν πρώτα, διάβολος. Είναι και ασώματος, δηλ. δεν έχει σώμα, κορμί σαν τον άνθρωπο, ούτε μάκρος έχει, ούτε πλάτος, ούτε βάθος.
Είναι πάντοτε υπηρέτης του Θεού, γιατί υπηρετεί τον Θεό σε έργα και σε δοξολογίες. Σε έργα μεν, γιατί τον στέλνει ο Θεός τον Άγγελο και κάνει ότι του ορίσει, η ψυχή να πάρει ή άγιο να υπηρετήσει ή όραση να δείξει ή να κάνει κάποια άλλη θεϊκή υπηρεσία. Σε δοξολογίες δε, γιατί υμνεί τον Θεό και δοξάζει την άπειρή Του δύναμη.
Ποια είναι η φύση των Αγγέλων και τι είδος και ομοίωμα έχουν, κανείς δεν ξέρει, παρά μόνο αυτός ο Θεός, που τους έπλασε.
Έχουν και αθανασία οι Άγγελοι, γιατί ποτέ δεν αποθνήσκουν, ούτε φθείρονται, ούτε χάνονται. Ασώματοι δε λέγονται οι Άγγελοι εν συγκρίσει με το δικό μας σώμα. Εν συγκρίσει, όμως, με τον Θεό βρίσκονται παχείς και υλικοί. Είναι και τρεπτοί οι Άγγελοι κατά γνώμην, δηλ. αλλάζουν την γνώμη τους, όπως μία φορά την άλλαξαν κάποιοι απ’ αυτούς και έγιναν από Άγγελοι δαίμονες. Είναι φωτεινοί και λαμπροί.
Έχουν το φως από τον Θεό και όχι από του λόγου τους. Δεν έχουν ανάγκη γλώσσας ή ακοής, γιατί χωρίς προφορικό λόγο και χωρίς ακοή αισθητή καταλαβαίνουν το πρόσταγμα του Θεού. Είναι και περιγραπτοί οι Άγγελοι, δηλ. όταν είναι σ’ ένα τόπο, δεν είναι σε άλλο. Όταν είναι στον ουρανό, δεν είναι στη γη και όταν είναι στη γη, δεν είναι στον ουρανό. Δεν τους κρατά ούτε θύρα, ούτε τοίχος, ούτε κλειδονιά, ούτε φραγμός, ούτε τίποτε άλλο. Έχουν τον αγιασμό και τον φωτισμό από το Άγιο Πνεύμα.
Δεν ξέρει κανείς πώς είναι η φύση τους, αν όλοι είναι όμοιοι ή άλλοι μικρότεροι και άλλοι μεγαλύτεροι. Μόνο ο Θεός, που τους έπλασε, τους γνωρίζει. Είναι δυνατοί και έτοιμοι στον ορισμό του Θεού. Κάστρα, τόπους, χώρες και Εκκλησίες επιτηρούν, φυλάττουν και βοηθούν. Κάθε βαπτισμένος Ορθόδοξος Χριστιανός, είτε αμαρτωλός είτε δίκαιος είναι, έχει τον φύλακα Άγγελό του. Όλα τα άλλα έθνη έχουν από ένα Άγγελο.
Πόσοι είναι στον αριθμό, κανείς δεν το είπε ούτε το ξέρει, παρ’ όλο που ο προφήτης Δανιήλ λέει «χίλιαι χιλιάδες και μύριαι μυριάδες». Ωστόσο κι αυτός δεν είπε όλη την ποσότητα των Αγγέλων. Έχουν δε την Χάριν εκ Θεού να σχηματίζονται σε όποιο σχήμα τους ορίσει ο Θεός [Δαμασκηνός υποδιάκονος Στουδίτης].
Στην ακολουθία του Εσπερινού, όταν αναγινώσκουμε τον προοιμιακό, υπάρχει και ο εξής στίχος, που αναφέρεται στους Αγγέλους, και τον οποίο τον ψάλλουμε ως κοινωνικό όταν εορτάζουν οι Άγγελοι : «Ο ποιών τους Αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα» [Ψαλμ. 103, 4.]. Δηλ. ο Κύριος είναι αυτός που έπλασε τους αγγέλους Του τόσο ταχείς και λεπτούς, όπως οι άνεμοι, και τους αΰλους λειτουργούς, που Τον υπηρετούν, με δραστική ενέργεια και φωτεινή λαμπρότητα σαν την φλόγα του πυρός.
Ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης ερμηνεύοντας αυτόν τον στίχο, λέει χαρακτηριστικά ότι ο παροφητάναξ Δαβίδ με τα λόγια αυτά κηρύττει τον Θεό δημιουργό της νοητής και αοράτου φύσεως. Ονόμασε τους Αγγέλους πνεύματα και πυρ, φανερώνοντας με τα ονόματα αυτά το οξυκίνητο και δραστήριό τους και περιγράφοντας την φύση και την ουσία τους, γιατί είναι πνεύματα νοερά και πυρ άυλον.
Ο Μ. Βασίλειος λέει : «Η μεν ουσία των Αγγέλων αέριον πνεύμα, ει τύχοι, ή πυρ άυλον κατά το γεγραμμένον. Διό εν τόπω εισί και ορατοί γίνονται εν τω είδει των οικείων αυτών σωμάτων τοις αξίοις εμφανιζόμενοι. Ο μέντοι αγιασμός έξωθέν εστι της ουσίας αυτών. Ου γαρ φύσει άγιαι αι των ουρανών Δυνάμεις, αλλά κατά αναλογίαν της προς αλλήλους υπεροχής του αγιασμού το μέτρον παρά του Πνεύματος έχουσι».
Λέει και Θεολόγος Γρηγόριος: «Συ δε όρα ότι ουκ έχομεν ουδέ την νοητήν φύσιν και επουράνιον ασωμέτως ιδείν, ει και ασώματος, πυρ γαρ και πνεύμα προσαγορευομένην ή γινομένην. Ποιείν γαρ λέγεται τους Αγγέλους πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα. Ει μη ποιείν μεν εστι το συντηρείν τω λόγω, καθ’ ον εγένοντο, πνεύμα δε ακούει και πυρ, το μεν ως νοητή φύσις, το δε ως καθάρσιος. Επεί και της πρώτης ουσίας (του Θεού δηλ.) τας αυτάς οίδα κλήσεις. Ή ότι εγγύτατα, άλλως άλλη ελλαμπομένη κατά την αναλογίαν της φύσεως και της τάξεως».
Ο δε ιερός Χρυσόστομος λέει : «Ου τι ποτέ εισίν οι Άγγελοι την ουσίαν παρίστησι, αλλά την ενέργειαν διά των στοιχείων τούτων εμφαίνει».
Λέει δε και ο Θεοδώρητος: «Οξεία μεν η του Πνεύματος φύσις, ισχυρά δε του πυρός η ενέργεια. Αγγέλοις δε χρώμενος υπηρέταις ο Θεός και ευεργετεί τους αξίους και κολάζει τους εναντίους. Όθεν τα Σεραφίμ εμπρησταί ερμηνεύονται. Διά τούο και πυρός εμνημόνευσε την κολαστικήν σημαίνων ενέργειαν» [Μοναχός Ευθύμιος Ζιγαβηνός - Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Ερμηνεία εις τους ΡΝ΄ Ψαλμούς του Δαβίδ].
Η αποστολή των Αγγέλων επισημαίνεται στον Απ. Παύλο, όπου στην προς Εβραίους επιστολή χαρακτηρίζει τους Αγγέλους «λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα διά τους μέλλοντας κληρονομείν σωτηρίαν» [Εβρ. 1, 14.], δηλ. υπηρετικά πνεύματα, τα οποία αποστέλλονται από τον Θεό, για να διακονήσουν αυτούς, που πρόκειται να κληρονομήσουν την σωτηρία. Γι’ αυτό δημιουργήθηκαν οι Άγγελοι, για την υπηρεσία του Χριστού και την οικονομία της σωτηρίας των ανθρώπων.
Οι Άγγελοι δοξολογούν τον Άγιο Τριαδικό Θεό με το «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ», το οποίο αποκαλύπτει το Τριαδολογικό δόγμα. Τα τρία «Άγιος» προσιδιάζουν στις τρεις υποστάσεις, στα τρία πρόσωπα του Τριαδικού Θεού, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα και το «Κύριος» στη μία κοινή ουσία, φύση της Θεότητος. Δηλ. άγιος ο Θεός Πατήρ, άγιος ο Θεός Υιός, άγιο το Θείο Πνεύμα.
«Χαρά γίνεται ενώπιον των αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι» [Λουκ. 15, 10]. Ουράνια αγγελική χαρά, αγαλλίαση και πανήγυρη γίνεται, όταν ένας αμαρτωλός άνθρωπος μετανοεί. Οι Άγγελοι πανηγυρίζουν για την μετάνοια και την σωτηρία των ανθρώπων, διότι με τους σωζομένους αναπληρώνεται το εκπεσόν τάγμα του Εωσφόρου.
Αν και «ουδείς των εν σαρκί… Αγγέλου ουσίαν εθεάσατο», όπως γράφει ο Όσιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, όμως μέσα στην ιστορία πάμπολλες είναι οι εμφανίσεις και τα θαύματα των αγίων Ταξιαρχών. Στις εμφανίσεις αυτές γίνεται ορατή μόνο η μορφή και το σχήμα τους, όχι όμως και η ουσία τους. Εμείς οι θνητοί αντιλαμβανόμαστε τις θεωρίες αυτές είτε με τις σωματικές μας αισθήσεις, όταν εμφανίζονται ως απλοί άνθρωποι, είτε με τα μάτια της ψυχής μας, όταν εμφανίζονται «εν θεωρία αληθινή και ουσιώσει», κατά τον αββά Ισαάκ τον Σύρο.
Μιχαήλ [Αριθμοί, Α΄ Παραλειπομένων, Δανιήλ.] θα πει «δύναμις Θεού» ή «αρχιστράτηγος δυνάμεως Κυρίου». Ο Μιχαήλ ο ενδοξότατος και λαμπρότατος Ταξιάρχης των Ασωμάτων Δυνάμεων πολλές ευεργεσίες και χάριτες φαίνεται ότι έδειξε στο γένος των ανθρώπων και στην Π.Δ. και στην Νέα Χάριν του Ευαγγελίου.
Στην Π.Δ. έχουμε πλήθος εμφανίσεων του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, διότι αυτός φανερώθηκε στην περιπλανωμένη Άγαρ και τον υιό της Ισμαήλ για να τους παραμυθήσει, στον Πατριάρχη Αβραάμ, όταν επρόκειτο να θυσιάσει τον υιό του Ισαάκ, έπειτα στον Λώτ, όταν τον λύτρωσε μαζί με τις κόρες του από το θεόσταλτο πυρ και από την καταστροφή των Σοδόμων.
Μετά από αυτά φανερώθηκε στον Πατριάρχη Ιακώβ, όταν τον λύτρωσε από τα φονικά χέρια του αδελφού του Ησαύ. Αυτός προπορευόταν μπροστά από την παρεμβολή των υιών Ισραήλ, όταν ελευθερώθηκαν από την αιχμαλωσία των Αιγυπτίων και με τον στύλο του πυρός και της νεφέλης τους διευκόλυνε την δυσκολία της οδοιπορίας. Αυτός φανερώθηκε στον μάντη Βαλαάμ, όταν εκείνος πορευόταν για να καταρασθεί τον Ισραηλιτικό λαό, φοβερίζοντάς τον και φανερά εμποδίζοντάς τον από μια τέτοια πράξη.
Αυτός φανερώθηκε και κατά τον θάνατο του προφήτου Μωϋσέως, οπότε επετίμησε τον παμβέβηλο εχθρό. Αυτός, και όταν ο Ιησούς του Ναυή ρώτησε ποιος είναι, αποκρίθηκε˙ «Εγώ αρχιστράτηγος Κυρίου νυνί παραγέγονα» [Ιησούς του Ναυή 5, 14.]. Αυτός φανερώθηκε στον προφήτη Γεδεών, στον Μανωέ και την γυναίκα του, καταργώντας την στειρότητά της. Στους χρόνους του προφητάνακτος Δαβίδ ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σκότωσε εβδομήντα χιλιάδες λαού σε διάστημα τριών ωρών και κατά την περιγραφή του προφητάνακτος ήταν ψηλός από την γη ως τον ουρανό και κρατούσε στο χέρι του γυμνό ξίφος. Αυτός εμφανίσθηκε στον προφήτη Ηλία, που κοιμόταν στην έρημο, όπου είχε καταφύγει, για να αποφύγει την οργή της Ιεζάβελ, παρουσιάσθηκε και του είπε:
«Ανάστηθι και φάγε». Του είχε δε ήδη φέρει ζεστό ψωμί και δοχείο με νερό. Αργότερα ο ίδιος Αρχάγγελος του μήνυσε να συναντήσει τους ανθρώπους του Βασιλέως και να τους μεταφέρει εντολές του Θεού. Αλλού βρίσκουμε πάλι τον Αρχιστράτηγο Μιχαήλ να κατακόπτει εκατό χιλιάδες Ασσυρίους, να διαφυλάττει τους τρείς Παίδες από την «κάμινον του πυρός την φλεγομένην» και τον προφήτη Δανιήλ στον λάκκο των λεόντων. Τέλος, μετέφερε με θαυμαστό τρόπο τον προφήτη Αββακούμ στην Βαβυλώνα, για να θρέψει τον προφήτη Δανιήλ μέσα στον λάκκο.
Οι εμφανίσεις τους Αρχιστρατήγου Μιχαήλ συνεχίσθηκαν και μετά την ένσαρκο οικονομία του Χριστού. Έτσι, λοιπόν, Αυτός και στην Νέα Χάριν ελευθέρωσε τους Αποστόλους από την φυλακή, οδήγησε τον Απόστολο και Διάκονο Φίλιππο στη βάπτιση του ευνούχου, εμφανίσθηκε στον Κορνήλιο κατά την ώρα της προσευχής του και του είπε να καλέσει τον Απ. Πέτρο, για να τον βαπτίσει.
Ελευθέρωσε τον Απ. Πέτρο, που επρόκειτο να σκοτώσει ο Ηρώδης για χάρη των Ιουδαίων, από την φυλακή, ενώ τον ίδιο τον Ηρώδη, που υπερηφανεύθηκε, τιμώρησε με θάνατο. Εμφανίσθηκε στον Απ. Παύλο, όταν κινδύνευε το πλοίο και του είπε να μην φοβάται. Επίσης, ο ίδιος ο Ταξιάρχης ετάραττε το νερό στην κολυμβήθρα, που βρισκόταν στην Προβατική πύλη, και θεραπεύονταν κατ’ έτος οι ασθενείς.
Αυτόν, τέλος, είδε ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στην Αποκάλυψη και σύμφωνα μ’ αυτήν πρόκειται να φονεύσει τον Αντίχριστο κατά τη συντέλεια του κόσμου.
Στην εκκλησιαστική ιστορία μέχρι τις ημέρες μας δεν ήταν λίγες οι φορές που ο Αρχιστράτηγος Μιχαήλ επισκέφθηκε τον κόσμο. Βοήθησε τον Μ. Κωνσταντίνο να κατατροπώσει τους εχθρούς, γι’ αυτό και κατά προτροπή του ο άγιος Βασιλεύς έκτισε ναό του Ταξιάρχη Μιχαήλ στο Σωσθένειο. Έσωσε με θαυμαστό τρόπο την Κωνσταντινούπολη από τον κίνδυνο των Αβάρων, Περσών και των Αγαρηνών.
Επίσης, έσωσε την πόλη Ακολία παρά την Μαύρη θάλασσα από τους Σαρακηνούς. Στις Κολοσσές της Φρυγίας διαφύλαξε ακέραιο το ομώνυμο προσκύνημά του από την ορμή των ποταμών, που κατευθύνονταν απειλητικοί επάνω του, δημιουργώντας μια τεράστια οπή, μέσα στην οποία χωνεύθηκαν τα νερά τους.
Στα Γέρμια, στην Θάσο, στον Πανορμίτη της Σύμης και στο Μανταμάδο της Λέσβου απειράριθμα είναι τα θαύματα της παρουσίας του Ταξιάρχη Μιχαήλ μέχρι σήμερα. Στην Ι. Μ. Δοχειαρίου Αγίου Όρους, τέλος, αένναα θαυματουργεί μαζί με τον επίσης Αρχιστράτηγο Γαβριήλ, στο όνομα των οποίων τιμάται.
Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ δεν παύει και στις ημέρες μας της αποστασίας και άκρας ανομίας να παρουσιάζεται σε καθαρούς και αξίους ανθρώπους, που βιώνουν το Ευαγγέλιο και αγωνίζονται για την τελειότητα και την κατά Χάριν θέωση. Έτσι, έχουμε εμφανίσεις του στους μακαριστούς Γέροντες Φιλόθεο Ζερβάκο, Ιάκωβο Τσαλίκη, Παΐσιο τον Αγιορείτη, Δημήτριο τον Γκαγκαστάθη και Άνθιμο τον Αγιαννανίτη. Και άλλα πολλά ιστορούνται γι’ αυτόν. Γι’ αυτό και εμείς στην πάνσεπτη πανήγυρη τον προβάλλουμε ως προστάτη και φύλακα της ζωής μας.
Μαζί με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ εορτάζουμε στις 8 Νοεμβρίου και τον ωραιότατο και χαριέστατο Αρχάγγελο Γαβριήλ. Γαβριήλ [Δανιήλ.] θα πει «Θεός και άνθρωπος», κατά τον Πρόκλο Κωνσταντινουπόλεως, Γι’ αυτό και αυτός υπηρέτησε εξαιρέτως στο μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας του Θεανθρώπου Λόγου. Και αυτός πολλές ευεργεσίες έκανε στο ανθρώπινο γένος και στην Π.Δ. και στην Κ.Δ.
Στην Π.Δ. στην προφητεία του Δανιήλ αναφέρεται αυτολεξεί το όνομά του, όταν εξήγησε στον Δανιήλ την όραση, πού είδε περί των βασιλέων Μήδων, Περσών και Ελλήνων. «Γαβριήλ, γάρ φησι, συνέτισον εκείνον (τόν Δανιήλ δηλ.) την όρασιν» [Δαν. 8,16]. Και πάλι ο ίδιος ο Γαβριήλ φανέρωσε στον ίδιο τον Δανιήλ ότι μετά από 490 χρόνια θα έλθει ο Χριστός.
«Και ιδού, φησίν, ανήρ Γαβριήλ, ον είδον εν τη οράσει εν τη αρχή, πετόμενος και ήψατό μου ωσεί ώραν θυσίας εσπερινής και συνέτισέ με» [Δαν. 9, 21]. Αυτός είναι, ο οποίος ευηγγέλισε και την γυναίκα του Μανωέ ότι θα γεννήσει τον Σαμψών. Αυτός είναι, ο οποίος ευηγγέλισε τον Ιωακείμ και την Άννα ότι πρόκειται να γεννήσουν την Κυρία και Δέσποινα Θεοτόκο.
Στη Νέα Διαθήκη αυτός είναι, ο οποίος ευηγγέλισε τον Ζαχαρία, ο οποίος στεκόταν στα δεξιά του θυσιαστηρίου του θυμιάματος, ότι θα γεννήσει τον Μέγα Ιωάννη τον Πρόδρομο. Αυτός έτρεφε και την αειπάρθενο Μαριάμ δώδεκα χρόνια μέσα στα Άγια των Αγίων με ουράνια τροφή.
Αυτός είναι, ο οποίος ευηγγέλισε και την Θεοτόκο ότι πρόκειται να γεννήσει εκ Πνεύματος Αγίου τον Υιόν και Λόγον του Θεού. Αυτός φάνηκε στο όραμα του Ιωσήφ και του είπε να μην φοβηθεί, αλλά να παραλάβει την γυναίκα του Μαριάμ, επειδή το παιδί, πού θα γεννηθεί από αυτήν, είναι εκ Πνεύματος Αγίου.
Αυτός φάνηκε και στους ποιμένες και τους ευαγελίσθηκε ότι γεννήθηκε ο Σωτήρ του κόσμου, ο Χριστός. Αυτός σε όραμα είπε στον Ιωσήφ να παραλάβει το παιδίο και την μητέρα του και να φύγει στην Αίγυπτο. Και πάλι ο ίδιος του είπε να επιστρέψει στην γη Ισραήλ. Πολλοί από τους ιερούς διδασκάλους και ασματογράφους θεωρούν ότι ο θείος Γαβριήλ ήταν ο λευχειμονών εκείνος Άγγελος, ο οποίος, αφού κατέβηκε από τον ουρανό, απεκύλισε τον λίθον από την θύρα του μνημείου του ζωοδότου Ιησού και καθόταν πάνω του.
Και αυτός ήταν, πού ευαγγελίσθηκε τις Μυροφόρες περί της Αναστάσεως του Κυρίου. Και για να μιλήσουμε καθολικά, ο θειότατος Γαβριήλ υπηρέτησε στο Μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας του Θεού Λόγου απ’ αρχής έως τέλους. Γι ’αυτό και η Εκκλησία του Χριστού παρέλαβε να τον συνεορτάζει μαζί με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και να επικαλείται την Χάριν και την βοήθειά του.
Εκτός από τους ανωτέρω δύο πασίγνωστους Αρχαγγέλους, υπάρχουν και άλλοι Αρχάγγελοι, λιγότερο γνωστοί , τα ονόματα των οποίων είναι : α) Ραφαήλ [Α΄ Παραλειπομένων.], β) Ουριήλ [Α΄, Β΄ Παραλειπομένων.], γ) Ραγουήλ, δ) Σαριήλ, και ε) Ρεμιήλ [Ενώχ.]. Άγνωστα είναι στους πολλούς και τα ονόματα των διαφόρων δαιμόνων, όπως α) Σεϊρίμ [Λευιτικόν, Δ΄ Βασιλειών, Β΄ Παραλειπομένων.], β) Σεντίμ [Ψαλμ. 106, Δευτερονόμιον.], γ) Λιλίθ [Ησαΐας 34.], δ) Ασμοδαίος [Τωβίτ 3.], ε) Αζαζέλ [Λευιτικόν.], στ) Σατανάς [Α΄ Παραλειπομένων.], ζ) Σαμαήλ, η) Μαστεμά και θ) Βελίαρ.
Εννέα είναι τα τάγματα των αγίων Αγγέλων, κατά τον Αρεοπαγίτην και φιλάγγελον Διονύσιον [Άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Περί ουρανίου ιεραρχίας]˙ αυτά διαμοιράζονται σε τρεις Ιεραρχίες˙ στην πρώτη, τη μέση και την τελευταία. Η μέν πρώτη Ιεραρχία περιέχει τους αγιωτάτους Θρόνους, τα Χερουβίμ και τα Σεραφίμ˙ η δέ μέση περιέχει τις Κυριότητες, τις Δυνάμεις και τις Εξουσίες˙ η δέ τελευταία περιέχει τις Αρχές, τους Αρχαγγέλους και τους Αγγέλους.
Οι Θρόνοι, λοιπόν, δηλώνουν, κατά τον αυτόν Διονύσιον, ότι είναι εξηρημένοι (υπεράνω) από κάθε ταπεινή ελάττωσι και ότι αναφέρονται υπερκοσμίως πρός τα άνω˙ τα δέ Χερουβίμ φανερώνουν ότι έχουν το γνωστικόν και θεοπτικόν και της υπερτάτης φωτοδοσίας δεκτικόν και θεωρητικόν, επειδή το όνομα «Χερουβίμ» στα εβραϊκά ερμηνεύεται πλήθος γνώσεως ή χύσις σοφίας˙ ο δέ Χρυσόστομος λέγει˙ «Τί γάρ εστί Χερουβίμ; Πεπληθυσμένη γνώσις»[Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Λόγος Γ΄ περί ακαταλήπτου.]˙ τα Σεραφίμ δηλώνουν ότι έχουν το αεικίνητον περί τα θεία και ακατάληκτον και το θερμόν και οξύ και υπερζέον, γι’ αυτό και ονομάζονται Σεραφίμ, το οποίο στα εβραϊκά σημαίνει Θερμαίνοντας ή Πρηστηρίους˙ ο δέ Χρυσόστομος λέγει˙ «Τί δέ Σεραφίμ; Έμπυρα στόματα» [Ο. π.]˙οι Κυριότητες δηλώνουν ότι έχουν κάποια ελεύθερη και αδούλωτη αναγωγή, εφιεμένην της όντως Κυριότητος και Κυριαρχίας˙ οι δέ Δυνάμεις σημαίνουν ότι έχουν κάποια αρρενωπόν και ακατάσειστον ανδρεία σε όλες τις θεοειδείς ενέργειες, πού πράττουν˙ οι Εξουσίες φανερώνουν ότι έχουν την εύκοσμον και ασύμφυρτον ευταξία περί τάς θείας υποδοχάς και το τεταγμένον της υπερκοσμίου και νοεράς εξουσιότητος˙ οι Αρχές δηλώνουν το θεοειδώς αρχικόν και ηγεμονικόν μετά τάξεως ιεράς˙ οι δέ Αρχάγγελοι φανερώνουν ότι και πρός την υπερούσιον αρχήν αρχικώς επιστρέφουν και τους Αγγέλους ενοποιούν, σύμφωνα με τις εύκοσμες και αόρατες ηγεμονίες τους, στις οποίες τάχθηκαν˙ Άγγελοι δε ονομάζονται, γιατί αγγέλουν σ’ εμάς προσεχέστερον τα θελήματα του Θεού [Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Εορτοδρόμιον ήτοι ερμηνεία εις τους ασματικούς κανόνας των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών, τ. Γ΄].
Ο Μ. Βασίλειος στα έργα του [Μέγας Βασίλειος, Περί Αγίου Πνεύματος, Εις την Εξαήμερον, Περί Πίστεως.] έχει τρεις απαριθμήσεις : α) Αρχαί, Εξουσίαι, Δυνάμεις, Θρόνοι, Κυριότητες. β) Θρόνοι, Κυριότητες, Αρχαί, Εξουσίαι, Δυνάμεις, Αγγέλων στρατιαί, Αρχαγγέλων επιστασίαι και γ) Αγγέλων χοροστασίαι, Αρχαγγέλων επιστασίαι, Δόξαι Κυριοτήτων, Προεδρίαι Θρόνων, Δυνάμεις, Αρχαί, Εξουσίαι.
Σχετικά με το πλήθος των αγγέλων λέει ο Χρυσορρήμων : «Ότι γάρ άπας ο αήρ αγγέλων εμπέπλησται, άκουσον τί φησιν ο Παύλος˙ οφείλουσιν αι γυναίκες εξουσίαν έχειν επί της κεφαλής διά τους αγγέλους» [Α΄ Κορ. 11, 10. Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Λόγος εις την Ανάληψιν.]. Δηλ. ότι ο αέρας είναι γεμάτος από αγγέλους, άκουσε τί λέει ο Παύλος˙ «οφείλουν οι γυναίκες από συστολή και ντροπή προς τους αγγέλους, πού αοράτως είναι παρόντες, να έχει στο κεφάλι της κάλυμμα, το οποίο είναι σύμβολο της εξουσίας, πού έχει πάνω σ’ αυτήν ο άνδρας.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στον Λόγο του εἰς το Βάπτισμα λέει ὅτι ὁ Χριστός, ὡς Μονογενής Υἱός τοῦ προανάρχου Πατρός και Θεός, εἶναι το πρῶτο και κατά φύσιν Φῶς, γιατί λάμπει ὡς ἥλιος, καθότι Αὐτός εἶναι το Φῶς το ἀληθινόν, το ὁποῖο φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τον κόσμον και καθότι Αὐτός εἶναι ὁ αὐτουργός και δημιουργός κάθε κτιστοῦ φωτός, τόσο τοῦ φωτός, πού ὑπάρχει στους Ἀγγέλους, ὅσο και τοῦ φωτός, πού ὑπάρχει στους ἀνθρώπους. Ὁ Ἄγγελος εἶναι το δεύτερο κατά Χάριν φῶς, κατά τον Θεολόγο Γρηγόριο : «Δεύτερον γάρ φῶς Ἄγγελος, τοῦ πρώτου φωτός ἀπορροή τις ἤ μετουσία, τη πρός αὐτό νεύσει και ὑπουργία τον φωτισμόν ἔχουσα, οὐκ οἶδα, εἴτε τη τάξει τῆς στάσεως μεριζομένη τον φωτισμόν, εἴτε τοῖς μετροις τοῦ φωτισμοῦ την τάξιν λαμβάνουσα». Ὁ ἄνθρωπος εἶναι το τρίτο κατά Χάριν φῶς, κατά τον Θεολόγο Γρηγόριο. «Τρίτον φῶς ἄνθρωπος, ὁ και τοῖς ἔξω δῆλον ἐστι (ἤτοι τοῖς Ἔλλησι-εἰδωλολάτραις)˙ φῶς γάρ τον ἄνθρωπον ὀνομάζουσι διά την τοῦ ἐν ἠμίν λόγου δύναμιν˙ και ἡμῶν αὐτῶν πάλιν οἱ θεοειδέστεροι και μᾶλλον Θεῶ πλησιάζοντες». Ὁ Άγιος Τριαδικός Θεός εἶναι ὁ Δημιουργός τοῦ φωτός, πού ὑπάρχει τόσο στους Ἀγγέλους και στους ἀνθρώπους, ὅσο και στον ἥλιο, τη σελήνη και τα ἄστρα. Γι’ αὐτό το φῶς και ἡ δόξα δέν ἀναβλύζουν μόνο ἀπό το ἡλιοστάλακτο πρόσωπό Του, ἀλλά εἶναι ντυμένος ὅλος διόλου με το φῶς σάν με φόρεμα, καθώς περί αὐτοῦ εἶπε ὁ προφητάναξ Δαβίδ: «Ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον» [Ψαλμ. 103, 2.].
Οἱ Ἄγγελοι πρίν την ἔνσαρκο οἰκονομία τοῦ Θεοῦ Λόγου ἦταν δυσκίνητοι στο κακό, μετά, ὅμως, ἀπό αὐτή ἔλαβαν και το να εἶναι ἀκίνητοι σ’ αὐτό. Και καθώς οἱ ἄνθρωποι με την παρουσία τοῦ Κυρίου ἀνεκλήθησαν ἀπό το πτῶμα τῆς ἁμαρτίας, ἔτσι και ἡ οὐσία τῶν Ἀγγέλων εὐεργετήθηκε ἀπό το να μήν παρατρέπεται πλέον στο κακό. Γι’ αὐτό ὁ Θεολόγος Γρηγόριος στον Λόγο του εἰς το Πάσχα λέει: «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμω, ὅσος τε ὁρατός και ὅσος ἀόρατος», ἐννοώντας ὡς ἀόρατο κόσμο τους Ἀσωμάτους Ἀγγέλους και ὡς σωτηρία την ἀτρεψία τους, ὅπως ἑρμηνεύει ὁ Νικήτας. Και ὁ ὅσιος Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος λέει στον Λόγο του στην Λαμπρά Κυριακή : «Ἄγγελοι την ἀτρεψίαν ἀμφιεννύσθωσαν».
Λέει και ο Δαμασκηνός Ιωάννης: «Οι Άγγελοι δυσκίνητοι προς το κακόν, αλλ’ ουκ ακίνητοι˙ νυν δε (μετά την ενανθρώπησιν δηλ.) και ακίνητοι ου φύσει, αλλά χάριτι και τη του μόνου αγαθού προσεδρεία». Και ο Θεσσαλονίκης Γρηγόριος είπε : «Εντεύθεν Άγγελοι νυν το απερίτρεπτον έλαβον, έργω παρά του Δεσπότου μαθόντες της προς αυτόν ομοιώσεως, ου την έπαρσιν ούσαν, αλλά την ταπείνωσιν». Λέει και ο θεοφόρος Μάξιμος : «Τρία εισί τάγματα, άγγελοι, άνθρωποι, δαίμονες. Το μη πίπτειν ου κατ’ ουσίαν οι Άγγελοι κέκτηνται, αλλά κατά προαίρεσιν˙ ου γάρ ακίνητοι φύσει πρός το κακόν εισιν επεί ούτε ο σατανάς έπεσεν αν, ως εκ φύσεως μή δυνάμενος τούτο ποιείν˙ αλλά δυσκίνητοι πρός το εναντίον πεφύκασιν, ως και ο θεολόγος λέγει Γρηγόριος».
Λέει και ο θεολόγος Γρηγόριος : «Πρώτον μέν εννοεί ο Θεός τάς αγγελικάς δυνάμεις και ουρανίους. Και το εννόημα έργον ην, Λόγω συμπληρούμενον και Πνεύματι τελειούμενον. Και ούτως υπέστησαν λαμπρότητες δεύτεραι, λειτουργοί της πρώτης λαμπρότητος… Βούλομαι μέν ειπείν ότι ακινήτους (υποληπτέον ταύτας) πρός το κακόν και μόνην εχούσας την του καλού κίνησιν˙ άτε περί Θεόν ούσας και τα πρώτα εκ Θεού λαμπομένας (τά γάρ ενταύθα δευτέρας ελλάμψεως). Πείθει δέ με μή ακινήτως, αλλά δυσκινήτους και υπολαμβάνειν ταύτας και λέγειν ο διά την λαμπρότητα εωσφόρος σκότος διά την έπαρσιν και γενόμενος και λεγόμενος. Αι τε υπ’ αυτόν αποστατικαί δυνάμεις δημιουργοί της κακίας τη του καλού φυγή και ημίν πρόξενοι» [Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος εις την Χριστού Γέννησιν.].
Μία από τις επιστολές του Απ. Παύλου είναι και η προς Κολασσαείς. Σκοπός τῆς συγγραφῆς τῆς πρός Κολασσαεῖς ἐπιστολῆς τοῦ Ἀπ. Παύλου ἦταν ἡ ὕπαρξη μερικῶν Χριστιανῶν τῶν Κολασσῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν πονηρό δόγμα και αἵρεση, ἐπειδή νόμιζαν ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν προσφερθήκαμε στον Θεό και Πατέρα διά τῆς μεσιτείας τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ, ἀλλά διά τῆς μεσιτείας τῶν Ἀγγέλων, νομίζοντας τάχα πώς εἶναι ἄτοπο και εὐτελές να πιστεύουν ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ φανερώθηκε στους ἐσχάτους καιρούς για μια τέτοια μεσιτεία, τον καιρό πού οἱ Ἄγγελοι ἦταν ἀρκετοί να μᾶς προσφέρουν στον Θεό, καθώς στην Π.Δ. ὅλα διά τῶν Ἀγγέλων οἰκονομοῦνταν. Αὐτοί, πού εἶχαν αὐτή την αἵρεση, λέγονταν Ἀγγελικοί. Γι’ αὐτή, λοιπόν, την αἰτία γράφει ὁ Ἀπ. Παῦλος αὐτή την ἐπιστολή και τους λέει ὅτι ὁ Χριστός, στον Ὁποῖο πίστευσαν, εἶναι εἰκόνα και Λόγος τοῦ Θεοῦ, μέσω τοῦ Ὁποίου τα πάντα δημιουργήθηκαν, και ὅτι ἔπρεπε Αὐτός, πού εἶναι ὁ Δημιουργός, να γίνει και πρωτότοκος της κτίσεως και πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν, κατά την ἀνθρωπότητα, γιά να ἑνώσει και να ζωοποιήσει τα πάντα. Σέ ὅλη σχεδόν την ἐπιστολή τους διδάσκει να μήν πλανῶνται, νομίζοντας ὅτι σώθηκαν διά τῶν Ἀγγέλων και ὄχι διά τοῦ Χριστοῦ.
Κατά τον ἅγιο Ἐπιφάνιο Κύπρου στο βιβλίο του «Πανάριον», αὐτοί ὀνόμασαν τους ἑαυτούς τους Ἀγγελικούς, ἤ γιατί ὑπερηφανεύονταν πώς εἶχαν τάξη Ἀγγέλων κατά την πολιτεία, ἤ γιατί φλυαροῦσαν ὅτι ὁ κόσμος κτίσθηκε ἀπό τους Ἀγγέλους. Σύμφωνα με τον θεῖο Θεοδώρητο, λέγονταν Ἀγγελικοί, γιατί ἔλεγαν ὅτι ὁ νόμος δόθηκε διά τῶν Ἀγγέλων. Γι’ αὐτό και τους σέβονταν και τους λάτρευαν. Γι’ αὐτό και ἡ ἐν Λαοδικεία Σύνοδος (364 μ.Χ.), πού βρίσκεται κοντά στίς Χῶνες και τις Κολασσαῖς, ἐξέδωσε ἐναντίον αὐτῆς τῆς αἱρέσεως τον 35ο Κανόνα της, ὁ ὁποῖος λέει: «Ὅτι οὐ δεῖ χριστιανούς ἐγκαταλείπειν την Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ και ἀπιέναι και Ἀγγέλους ὀνομάζειν και συνάξεις ποιεῖν, ἄπερ ἀπηγόρευται. Εἰ τις οὔν εὑρεθῆ ταύτη τη κεκρυμμένη εἰδωλολατρεία σχολάζων, ἔστω ἀνάθεμα, ὅτι ἐγκατέλιπε τον Κύριον ἠμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τον Υἱόν τοῦ Θεοῦ, και εἰδωλολατρεία προσῆλθεν» [Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Πηδάλιον, σσ. 433-434.]. Δηλ. ὁ παρών Κανών ἀναθεματίζει τους Χριστιανούς ἐκείνους, πού ἀφήνουν μέν την Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ και το να ἐπικαλοῦνται τον Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, τον Υἱό τοῦ Θεοῦ και Θεό, συνάγονται δέ σε ναούς τῶν Ἀγγέλων (τόν καιρό ἐκεῖνο ὑπῆρχε ναός τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ στα μέρη ἐκεῖνα τῆς Λαοδικείας γι’ αὐτήν την αἰτία) και τους ἐπικαλοῦνται σάν Θεούς και ἀκολούθως με τον κεκρυμμένο αὐτόν τρόπο γίνονται εἰδωλολάτρες και κοσμολάτρες. Αὐτά τα λέει ὁ παρών Κανών ὄχι γιά να μᾶς ἐμποδίσει ἀπό το να ἐπικαλούμασθε σάν μεσίτες τους Ἀγγέλους πρός βοήθειά μας, ἀλλά γιά να ἐμποδίσει την ὑπερβολή τῆς ἐπικλήσεως. Ἡ αἰτία, γιά την ὁποία ἡ Σύνοδος αὐτή ἐξέδωσε αὐτόν τον Κανόνα, εἶναι γιατί, ὅπως λέει ὁ Θεοδώρητος, ἡ αἵρεση αὐτή ἔμεινε πολλούς χρόνους στη Φρυγία και την Πισσιδεία, τῶν ὁποίων μητρόπολη ἦταν ἡ Λαοδικεία. Ἡ Λαοδικεία ἦταν κοντά στίς Κολασσαῖς, πού ὑποκεινταν στην Λαοδικεία, γι’ αὐτό και ἡ Σύνοδος ἐμπόδισε να ἐπικαλοῦνται τους Ἀγγέλους ὡς Θεούς με λατρευτική πίστη.
Στο Ορθόδοξο εορτολόγιο, εκτός από την Σύναξη των Παμμεγίστων Ταξιαρχών και Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ και πασών των Τιμίων, Επουρανίων Δυνάμεων Ασωμάτων, που εορτάζεται στις 8 Νοεμβρίου, υπάρχουν κι άλλες εορτές των Αρχαγγέλων. Στις 6 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το εν Χώναις θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στις 8 και 18 Ιουνίου εορτάζεται η σύναξις του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στις 26 Μαρτίου εορτάζεται η σύναξις του Αρχαγγέλου Γαβριήλ ως καθυπουργήσαντος τω θείω μυστηρίω του Ευαγγελισμού, στις 11 Ιουνίου εορτάζεται η σύναξις του Αρχαγγέλου Γαβριήλ εν τω Άδειν και στις 13 Ιουλίου εορτάζεται η σύναξις του Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Παρέλκει να πούμε ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία έχει ορίζει παλαιόθεν κάθε Δευτέρα να τιμώνται οι άγιοι Άγγελοι.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στην αγγελολογία, σημειώνουμε ότι ο ἄνθρωπος, ἄν και στον παρόντα πτωτικό κόσμο εἶναι λίγο κατώτερος ἀπό τους Ἀγγέλους - «ἠλλάτωσας αὐτόν βραχύ τί παρ’ ἀγγέλους» [Ἑβρ. 2, 7.], δηλ. τον ἔκανες ὀλίγον τί κατώτερο ἀπό τους Ἄγγελους - ἐντούτοις ἡ προοπτική του εἶναι να ξεπεράσει τους Ἀγγέλους και να γίνει ἀνώτερός τους. Σκοπός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ κατά Χάριν θέωσή του, να γίνει ἕνας μικρός Θεός με την βοήθεια τοῦ κατά φύσιν Θεοῦ, να γίνει ἅγιος. Αὐτό, ἄλλωστε, ἔκανε ὁ Χριστός με την Ἁγία Ἀνάληψή Του, κατά την ὁποία θέωσε την ἀνθρώπινη φύση. Ἡ ἀνθρώπινη φύση ἑνωμένη πλέον ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀχωρίστως και ἀδιαιρέτως με την θεία φύση στο ἕνα πρόσωπο, στην μία ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἀνεβαίνει πάνω ἀπό κάθε Ἀγγελικό Τάγμα και τοποθετεῖται ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία βρίθει ἀπό θεωμένους ἀνθρώπους, τους Ἁγίους μας, οἱ ὁποῖοι ἀποκαλοῦνται «ἐπίγειοι ἄγγελοι, οὐράνιοι ἄνθρωποι» και καυχᾶται γιά την Παναγία μας, ἡ ὁποία μακαρίζεται ὡς «τιμιωτέραν τῶν Χερουβίμ και ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφίμ». Ἄλλωστε και ὁ Ὀρθόδοξος μοναχισμός πολύ εὔστοχα ἀποκαλεῖται ὡς ἀγγελική πολιτεία, ὡς ἰσάγγελος και ὑπεράγγελος βίος, γιατί ἀποτελεῖ μία πρόληψη τῶν ἐσχάτων, ἀφοῦ προσπαθεῖ ἀπό τώρα, ἀπό την παρούσα ζωή, να ἐπιτελέσει το ἔργο τῶν Ἀγγέλων και να ἐξομοιωθεῖ με αὐτούς, μέσω τῆς ἀκατάπαυστης δοξολογίας τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ, τῆς νοερᾶς και ἀδιαλείπτου προσευχῆς, τῆς παρθενίας, τῆς ὑπακοῆς, τῆς ἀκτημοσύνης και τῆς ἐκκοπῆς τοῦ ἰδίου θελήματος. Τέλος, ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί με το Ἅγιο Βάπτισμα ἔχουμε καθαρισθεῖ και ὁδηγηθεῖ στην θεογνωσία και ἀναβιβασθήκαμε στην κατάσταση τῶν Ἀγγέλων.
Αρχίζοντας τον λόγο μας για την δαιμονολογία, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο διάβολος υπάρχει, είναι προσωπική ύπαρξη ως πεπτωκός άγγελος. Αυτό το τονίζουμε, διότι ο διάβολος έχει καταφέρει να μας πλανέψει, βάζοντας στο νου μας τη σκέψη ότι δεν υπάρχει. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε σε προσωπικό, όχι απρόσωπο Θεό. Δεν πιστεύουμε σε μια αόριστη ανώτερη δύναμη, γιατί ανώτερη δύναμη είναι και ο Σατανάς, ο διάβολος και τα δαιμόνια, τα οποία πιστεύουν μεν στον Τριαδικό Θεό, τον οποίο αναγνωρίζουν ως δημιουργό τους, αλλά φρίττουν. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε σε συγκεκριμένη ανώτερη δύναμη, που είναι ο προσωπικός Άγιος Τριαδικός Θεός, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα, αλλά δεν φρίττουμε. Τον λατρεύουμε, τον προσκυνούμε, τον δοξολογούμε, τον παρακαλούμε, τον ευχαριστούμε, τον κοινωνούμε με Άχραντα Μυστήρια. Η λέξη «διάβολος» προέρχεται από την πρόθεση «διά» και το ρήμα «βάλλω» και σημαίνει κατηγορώ, συκοφαντώ, ψεύδομαι. Ο διάβολος είναι ο πρώτος εισηγητής της αμαρτίας, ο πρωταίτιος της αμαρτίας, είναι ο ίδιος αυτοαμαρτία, ο οποίος «αρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα Θεώ» [Φιλιπ. 2, 6.]. Ο όσιος Ισαάκ ο Σύρος λέει ότι ο διάβολος είναι ο εισηγητής της άνεσης. Ο διάβολος είναι μεγάλος «θεολόγος». Γνωρίζει την Π.Δ. και την Κ.Δ., τα Πατερικά συγγράμματα, τους Ιερούς Κανόνες και τις αποφάσεις των αγίων Οικουμενικών Συνόδων. Κάνει νηστείες, αγρυπνίες. Έχει όμως υπερηφάνεια, πονηρία και αμετανοησία. Δεν έχει πνευματική διάκριση, δηλ. επίγνωση του εαυτού του, αλάνθαστη αίσθηση του όντως αγαθού Θεού και φωτισμό των σκοτεινών σημείων του. Ο διάβολος δεν θέλει όλοι οι άνθρωποι να γνωρίσουν την αλήθεια εν Χριστώ και εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία. Είναι ο χειρότερος εχθρός και πολέμιος της σωτηρίας του ανθρώπου.
Για τον Εωσφόρο κάνει λόγο και ο προφήτης Δαυίδ στο ψαλτήριον˙ «Υμείς δέ ως άνθρωποι αποθνήσκετε και ως εις των αρχόντων πίπτετε» [Ψαλμ.]. Γιατί κι αυτός άρχων ήταν του αγγελικού τάγματος, αλλά επειδή υπερηφανεύθηκε, γι’ αυτό και εξέπεσε. Ο δε προφήτης Ησαΐας λέγει γι’ αυτόν το εξής˙ «Πώς εξέπεσεν εκ του ουρανού ο Εωσφόρος ο πρωΐ ανατέλλων; Συνετρίβη εις την γήν ο αποστέλλων πρός πάντα τα έθνη; Σύ είπας εν τη διανοία σου˙ Εις τον ουρανόν αναβήσομαι, επάνω των αστέρων του ουρανού θήσω τον θρόνον μου και έσομαι όμοιος τω Υψίστω˙ νυν δέ εις τον Άδην κάθεται και εις τα θεμέλια της γης» [Ησ. 14, 12-15.]. Και ο Κύριος στο κατά Λουκάν άγιον Ευαγγέλιον λέγει˙ «Εθεώρουν τον Σατανάν ως αστραπήν εκ του ουρανού πεσόντα» [Λουκ. 10, 18.].
Μερικοί διδάσκαλοι προσαρμόζουν στην πτώση αυτή του εωσφόρου και των δαιμόνων και στην ανδραγαθία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ τα ρητά εκείνα της Αποκαλύψεως, τα οποία λένε˙ «Και εγένετο πόλεμος εν τω ουρανώ, ο Μιχαήλ και οι άγγελοι αυτού επολέμησαν μετά του δράκοντος και ο δράκων επολέμησε και οι άγγελοι αυτού και ουκ ίσχυσαν, ούτε τόπος ευρέθη αυτών έτι εν τω ουρανώ. Και εβλήθη ο δράκων ο μέγας, ο όφις ο αρχαίος ο καλούμενος διάβολος και ο σατανάς, ο πλανών την οικουμένην όλην, εβλήθη εις την γην και οι άγγελοι αυτού μετ’ αυτού εβλήθησαν» [Αποκ. 12, 7-9.]. Δηλ. και έγινε πόλεμος στον ουρανό, όπου ο δράκων με την ειδωλολατρεία προσπάθησε να στήσει τον θρόνο του, εξαλείφοντας από τις διάνοιες των ανθρώπων την πίστη και την λατρεία του ενός και μόνου αληθινού Θεού. Και ο Μιχαήλ και οι άγγελοι, πού εκτελούσαν τις διαταγές του, ήλθαν να πολεμήσουν με τον δράκοντα. Και ο δράκων πολέμησε και οι άγγελοί του μαζί του. Και δεν υπερίσχυσαν, αλλά η ήττα του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν βρέθηκε πλέον θέση γι’ αυτόν στον ουρανό. Και ρίφθηκε ο δράκων ο μεγάλος, ο παλαιός όφις, πού παρέσυρε τους πρωτοπλάστους στην παράβαση, ο καλούμενος διάβολος και ο σατανάς, ο οποίος πλανά όλη την οικουμένη. Ρίφθηκε στην γη και οι σκοτεινοί άγγελοί του ρίφθηκαν και αυτοί μαζί μ’ αυτόν.
Λέει και ο κορυφαίος Απ. Πέτρος˙ «Ει γάρ ο Θεός Αγγέλων αμαρτησάντων ουκ εφείσατο, αλλά σειραίς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εις κρίσιν τετηρημένους» [Β΄ Πέτρ. 2, 4.], δηλ. διότι, εάν ο Θεός ακόμη και τους αγγέλους, όταν αμάρτησαν, δεν λογάριασε, αλλά αλυσοδεμένους στο σκότος, τους έρριξε στον τάρταρο και τους παρέδωσε να φυλάττονται για να δικασθούν κατά την ημέρα της κρίσεως.
Αλλά και ο Απ. Ιούδας λέει˙ «Αγγέλους τε τους μή τηρήσαντας την εαυτών αρχήν, αλλ’απολιπόντας το ίδιον οικητήριον, εις κρίσιν μεγάλης ημέρας δεσμοίς αϊδίοις υπό ζόφον τετήρηκεν» [Ιούδ. 6.], δηλ. και τους αγγέλους, πού δέν φύλαξαν το υψηλό τους αξίωμα, αλλά εγκατέλειψαν την ουράνια κατοικία και ζωή τους, τους έχει φυλάξει για να δικασθούν κατά την μεγάλη ημέρα της παγκοσμίου Κρίσεως δεμένους κάτω από πνευματικό σκοτάδι και παντελή άγνοια της θείας Χάριτος και αληθείας με δεσμά αιώνια, πού δεν θα συντριβούν ποτέ.
Ο Θεοδώρητος λέει πως ο εωσφόρος και οι άγγελοί του εξέπεσαν από όλες τις τάξεις των αγγέλων, συμπεραίνοντας αυτό από το λόγιο του Απ. Παύλου, το οποίο λέει : «Ουκ έστιν ημίν η πάλη πρός αίμα και σάρκα, αλλά πρός τάς αρχάς, πρός τάς εξουσίας» [Εφεσ. 6, 12.]. Δηλ. διότι πραγματικά δεν έχουμε να παλαίψουμε με αντιπάλους ομοίους μας, με αίμα και σάρκα, σαν την δική μας, αλλά η πάλη και ο πόλεμός μας είναι προς τις αρχές, προς τις εξουσίες. Να τι λέει κατά λέξη: «Εκ των αγίων ήσαν ταγμάτων οι πονηροί δαίμονες, αλλά και διά πονηρίαν της τάξεως εκείνης εξέπεσαν. Έχουσι δέ και νυν τάς προσηγορίας εις έλεγχον της βδελυρίας». Συμφωνεί σ’ αυτό και ο θείος Ιερώνυμος, ότι δηλ. οι εκπεσόντες άγγελοι εξέπεσαν όχι από ένα τάγμα, αλλά από πολλά. Βεβαιώνει αυτόν τον λόγο του από το παραπάνω ρητό του μεγάλου Παύλου.
Όμως, ο θεοφόρος Μάξιμος και ο Δαμασκηνός Ιωάννης υποστηρίζουν ότι μόνο από την ενάτη τάξη των αγγέλων έπεσαν όσοι άγγελοι έπεσαν. Ο ιερός Χρυσόστομος αποκαλεί τον εωσφόρο πρώτον των αγγέλων και λέει ότι αυτός εκτραχηλίσθηκε από τον αγγελικό κολοφώνα. Με τον ιερό Χρυσόστομο συμφωνεί τόσο ο ιερός Αυγουστίνος όσο και ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος. Ο Ιερώνυμος εκλαμβάνει τον εωσφόρο ως ανώτατον πάντων των αγγέλων. Ο Τερτυλλιανός τον θεωρεί ως εξέχοντα και σοφώτατον πάντων και ότι ο εωσφόρος εξέπεσε από το τάγμα των Σεραφίμ, παρ’ όλο πού ο θείος Μάξιμος και ο Δαμασκηνός Ιωάννης τον θεωρούν ως πρώτο της ενάτης τάξεως των αγγέλων.
Τότε στην πτώση του εωσφόρου έγινε πόλεμος στον ουρανό, κατά την ιερά Αποκάλυψη. Γι’ αυτό κάθε τάξη και αρμονία των υπερκοσίων ουσιών συνεχύθη και ανεστράφη, καθότι έπεσαν και από τα ανώτερα του Αρχαγγελικού τάγματος, από το οποίο ήταν και ο Μιχαήλ. Επειδή, λοιπόν, τα ανώτερα Αρχαγγελικά τάγματα αντέστρεψαν την τάξη και αντί να μυήσουν και να φωτίσουν τα κατώτερα τάγματα στο αγαθό, τα μύησαν στο κακό και τα σκότισαν, γι’ αυτό ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, αφού στάθηκε στην οικεία τάξη του αγαθού, μύησε τις ανωτέρω αρχές και εξουσίες να μείνουν στην τάξει του αγαθού, στην οποία κτίσθηκαν. Λοιπόν, τί άτακτο ή άτοπο ακολουθεί, αν ο κατώτερος Μιχαήλ, πού έμεινε στο αγαθό, βλέποντας τις ανωτέρω αρχές και εξουσίες να εκπίπτουν από το αγαθό, τις μύησε και τις δίδαξε να μένουν στο αγαθό; Βεβαίως κανένα.
Και στη δική μας ιεραρχία, όταν ο ιερεύς και ο ιεράρχης ατακτούν και κακώς φρονούν, και διάκονος και μοναχός, πού ευτακτούν και φρονούν ορθώς, μπορούν να τους νουθετήσουν και να τους ευτακτήσουν, καθώς πάμπολλα παραδείγματα υπάρχουν [Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, τ. Β΄ (Νοέμβριος-Δεκέμβριος)].
Η δύναμη του διαβόλου έχει καταργηθεί με τον Σταυρικό θάνατο του Χριστού. Όπως λέει ένας άγιος της Εκκλησίας μας το σώμα του διαβόλου έχει νεκρωθεί ολοκληρωτικά και τελεσίδικα. Μένει όμως μόνο η ουρά του ενεργή. Επιτρέπει ο Θεός να υπάρχει η ουρά του διαβόλου για περισσότερο αγώνα και δοκιμή των ανθρώπων και για μεγαλύτερο ουράνιο μισθό και στεφάνια. Επίσης, η ύπαρξη του διαβόλου ωφελεί τους ανθρώπους, διότι γνωρίζοντας ότι οι εχθροί μας είναι ακόμη ζωντανοί και μας πολεμούν, δεν κοιμόμαστε και αμελούμε, αλλά παραμένουμε ξύπνιοι και προσεκτικοί.
Ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος κάνει λόγο για την κοροϊδία, το ξεγέλασμα του διαβόλου. Τρία πράγματα, λέει, διέφυγαν της προσοχής του διαβόλου : α) η παρθενία της Μαρίας, β) η σύλληψη του Κυρίου και γ) η Σταύρωση.
Ο διάβολος προσβάλλει τους ανθρώπους με τους λογισμούς, τους οποίους ο άνθρωπος θα πρέπει να έχει την πνευματική διάκριση να μην ανοίγει διάλογο μαζί τους, να τους αντικρούει και να μην συγκατατίθεται. Συνήθως ο διάβολος επιτίθεται στον άνθρωπο με τα δαιμόνια-πάθη της καταλαλιάς και της κατακρίσεως, της ύβρεως, του φθόνου, του ψεύδους, του θυμού και της οργής, της υπερηφανείας, της βλασφημίας, της μωρολογίας και φλυαρίας, του τόκου και του δόλου, της οκνηρίας και του ύπνου, της φιλαργυρίας, της μέθης, της μνησικακίας, της μαγείας και γοητείας, της γαστριμαργίας, της ειδωλολατρείας, της αρσενοκοιτίας, της χρωματοπροσωπίας, της μοιχείας και πορνείας, του φόνου, της κλοπής, της ασπλαγχνίας, του σχίσματος και της αιρέσεως. Η πνευματική εγρήγορση του ανθρώπου έναντι των ανωτέρω παθών επιτυγχάνεται κυρίως με την Χάριν του Θεού και με την προσοχή του εαυτού μας, την προσευχή, την μετάνοια, την εξομολόγηση, την μετοχή στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ιδίως στο υπερφυές μυστήριο της Θείας Μεταλήψεως του Τιμίου Σώματος και Αίματος του Κυρίου, με την ταπείνωση. Αυτά είναι τα κλειδιά της νήψεως. Τρία πράγματα φοβάται περισσότερο ο διάβολος : το βάπτισμα, τον Σταυρό και την Θεία Κοινωνία. Το πόσο σημαντική είναι για τον πνευματικό μας αγώνα η αρετή της ταπείνωσης, φαίνεται από το εξής περιστατικό του Μ. Αντωνίου : «Είδον εγώ τας παγίδας του διαβόλου απλωμένας επί πάσαν την γην. Και ηρωτήθην : Τις δύναται εκφυγείν από τας παγίδας του διαβόλου; Και ήκουσα φωνήν λέγουσά μοι: Ο ταπεινός». Δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνούμε ότι ο διάβολος, προκειμένου να μας παρασύρει, να μας πλανέψει, ώστε να μας οδηγήσει στην υπερηφάνεια και την απώλεια «μετασχηματίζεται ακόμη και εις άγγελον φωτός». Παίρνει τη μορφή φωτεινού αγγέλου, ακόμη και αγίων και της Παναγίας και του ιδίου του Χριστού.
Κατακλείουμε την ταπεινή μας αναφορά στη δαιμονολογία, αναφερόμενοι σ’ ένα περιστατικό από τη ζωή του Γέροντος Παϊσίου, που δείχνει την υπερηφάνεια και την αμετανοησία του διαβόλου. Ο Γέρων Παΐσιος από την μεγάλη αγάπη, που είχε, προσευχόταν για όλο τον κόσμο. Μια φορά λυπήθηκε ακόμη και αυτόν τον διάβολο και προσευχήθηκε έντονα για να μετανοήσει και να σωθεί ο διάβολος. Ξαφνικά του εμφανίζεται ο διάβολος, του βγάζει τη γλώσσα και του λέει : «Και ποιος σου είπε ρε ότι θέλω εγώ να μετανοήσω και να σωθώ; Εγώ να μετανοήσω; Ο Θεός να μετανοήσει»!
Τέλος, δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι στην ιστορία έχουμε πέντε μεγάλες πτώσεις : του Σατανά, του Αδάμ και της Εύας, του Ιούδα, του Πάπα και του Οικουμενισμού.
Εν Πειραιεί 7-11-2012
πρωτοπρεσβ. Άγγελος Αγγελακόπουλος
εφημέριος Ι. Ν. Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης Πειραιώς
πηγή / xristianos.gr
