Το δέκατο ένατο κεφάλαιο του ιερού βιβλίου κλείνει με τη ρίψη του Θηρίου και του Ψευδοπροφήτου στη λίμνη του πυρός ( Απ. 19,17-21). Στο εικοστό κεφάλαιο, που ακολουθεί, περιγράφεται η χιλιετής φυλάκιση του Σατανά και η βασιλεία των δικαίων γι’ αυτό το χρονικό διάστημα. Μετά τα χίλια έτη της βασιλείας των δικαίων, ο Σατανάς λύεται, συνάσσει τα έθνη Γωγ και Μαγώγ και επιτίθεται κατά της πόλης των Αγίων. Πυρ κατεβαίνει απ’ τον ουρανό και κατακαίει αυτόν και τα έθνη που συμμάχησαν μαζί του. Ο Σατανάς ρίπτεται στη λίμνη που καίγεται με πυρ και θείον. Αυτή ακριβώς η θέση της περικοπής στο κείμενο ξεγέλασε κάποιους ερμηνευτές που θεώρησαν πως τα γεγονότα που περιγράφονται στο 20ο κεφάλαιο θα συμβούν μετά τα όσα περιγράφονται στο 19ο κεφάλαιο. Παρερμηνεύοντας και άλλες αναφορές της Αγίας Γραφής, όπως π.χ. τις σχετικές με τη δεύτερη Ανάσταση ή τον δεύτερο θάνατο, και συνδυάζοντας διάφορα αγιογραφικά χωρία, υποστήριξαν την θεωρία περί εγκόσμιας χιλιετούς βασιλείας.
Ο πρώτος, που διετύπωσε τη θεωρία της χιλιετίας, ήταν ο αιρετικός Κήρινθος, αυτός, όμως, που τη διέδωσε ευρύτερα μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας ήταν ο Παππίας. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο, ο Παππίας, ενώ ήταν αρχαίος μαθητής, δεν ήταν ιδιαίτερα έξυπνος. Η μικρόνοιά του τον οδήγησε στη διατύπωση και κάποιων εσφαλμένων θέσεων, οι οποίες, λόγω της παλαιότητας και της θέσης του ως μαθητού των μαθητών του Χριστού, θεωρήθηκαν έγκυρες και διαδόθηκαν. Στη συνέχεια, ο Αιγύπτιος επίσκοπος Νέπως και άλλοι διετύπωσαν παρόμοιες θέσεις. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί πως ποτέ η χιλιετία δεν υπήρξε η μόνη εσχατολογική θέση. Ακόμη και στους πρώτους εκκλησιαστικούς χρόνους, παράλληλα με τη θεωρία της χιλιετίας, κηρυσσόταν και η ορθή εσχατολογική διδασκαλία. Επίσης, δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως η θεωρία της χιλιετίας διατυπώθηκε και ως αντίδραση σε διδασκαλίες που περιφρονούσαν την ύλη και το ανθρώπινο σώμα. Στην άποψη περί χιλιετίας αντέδρασαν, κυρίως, οι Ωριγένης, Άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας και, αργότερα οι Άγιοι Επιφάνιος, Αυγουστίνος, Ιερώνυμος αλλά και πολλοί άλλοι. Τελικά, η Εκκλησία απέρριψε την υπόθεση της χιλιετίας και, μάλιστα, διετύπωσε την ορθή διδασκαλία για το τέλος του κόσμου στο σύμβολο της πίστεως με την προσθήκη των λόγων « οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος ».
Πολλά επιχειρήματα διατυπώθηκαν για να ανατρέψουν τη θεωρία της χιλιετίας. Κατ’ αρχήν, υποστηρίχτηκε πως δεν έχει ισχυρή αγιογραφική βάση. Στηρίζεται σε μία μόνο περικοπή, το εικοστό κεφάλαιο της Αποκάλυψης. Δεν υπάρχουν άλλες γραφικές μαρτυρίες που να την ενισχύουν. Σύμφωνα με άλλα χωρία της Αγίας Γραφής, η Βασιλεία του Θεού, που έρχεται με την Β΄ Παρουσία του Χριστού, δεν θα έχει τέλος. Η συντέλεια του κόσμου και η Β΄ Παρουσία του Κυρίου συμβαίνουν ταυτόχρονα και ακολουθεί η αιώνια Βασιλεία του Θεού.
Εξάλλου, για τη μοναδική περικοπή της Αποκάλυψης, στην οποία στηρίχτηκε η χιλιαστική δοξασία, τελικά, επικράτησε η αλληγορική ερμηνεία. Ο Άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας αγωνίστηκε κατά της χιλιαστικής ερμηνείας της Αποκάλυψης. Ο Άγιος Αυγουστίνος ανέτρεψε τη θεωρία της χιλιετίας στην Πολιτεία του Θεού. Ο Άγιος Ιερώνυμος στην διόρθωση της ερμηνείας του Αγίου Βικτωρίνου στην Αποκάλυψη παρέλειψε το κείμενο που αναφερόταν στη χιλιετία και το αντικατέστησε με άλλο που δίνει ορθόδοξη ερμηνεία των σχετικών χωρίων. Επίσης, σύμφωνα με την Πατερική Παράδοση, δεν μπορούμε να μιλάμε για χρονική διαδοχή των γεγονότων που περιγράφονται στην Αποκάλυψη. Αυτό είναι κάτι που επισημαίνουν οι άγιοι Βικτωρίνος και Ιερώνυμος και επαναλαμβάνεται στην Πατερική ερμηνευτική παράδοση της Αποκάλυψης. Βέβαια, ο Άγιος Βικτωρίνος, όπως ήδη αναφέραμε, ερμήνευσε χιλιαστικά τη συγκεκριμένη περικοπή. Ωστόσο, η χιλιαστική του ερμηνεία διορθώθηκε, για να παραθεωρηθεί τελείως στη συνέχεια.
Το βασικό σφάλμα των υποστηρικτών των χιλιαστικών δοξασιών είναι η εφαρμογή της κυριολεκτικής ερμηνείας σε μια περικοπή που είναι εμφανές πως πρέπει να ερμηνευτεί αλληγορικά. Ο Άγιος Εφραίμ, επικρίνοντας την πείσμονα επιμονή τους στην κυριολεκτική ερμηνεία των χιλίων ετών αυτής της περικοπής, επισημαίνει με κάποια αγανάκτηση πως αν τα περισσότερα, απ’ όσα γράφει ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη, τα είπε « ἐν παραβολῇ καὶ αἰνίγματι », τότε και τα χίλια έτη τα ανέφερε συμβολικά. Και, απευθυνόμενος προς τους οπαδούς του χιλιασμού, γράφει: « Αλλά εσύ απαιτείς από μένα την αναφορά των χιλίων ετών; Και εγώ θα απαιτήσω από σένα τη λυχνία, τη λευκή ψήφο, τη χλιαρή πόση και τον εμετό που ανέφερε συμβολικά απευθυνόμενος στις επτά εκκλησίες. Αν μου ζητάς εξηγήσεις για την πρώτη ανάσταση των χιλίων ετών και εγώ θα σου ζητήσω εξηγήσεις για τον ωχριούντα ίππο… ». Και συνεχίζει: « Δὸς μοὶ τὰς ἑπτὰ φιάλας καὶ λάβε τὰ χίλια ἔτη. Ἀπόδειξον γυναίκα εἶναι πόλιν, καγὼ σοὶ περὶ τῶν χιλίων ἐτῶν παρέξομαι ἀπόδειξιν… Μὴ πόλις γεννᾶ; Μὴ γεννήσασα γίνεται Ἰερουσαλήμ; Μὴ θηρίον ἐστὶν ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνομίας; ».
Ένα άλλο πρόβλημα, που επισημαίνει ο Άγιος Εφραίμ, είναι πως, αν δεχθούμε αυτή τη θεωρία, δημιουργείται πρόβλημα και σε διάφορα άλλα θέματα από διδασκαλίες που σχετίζονται μ’ αυτήν. Σύμφωνα με τις χιλιαστικές αντιλήψεις, υπάρχουν δύο θάνατοι, δύο αναστάσεις και δύο ημέρες κρίσης. Άλλοι Χριστιανοί θα είναι στον ουρανό, άλλοι στον Παράδεισο και άλλοι στην Ιερουσαλήμ. Δημιουργείται ένα, πραγματικά, ευφάνταστο σενάριο.
Η σωστή ερμηνεία της περικοπής είναι η εξής: Το δέσιμο του Σατανά είναι η μείωση της δύναμης του Σατανά με την πρώτη Παρουσία του Κυρίου. Το λύσιμο είναι η έλευση του Αντιχρίστου. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία επαναλαμβάνεται η ίδια θέση, καθώς οι Οικουμένιος, Ανδρέας και Αρέθας, απορρίπτουν τη θεωρία της χιλιετούς βασιλείας των δικαίων. Η χιλιετής βασιλεία είναι το διάστημα που θα μεσολαβήσει μεταξύ της ενανθρώπησης του Κυρίου και της έλευσης του Αντιχρίστου. Ο Αρέθας Καισαρείας γράφει χαρακτηριστικά: « Ὅτι μὲν οὖν οὐδὲν τούτων ἡ Ἐκκλησία δέδεκται, περιττόν ἐστὶ καὶ λέγειν. Ἡμεῖς τοίνυν ἀκούοντες τοῦ Κυρίου πρὸς τοὺς Σαδδουκαίους λέγοντος, ὅτι ὡς ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ἐν οὐρανῷ, οὕτως οἱ δίκαιοι ἔσονται, καὶ τοῦ Ἀποστόλου φήσαντος, ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ οὐκ ἔστι βρῶσις καὶ πόσις, τὸν τοῦ Εὐαγγελικοῦ κηρύγματος χρόνον τὴν χιλιετίαν ἐξελάβομεν ».
Στην απόρριψη της θεωρίας της χιλιετίας συνέβαλε και το ότι οι οπαδοί της έδιναν σ’ αυτή μια μάλλον υλική διάσταση. Επίσης, η χιλιετία συνδέθηκε με χριστολογική αίρεση, που μείωνε το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, αφού, σύμφωνα με πολλούς οπαδούς αυτής της αίρεσης, ο Χριστός, μετά το τέλος της χιλιετίας, θα έπαυε να βασιλεύει. Αυτή η σύνδεση υπήρξε και η κύρια αιτία της σχετικής αναφοράς στο σύμβολο της πίστεως. Τέλος, θεωρήθηκε πως η διδασκαλία της χιλιετίας προετοιμάζει και την έλευση του Αντιχρίστου.
( Απόσπασμα – χωρίς τις υποσημειώσεις – από το βιβλίο του Βασιλείου Ταμιωλάκη Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ )
