Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝ ΜΙΑ ΑΓΙΑ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ 14ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Κείμενο του (Καστροπολίτη) Ιωάννη Α. Σαρσάκη

         Κατά τη διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας της Ρωμανίας/Βυζαντίου, εμφανίστηκαν μορφές αγίων και χαρισματικών ανθρώπων,

οι οποίες απασχόλησαν τους μετέπειτα ιστορικούς και θεολόγους σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα πρόσωπα αυτά διαδραμάτισαν πολλές φορές καθοριστικό ρόλο καθ΄ όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορίας, συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στο να δημιουργηθεί η πεποίθηση που θέλει : ¨την Αυτοκρατορία τους να είναι η επίγεια αγία αυτοκρατορία του Θεού¨[1]. Έτσι από τον 4^ο αιώνα μέχρι το 1453, υπήρξαν άγιοι και πνευματικοί άντρες και γυναίκες (αυτοκράτορες, αυτοκράτειρες, πατριάρχες, αρχιερείς, ιερείς, μοναχοί, μοναχές και λαϊκοί) σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ρωμαίικης Οικουμένης που άφησαν το στίγμα τους και κάποιοι από αυτούς ενεπλάκησαν ηθελημένα και μη στα ιστορικά γεγονότα της εποχής τους.

         Μία ανάλογη πνευματική μορφή η οποία έζησε κατά το πρώτο μισό του 14^ου αιώνα, με χαρακτηριστικά αγιότητας είναι και ο Μητροπολίτης Διδυμοτείχου[2] Ιλαρίων (περ.1281-1343), ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του το 1341 έως την κοίμησή του το 1343. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο συνετάραξε την αυτοκρατορία ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος των Παλαιολόγων, μεταξύ του Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού και της αντιβασιλείας[3] που επιτρόπευε το νεαρό τότε Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο.

         Το Διδυμότειχο διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο καθ΄ όλη τη διάρκεια των εμφυλίων συγκρούσεων της δυναστείας των Παλαιολόγων, αρχής γενομένης από το 1321 έως το 1354. Κατά τον πρώτο εμφύλιο υπήρξε η έδρα και το αρχηγείο του Ανδρόνικου Γ΄ και Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού εναντίον του Ανδρονίκου Β΄, και κατά το δεύτερο η έδρα και το αρχηγείο του Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού, όπου και στέφθηκε αυτοκράτορας στις 26 Οκτωβρίου 1341[4]. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για την έναρξη του δευτέρου εμφυλίου πολέμου, μεταξύ των αντιμαχομένων που περιγράψαμε παραπάνω.

         Ειδικότερα για τον δεύτερο εμφύλιο πόλεμο των Παλαιολόγων και τις συνέπειές του, η καθηγήτρια και ακαδημαϊκός Αγγελική Λαΐου αναφέρει σχετικώς : ¨Η σημασία του δευτέρου εμφυλίου πολέμου ήταν πολλαπλή : ήταν πόλεμος μακροχρόνιος και καταστρεπτικός· σε πολλά σημεία εξελίχθηκε σε κοινωνικό πόλεμο και στη διάρκειά του εμφανίσθηκαν στο έδαφος της Μακεδονίας και της Θράκης μεγάλα σερβικά και τουρκικά στρατεύματα, που δεν επρόκειτο πλέον να φύγουν· τέλος, η εποχή του εμφυλίου πολέμου ήταν επίσης εποχή μεγάλης διαμάχης μέσα στη βυζαντινή Εκκλησία, διαμάχης η οποία, τελείωσε με τη νίκη των ησυχαστών, τους οποίους υποστήριζε ο Ιωάννης Καντακουζηνός¨[5].

         Εν συντομία περιγράψαμε την κρίσιμη εποχή κατά την οποία ο Ιλαρίων ανήλθε στον μητροπολιτικό θρόνο του Διδυμοτείχου, παρακάτω θα αναφέρουμε πληροφορίες για το βίο και για τα πνευματικά του χαρίσματα. Ενδεικτικά παραθέτουμε την άποψη του Ντόναλντ Μακ Νίκολ, ενός από τους διαπρεπέστερους βυζαντινολόγους, ο οποίος τον περιγράφει ως εξής : ¨η περίπτωση του Διδυμοτείχου Ιλαρίωνα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι η αγία του φύση και τα προφητικά του χαρίσματα δεν τον οδήγησαν μόνο στο να γίνει ονομαστός στην αγιογραφία, αλλά και στο να αναφέρεται σε εκθέσεις ενός αυτοκράτορα – στρατιώτη[6] που επρόκειτο να αποτραβηχτεί και ο ίδιος στη μοναστική κοινωνία¨[7].

         Ο Ιλαρίων ήταν ένας από τους τέσσερις μαθητές του Οσίου Μακαρίου, για τον οποίο από το Βυζαντινόν Εορτολόγιον του Μανουήλ Γεδεών[8] αξίζει να αναφέρουμε τα εξής (απόδοση σε νέα ελληνικά) : ¨Γενέτειρά του Μακαρίου ήταν η κώμη Σαμψών (Πριήνη) της Μικράς Ασίας, μετά το θάνατο της συζύγου του, εκάρη μοναχός σε μία από τις Μονές στο όρος Λάτρος[9] (μοναστικό κέντρο στη δυτική Μικρά Ασία), τα επόμενα χρόνια μόνασε στη μονή Κρίτζους στο όρος Σίπυλος στη Μαγνησία και από εκεί έφυγε λόγω των τουρκικών επιδρομών (την εποχή εκείνη, δεύτερη δεκαετία 14^ου αιώνος, οι Τούρκοι επέδραμαν και κατελάμβαναν περιοχές της Μικράς Ασίας) και κατέφθασε στην Κωνσταντινούπολη όπου μόνασε στη μονή παναχράντου Θεοτόκου του Καλλίου. Στην Κωνσταντινούπολη ο Μακάριος είχε πολλούς μαθητές, ένας από αυτούς ήταν και ο Ιλαρίων, άνδρας ασκητικός ο οποίος χειροτονήθηκε μητροπολίτης Διδυμοτείχου σε ηλικία 60 ετών¨. Ο Ντόναλντ Μακ Νίκολ αναφέρει συμπληρωματικά για τον Όσιο Μακάριο ότι : ¨στην Κωνσταντινούπολη ο Μακάριος επισκεπτόταν και άλλες μονές όπου ήταν ευπρόσδεκτος (επίσης υπάρχει η πληροφορία ότι ο Μακάριος ταξίδεψε στη Θεσσαλία και στην Μακεδονία), μεταξύ των μονών της βασιλεύουσας που επισκεπτόταν ήταν και η μονή της Χώρας (την οποία ανοικοδόμησε ο Θεόδωρος Μετοχίτης). Η φήμη του και η αγιότητα του προσέλκυε ανθρώπους όλων των ηλικιών και κοινωνικών τάξεων, τον επισκεπτόταν ακόμη και ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος. Ο Μακάριος ήταν προικισμένος με το χάρισμα της προφητείας, διότι κάποια στιγμή προειδοποίησε τους μοναχούς στη Μάνδρα για μια εισβολή από τους “Σκύθες”(Τούρκους), η οποία αν και ήταν χωρίς προηγούμενο, πραγματοποιήθηκε κανονικά εντός του έτους. Όμως η φήμη του ως αγίου δεν φαίνεται να βασιζόταν τόσο στα θαύματα που ενεργούσε όσο στην τέλεια κατανόηση της “αληθινής φιλοσοφίας” και στο χάρισμα του να την μεταδίδει στους μαθητές του¨[10].

         Όπως είδαμε ο Ιλαρίων, αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους και χαρισματικούς μαθητές του οσίου Μακαρίου, τα ονόματα των οποίων, αναφέρει ο βιογράφος του οσίου, μητροπολίτης Σηλυβρίας Φιλόθεος (αρχές δευτέρου μισού του 14^ου αιώνα), πρόκειται για τους : ¨Ανδρέα, Ιλαρίων, Σάββα και Θεοδόσιο¨[11]. Ο Ντόναλντ Μακ Νίκολ, σχολιάζοντας το βίο του οσίου Μακαρίου, τονίζει τη σημαντικότητα του υπόψη κειμένου, σχετικά με τις πληροφορίες που παραθέτει και για τον Ιλαρίωνα, τον οποίο χαρακτηρίζει ως ¨πανάγιο και πνευματικό¨ καθώς και ότι : ¨είχε ανατραφεί από τον όσιο Μακάριο από την παιδική του ηλικία, μάλλον στη Μικρά Ασία, και θα πρέπει να πήγε μαζί του σαν μαθητής του στη Μονή Καλλίου στην Κωνσταντινούπολη¨[12].

         Επανερχόμενοι στην εξιστόρηση του βίου του μητροπολίτη Ιλαρίωνα, από το βιβλίο του Ντόναλντ Μακ Νίκολ ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 και πιο συγκεκριμένα από το κεφάλαιο με τίτλο «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» παραθέτουμε τα εξής :  Σε ηλικία τριάντα ετών μετά από συμβουλή του Μακαρίου ο Ιλαρίων, χειροτονήθηκε ιερέας από τον τότε πατριάρχη. Για άλλα τριάντα χρόνια ο Ιλαρίωνας έζησε σε μοναστική αφάνεια και ταπεινότητα, προσθέτοντας συνεχώς στο άθροισμα των αρετών του. Αλλά δεν μπορούσε να κρύβει για πάντα ένα τόσο μεγάλο φως κάτω από ένα μόδιο, και όταν έγινε περίπου εξήντα ετών προτάθηκε για την μητρόπολη του Διδυμοτείχου στη Θράκη. Ήταν φυσιολογική διαδικασία όταν κάποιου του προσέφεραν μια επισκοπή αυτός να εκφράζει ή να προσποιείται την απροθυμία του να τη δεχθεί. Αλλά ο Ιλαρίων εξαιτίας της απαράμιλλης αγιότητας του, δέχθηκε μεγάλη πίεση από την πατριαρχική σύνοδο, από το λαό, και από τους αυτοκράτορες, τους γερουσιαστές και την κυβέρνηση. Η άνοδος του όμως στην ιεραρχία δεν εμπόδισε την εξέλιξη της πνευματικής του ζωής, μία από της ανταμοιβές της οποίας ήταν το χάρισμα της προφητείας και η δύναμη να προλέγει το μέλλον¨[13].

Όπως προαναφέραμε επικρατέστερη ημερομηνία για το γεγονός της ενθρόνισης του Ιλαρίωνα ως μητροπολίτη Διδυμοτείχου είναι το 1341. Την εποχή δηλαδή που εκκολάπτεται ο δεύτερος εμφύλιος των Παλαιολόγων και το Διδυμότειχο αποτελεί έδρα και αρχηγείο του Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού, τόπος στέψης του σε αυτοκράτορα και γενικώς μία από τις πόλεις/κάστρα που διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής. Καθοριστικό ρόλο στο να προταθεί για τη θέση του μητροπολίτη Διδυμοτείχου ο Ιλαρίων, συνετέλεσε το γεγονός ότι (όπως αναφέρει ο Φιλόθεος Σηλυβρίας) ο Ιλαρίων, είχε στενές σχέσεις με τον Καντακουζηνό. Επίσης ο Αθ. Παπαδόπουλος – Κεραμεύς σημειώνει ότι «εκ των κατωτέρω λεγομένων περί του Ιλαρίωνος δηλούται, ότι ούτος εστίν ο συνεχώς παρά Ιωάννη τω Καντακουζηνώ ανωνύμως αναφερόμενος αρχιερεύς Διδυμοτείχου¨[14]. Επίσης ο Ντόναλντ Μακ Νίκολ επάνω στο θέμα αυτό είναι κατηγορηματικός αναφέροντας ότι : ¨Είναι αδιανόητο ότι ο Επίσκοπος Διδυμοτείχου εκείνα τα χρόνια θα μπορούσε να ήταν άλλος εκτός από φιλο-Καντακουζηνό. Οι “αυτοκράτορες” που λέγεται ότι παρότρυναν τον Ιλαρίωνα να δεχθεί την έδρα πρέπει να ήταν ο Ανδρόνικος Γ΄ και ο Ιωάννης Καντακουζηνός¨[15].

Την χρονιά που ο Ιλαρίων ήρθε στο Διδυμότειχο, πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ένα μεγάλο εκκλησιαστικό γεγονός, η πρώτη ησυχαστική σύνοδος της 10ης Ιουνίου του 1341 ή όπως ανεπίσημα έχει χαρακτηρισθεί ως η 9^η Οικουμενική Σύνοδος. Ο Ιλαρίων κατά πάσα πιθανότητα δεν μπόρεσε να μετάσχει στη σύνοδο, προφανώς διότι την ίδια εποχή αναλάμβανε τα καθήκοντά του στο Διδυμότειχο. Ο βιογράφος του όμως μας διασώζει ότι, ο Ιλαρίων είχε προφητεύσει τα δεινά που επέφερε στην εκκλησία η κακοδοξία του Καλαβρού Βαρλαάμ αναφέροντας τα εξής : ¨Προείπε δε ο θείος ούτος αρχιερεύς Ιλαρίων και την της Εκκλησίας ζάλην άμα την ταραχήν, την του Καλαβρού Βαρλαάμ φημί κακοδοξίαν και φλυαρίαν, ος εβλασφήμει περί του θείου φωτός ….. κλπ¨[16]. ¨Το ότι ο Ιλαρίων ήταν υποστηρικτής του Παλαμά φαίνεται αρκετά βέβαιο, αν και δεν αναφέρεται πουθενά ρητά. Ο Φιλόθεος Σηλυβρίας που χλεύαζε τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να αναθεματίσει τον Νικηφόρο Γρηγορά, δεν θα τον είχε συμπεριλάβει ανάμεσα στους εξαίρετους μαθητές του Μακαρίου σε διαφορετική περίπτωση. Ούτε και ο Ιωάννης Καντακουζηνός θα είχε τέτοια εμπιστοσύνη στις προβλέψεις του¨[17]. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στο Διδυμότειχο έχει διασωθεί η παράδοση που θέλει τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά κατά τα ταξίδια του από τη Θεσσαλονίκη προς την Κωνσταντινούπολη να επισκέπτεται το Διδυμότειχο, προκειμένου να συναντήσει το άγιο και ησυχαστή μητροπολίτη Ιλαρίωνα, και για το λόγω αυτό στο ναό του Σωτήρος Χριστού, πρώην Μονή Σωτήρος Παντοκράτορος, τιμάται κάθε χρόνο η μνήμη του αγίου Γρηγορίου Παλαμά με την τέλεση αγρυπνίας.

          Επίσης ο Ιλαρίων προφήτεψε και το θάνατο του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου που συνέβη πέντε μέρες αργότερα. Ο Καντακουζηνός στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν μετά το θάνατο του Ανδρόνικου Γ΄, στηρίχτηκε ηθικά και πνευματικά από τον Ιλαρίωνα και δεν είναι τυχαίο ότι, ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη που έτρεφε για το πρόσωπο του μητροπολίτη Διδυμοτείχου, επιδεικνύεται πολλές φορές στα απομνημονεύματα του. ¨Αναφέρει πολλές συγκεκριμένες περιστάσεις του προφητικού χαρίσματος του Ιλαρίωνα. «Οι διακηρύξεις αυτού του επισκόπου για μελλοντικά γεγονότα», γράφει, «θεωρούνταν ως  προφητείες, όχι μόνον επειδή είχε προβλέψει σωστά τόσες πολλές φορές τα δεινά που επρόκειτο να επέλθουν, αλλά και επειδή είχε κάνει θαύματα τέτοια που μόνον ο Θεός ή αυτοί που η αγνότητα και η υπεροχή τους στη ζωή τους κρατάει σε στενή επαφή με Αυτόν μπορούν να κάνουν»¨[18].

          Ένα μόνο περιστατικό επισκίασε τις καλές σχέσεις των δύο ανδρών, το γεγονός ότι ο Καντακουζηνός δεν κάλεσε τον Ιλαρίωνα στην τελετή στέψης του σε αυτοκράτορα. ¨Ο Ιλαρίων δεν συμμετείχε στην τελετή περιβολής και προσβλήθηκε που το έμαθε μια ημέρα αργότερα. Όμως, όταν του ζήτησαν να ευλογήσει το κράτος και τον αυτοκράτορα, παρατήρησε ότι «το να είναι κανείς αυτοκράτορας των Ρωμαίων ήταν κάτι που είχε ορίσει ο Θεός· όμως όσοι έτρωγαν άγουρα σύκα, σίγουρα θα υπέφεραν από πρησμένα χείλη». Αυτή η αινιγματική παρατήρηση ίσως να υπονοούσε πως ο νέος αυτοκράτορας είχε δρέψει τους καρπούς της αυτοκρατορίας πολύ νωρίς και πως θα υφίστατο πολλούς κινδύνους και δυσκολίες. Ωστόσο αργότερα, όταν ο προφητικός επίσκοπος ξεπέρασε την πικρία του, πληροφορήθηκε από τον Θεό ότι πράγματι ήταν θέλημά Του να γίνει ο Καντακουζηνός αυτοκράτορας¨[19]. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Καντακουζηνός δεν ενέπλεξε τον Ιλαρίωνα στην τελετή στέψης του διότι δεν ήθελε να τον θέσει σε μελλοντικό ή άμεσο κίνδυνο από τους αντιπάλους του. Την ίδια εποχή στην Κωνσταντινούπολη είχε φυλακιστεί η μητέρα του Θεοδώρα και διώκονταν απηνώς οι υποστηρικτές του με την κατηγορία του «καντακουζηνισμού».

          Ο Ιλαρίων φαίνεται να είχε πλήρη επίγνωση των κινδύνων που ελλόχευαν για τον Καντακουζηνό και για οποιονδήποτε υποστηρικτή του καθώς στους κινδύνους αυτούς, είχε αναφερθεί ήδη όσο ζούσε ο Ανδρόνικος Γ΄, συγκεκριμένα ο Καντακουζηνός μας διασώζει τα παρακάτω : ¨Για να δείξει από πού επέκειντο αυτοί οι κίνδυνοι ο Ιλαρίων έφερε στο νου ένα όραμα που είδε όσο ο Ανδρόνικος Γ΄ ήταν ζωντανός. Το μήνυμα του οράματος, που είχε εξιστορήσει στο νεαρό Ανδρόνικο, ήταν μια προειδοποίηση για τις μηχανορραφίες του Αλέξιου Αποκαύκου, του οποίου τις  σατανικές δυνατότητες για διάπραξη διαβολιών ο Ιλαρίων είχε προβλέψει πολύ πριν ανέλθει στην εξουσία¨[20].

          Στη συνέχεια ο Ιλαρίων όχι μόνο δε φοβήθηκε να δώσει την ευχή του στον Καντακουζηνό αλλά τάχθηκε και αναφανδόν υπέρ του, στέλνοντας μήνυμα στον Αλέξιο Απόκαυκο, το οποίο όπως μας πληροφορεί ο Καντακουζηνός, έγραφε ότι : ¨ήταν θέλημα Θεού όχι αυτός, αλλά ο Καντακουζηνός, ο πρώην Μέγας Δομέστικος και νυν αυτοκράτωρ, να είναι ο κηδεμόνας του συναυτοκράτορα του εκλιπόντος αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄. Ο Απόκαυκος θα έπρεπε λοιπόν να υπακούσει και να παραμείνει στην δουλειά του ως ναύαρχος του στόλου, διότι αλλιώς, αν εναντιωνόταν στο θέλημα του Θεού, τίποτα το καλό δεν θα ερχόταν πάνω του¨[21]. Το γεγονός της αποστολής μηνύματος από τον Ιλαρίωνα προς τον πανίσχυρο τότε Αλέξιο Απόκαυκο, ακόμη και αν έγινε με την παραίνεση του Καντακουζηνού, φανερώνει ότι ο Ιλαρίων αποτελούσε εκείνη την εποχή μία σεβάσμια μορφή με κύρος στην Κωνσταντινούπολη, που θα μπορούσε να επηρεάσει καταστάσεις και δεν κινήθηκε απλώς ως ένας ιεράρχης μια μητροπόλεως της επαρχίας έστω και του Διδυμοτείχου που την εποχή εκείνη όπως προαναφέραμε διαδραμάτιζε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Τα αισθήματα αγάπης και σεβασμού που ένιωθε ο Καντακουζηνός για τον Ιλαρίωνα, έτρεφε και η σύζυγός του Ειρήνη, η οποία ειδικά τις εποχές που ο σύζυγός της έφευγε από το Διδυμότειχο για διάφορες εκστρατείες έπαιρνε κουράγιο λόγω του ότι στήριζε της ελπίδες της στον μητροπολίτη Ιλαρίωνα. Μία χαρακτηριστική περίπτωση ιστορείται το 1342, όταν ο Καντακουζηνός απουσίαζε στη Σερβία οι Βούλγαροι βρήκαν ευκαιρία να πολιορκήσουν το Διδυμότειχο, αν και στην ουσία είχαν έρθει καλεσμένοι από την Ειρήνη και τον αδελφό της που ασκούσαν τα καθήκοντα φρουράρχου ώστε να παρέχουν βοήθεια. Η κατάσταση ήταν απελπιστική ¨ο προφητικός τους επίσκοπος όμως τους παρότρυνε να κάνουν κουράγιο, γιατί ήξερε πως ήταν θέλημα θεού οι Βούλγαροι να αρχίσουν να συγκρούονται μεταξύ τους και να αποχωρίσουν μέσα σε επτά ημέρες¨[22].

            Τα θαυμαστά γεγονότα που σχετίζονται με τον Ιλαρίωνα δεν έχουν να κάνουν μόνο με την πολιτική κατάσταση της εποχής. Ο Καντακουζηνός διασώζει : ¨Ένα άλλο παράδειγμα των θαυματουργών δυνάμεων του Ιλαρίωνα που αφορά στην περίπτωση μιας γυναίκας, την οποία ο σύζυγος της την υποπτευόταν δίκαια για διάπραξη μοιχείας και την οποία υπέβαλε σε δίκη δια πυρός για να αποδείξει την αθωότητα της. Ο επίσκοπος, τον οποίο συμβουλεύτηκε μέσα στην απόγνωση της, της είπε ότι αν έκανε πλήρη ομολογία και μετανοούσε για τις κακές της πράξεις θα φρόντιζε ώστε το πυρακτωμένο σίδηρο να μην την πειράξει, κάτι που με θαυματουργικό τρόπο και έγινε¨[23]. Σχολιάζοντας το υπόψη θαυμαστό γεγονός ο Καντακουζηνός σημειώνει : ¨τέτοιες, ήταν οι δωρεές του Θεού που είχαν δοθεί σαν χάρισμα σ΄ αυτόν τον άνθρωπο¨[24]. Επίσης ο Ιλαρίων προφήτεψε σωστά και για την τύχη του Μιχαήλ Βρυέννιου, άρχοντα της Παμφίλου για τον οποίο όλοι πίστευαν ότι ήταν νεκρός κατόπιν αιχμαλωσίας του πλην του μητροπολίτη Διδυμοτείχου, ο οποίος τους είπε ότι ο Βρυέννιος θα πεθάνει αργότερα πολεμώντας στο πλευρό του Καντακουζηνού, και έτσι έγινε. Στον σκουτέριο[25] Γεώργιο Γλαβά ο οποίος απελπισμένος πίστευε ότι θα πεθάνει πριν δει τον Καντακουζηνό, ο Ιλαρίων του είπε ότι θα έχει το χρόνο να δει τον αυτοκράτορα και θα μπορέσει να του προσφέρει τις υπηρεσίες του, και σ΄ αυτό προφήτεψε σωστά ο άγιος μητροπολίτης[26].  

Τελειώνοντας της εξιστόρηση του βίου του χαρισματικού Μητροπολίτη Ιλαρίωνα, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι, ο Καντακουζηνός κατά την εποχή που είχε γίνει μοναχός, μετά την παραίτησή του από αυτοκράτορα ¨στο περιθώριο ενός χειρογράφου, ονόμασε τους τρεις αγίους που είχε γνωρίσει και των οποίων τις θαυματουργές δυνάμεις και τα προφητικά χαρίσματα είχε δει ως μάρτυρας. Ήταν ο Αθανάσιος πρώην Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο πανάγιος Ιλαρίων πρώην Επίσκοπος Διδυμοτείχου και ο Γαβριήλ αρχιμανδρίτης την Μονής Παντοκράτορος στο Διδυμότειχο¨[27]. Για τον αρχιμανδρίτη Γαβριήλ δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα, υπάρχει μία αναφορά σε χρυσόβουλο[28] του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου μέσω του οποίου αποδέχεται το αίτημα του Γαβριήλ (ηγουμένου πιθανότατα της μονής) επικυρώνοντας με το υπόψη χρυσόβουλο τις κτήσεις του μοναστηριού[29].

          Ο Ιλαρίων εκοιμήθη το 1343, πιθανότατα σε ηλικία 62 ετών, διετέλεσε μητροπολίτης Διδυμοτείχου για περίπου τρία χρόνια, σε μια δύσκολη εποχή που όπως περιγράψαμε και αναφέρει και ο ίδιος ο Καντακουζηνός ¨ξέσπασε ο χειρότερος εμφύλιος πόλεμος που γνώρισαν ποτέ οι Ρωμαίοι¨[30]. Η αγιότητα όμως ανθεί σε όλες τις εποχές και σε όλες τις καταστάσεις.

           

Για τη συγγραφή του παρόντος κειμένου οφείλω πολλές ευχαριστίες στους καλούς φίλους : Ανδρέα Μπουλάκη και Ιωάννη Δουλάκη. Ο πρώτος βρήκε το βιβλίο Donald M. Nikol ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨  το οποίο περιέχει το κεφάλαιο «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» London 1986 και μου το απέστειλε, και ο δεύτερος το μετέφρασε από τα Αγγλικά στα Ελληνικά.

---

[1]. Στήβεν Ράνσιμαν «Η Βυζαντινή Θεοκρατία» Εκδόσεις Δόμος σελ 159

[2]. Αναφορικά με την ιστορία της Μητροπόλεως Διδυμοτείχου παραθέτουμε τα εξής : Τον 5ο αιώνα μ.Χ. υπάρχη η πρώτη μαρτυρία για την Επισκοπή Πλωτινουπόλεως, από τον 9ο αιώνα μετονομάζεται σε Επισκοπή Διδυμοτείχου, στο τέλος του 12ου αιώνα ανακηρύσσεται σε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή και στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα προάγεται σε Μητρόπολη Διδυμοτείχου.

Πηγή :Αθανάσιος Γουρίδης «Διδυμότειχο μια άγνωστη Πρωτεύουσα» Διδυμότειχο 2008.  

[3]. Τα πρόσωπα που αποτελούσαν την αντιβασιλεία με έδρα την Κωνσταντινούπολη ήταν : η αυτοκράτειρα Άννα της Σαβοΐας, ο πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας και ο μεγάλος δούκας Αλέξιος Απόκαυκος.     

[4]. Γκεοργκ Οστρογκόρσκι «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους» Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλου σελ 206.

[5]. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Τόμος 21 σελ 160.

[6]. Του Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού, ο οποίος είναι ο μόνος αυτοκράτορας της Ρωμανίας/Βυζαντίου που συνέγραψε ο ίδιος τη βιογραφία του, την εποχή κατά την οποία μετά το 1354 αποσύρθηκε από τα κυβερνητικά του καθήκοντα και έγινε μοναχός.  

[7]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 190. 

[8]. Μανουήλ Ιω. Γεδεών «Βυζαντινόν Εορτολόγιον» : Μνήμαι των από του Δ' μέχρι του ΙΕ' αιώνος εορταζομένων αγίων εν Κωνσταντινουπόλει 1899 σελ 219.

[9]. Σχετικά με το μοναχισμό στο όρος Λάτρος βλέπε : Έφη Ράγια «Λάτρος, ένα άγνωστο μοναστικό κέντρο στη δυτική Μικρά Ασία» Εκδόσεις Σταμούλης 2008.

[10]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 191-192.   

[11]. Μαρία Χ. Βακαλοπούλου «Φιλόθεος Σηλυβρίας Βίος και Συγγραφικό Έργο». Διδακτορική διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 σελ 37. 

[12]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 193.     

[13]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 193.    

[14]. Μαρία Χ. Βακαλοπούλου «Φιλόθεος Σηλυβρίας Βίος και Συγγραφικό Έργο». Διδακτορική διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 σελ 65. 

[15]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 194.      

[16]. Μαρία Χ. Βακαλοπούλου «Φιλόθεος Σηλυβρίας Βίος και Συγγραφικό Έργο». Διδακτορική διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 σελ 58. 

[17].  Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 199.       

[18]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 196.       

[19].  Donald M. Nikol «Ιωάννης Καντακουζηνός ο απρόθυμος αυτοκράτορας» Εκδόσεις ΔΟΛ Α.Ε. σελ 76.

[20]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 196.       

[21]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 196.       

[22]. Donald M. Nikol «Ιωάννης Καντακουζηνός ο απρόθυμος αυτοκράτορας» Εκδόσεις ΔΟΛ Α.Ε. σελ 87.  

[23]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 196.       

[24]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 197.        

[25]. Αξιωματούχος που κρατούσε το έμβλημα του αυτοκράτορα καθώς και την ασπίδα του (βασιλικό σκουτάριο) κατά τη διάρκεια των εκστρατειών.

[26]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 198-199.        

[27]. Donald M. Nikol «Hilarion of Didymoteichon and the Gift of Prophecy» ¨Studies in Late Byzantine History and Prosopography¨ London 1986 σελ 195.  

[28]. Το Χρυσόβουλο, ή χρυσόβουλλο, ήταν επίσημο δημόσιο έγγραφο - διάταγμα που έφερε χρυσή σφραγίδα στη μεταξωτή ταινία που το συνόδευε, με την οποία βεβαιωνόταν η αυθεντικότητα του διατάγματος. (Πηγή : Βικιπάιδεια)

[29]. Γεώργιος Χαριζάνης «Ο Μοναχισμός στη Θράκη κατά τους Βυζαντινούς αιώνες» Διδακτορική διατριβή Θεσ/νίκη 2000 σελ 240.

[30]. Donald M. Nikol «Ιωάννης Καντακουζηνός ο απρόθυμος αυτοκράτορας» Εκδόσεις ΔΟΛ Α.Ε. σελ 63.