Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
Στους διαφόρους πολέμους της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, σε μία προσπάθεια να εξοικονομηθούν ημέτερες δυνάμεις και να μεγιστοποιηθεί η ισχύς μίας εκστρατείας, χρησιμοποιούντο πολλές φορές ξένα στρατεύματα.
Αυτά τα σώματα δρούσαν, στις καλές τουλάχιστον εποχές, επικουρικά του ρωμαϊκού στρατού και καλύπτοντας συχνά καθήκοντα στα οποία είχαν ιδιαίτερο πλεονέκτημα. Για παράδειγμα οι Λατίνοι (Φράγκοι, Νορμανδοί) ιππότες ήταν εξαιρετικοί ως βαρύ ιππικό κρούσεως, ενώ οι νομάδες λαοί της στέππας ήταν άριστοι ιπποτοξότες.
Τα ξένα στρατιωτικά αποσπάσματα προέρχοντο είτε από μισθοφόρους, είτε από συμμάχους που κάλυπταν κάποια υποχρέωση τους με την παροχή πολεμικής βοηθείας, είτε από ημιαυτόνομες ομάδες εντός της αυτοκρατορίας (Γότθοι «φοιδεράτοι» τον 4ο αιώνα ή Σλάβοι αργότερα). Πιο διάσημοι από όλους, Βίκινγκς και Αγγλοσάξωνες στελέχωναν τη θρυλική Φρουρά των Βαράγγων, τη σωματοφυλακή του αυτοκράτορος.
Παρά τα προφανή οφέλη της αριθμητικής αυξήσεως του στρατού και της αξιοποιήσεως εξειδικευμένων ικανοτήτων, η χρήση ξένων στρατευμάτων ενείχε πάντοτε κινδύνους. Αυτές οι μονάδες δεν είχαν ηθικούς, κοινωνικούς ή υλικούς δεσμούς με τη Ρωμανία, συνεπώς δεν ήταν το ίδιο αξιόπιστοι και δεν επεδείκνυαν την ίδια αυτοθυσία και πειθαρχία στη μάχη. Ιδίως οι μισθοφόροι νοιάζονταν μόνο για τον μισθό τους, συνεπώς όταν υπήρχε κάποια καθυστέρηση στις πληρωμές ή ο αντίπαλος προσέφερε περισσότερα, δεν εδίσταζαν να λιποτακτήσουν.
Παρά τα προφανή οφέλη της αριθμητικής αυξήσεως του στρατού και της αξιοποιήσεως εξειδικευμένων ικανοτήτων, η χρήση ξένων στρατευμάτων ενείχε πάντοτε κινδύνους. Αυτές οι μονάδες δεν είχαν ηθικούς, κοινωνικούς ή υλικούς δεσμούς με τη Ρωμανία, συνεπώς δεν ήταν το ίδιο αξιόπιστοι και δεν επεδείκνυαν την ίδια αυτοθυσία και πειθαρχία στη μάχη. Ιδίως οι μισθοφόροι νοιάζονταν μόνο για τον μισθό τους, συνεπώς όταν υπήρχε κάποια καθυστέρηση στις πληρωμές ή ο αντίπαλος προσέφερε περισσότερα, δεν εδίσταζαν να λιποτακτήσουν.
Κατά την περίοδο της ύστερης Μακεδονικής δυναστείας και των Δουκών μετά από εκείνην (β’ μισό 11ου αιώνος) η παράλυση του «εθνικού» θεματικού στρατού και η αντικατάσταση του με μισθοφόρους είχε τραγικές συνέπειες για την ασφάλεια της αυτοκρατορίας, όντας μείζων παράγοντας στην κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου κατά των Τούρκων.
Τα σλαβικά σώματα, τα οποία τον 8ο αιώνα μετακινήθηκαν στην Μικρά Ασία για να πολεμήσουν τους Άραβες, λιποτάκτησαν μαζικά στο Χαλιφάτο. Την δεκαετία του 1090 οι αιρετικοί Βογόμιλοι της Θράκης-Βουλγαρίας εγκατέλειψαν τον Αλέξιο Κομνηνό μεσούντος του κρισίμου αγώνος του προς τους Πετσενέγκους, με αποτέλεσμα να τους εκδικηθεί σκληρά.
Οι σύμμαχοι προερχόμενοι από ένα άλλο κράτος μπορεί να μην είναι τόσο άστατοι όσο οι μισθοφόροι, αλλά και πάλι το γεγονός πως ο ηγεμόνας τους έχει τα δικά του σχέδια και φιλοδοξίες καθιστά την αξιοπιστία τους επίσης αμφίβολη. Μπορεί φαινομενικά την Ρωμανία και μία άλλη δύναμη να ένωνε κάποιος κοινός εχθρός ή στόχος, όμως τις περισσότερες φορές δεν έλειπαν η αλληλοϋπονόμευση και η καχυποψία.
Οι σύμμαχοι προερχόμενοι από ένα άλλο κράτος μπορεί να μην είναι τόσο άστατοι όσο οι μισθοφόροι, αλλά και πάλι το γεγονός πως ο ηγεμόνας τους έχει τα δικά του σχέδια και φιλοδοξίες καθιστά την αξιοπιστία τους επίσης αμφίβολη. Μπορεί φαινομενικά την Ρωμανία και μία άλλη δύναμη να ένωνε κάποιος κοινός εχθρός ή στόχος, όμως τις περισσότερες φορές δεν έλειπαν η αλληλοϋπονόμευση και η καχυποψία.
Η συνεννόηση των Κομνηνών με τους Σταυροφόρους υπήρξε απολύτως προβληματική. Από την πρώτη στιγμή οι δύο πλευρές δεν έδειξαν την παραμικρή εμπιστοσύνη η μία στην άλλη, και δεν μπήκαν στον κόπο να το κρύψουν.
Οι μηχανορραφίες του Νορμανδού πρίγκηπος Βοημούνδου οδήγησαν στην οικειοποίηση της Αντιοχείας (1098) σε αντίθεση με η συμφωνία που προέβλεπε την επιστροφή της στους Ρωμαίους. Οι απόπειρες του Ιωάννη Β’ (Συρία) και του Μανουήλ Α’ (Αίγυπτος) για κοινές εκστρατείες κατά των μουσουλμάνων προσέκρουσαν στην αδράνεια και απροθυμία των Φράγκων.
Οι γερμανικές και φραγκικές δυνάμεις της Β’ Σταυροφορίας πέρασαν την ρωμαϊκή επικράτεια ως υποτίθεται σύμμαχοι (1147-1149), λίγο έλειψε όμως να ξεσπάσει ανοικτός πόλεμος. Αντίστοιχα, από την άλλη πλευρά, ο Μανουήλ Κομνηνός εγκατέλειψε πρόωρα την ρωμαιο-φραγκική εκστρατεία στη Συρία, φοβούμενος πως η εξασθένιση των Τούρκων θα ενίσχυε μακροπρόθεσμα τους ασπόνδους συμμάχους του.
Τα «Τακτικά» του Λέοντος του Σοφού δίνουν αρκετές συμβουλές στον στρατηγό όσον αφορά τη διαχείριση ξένων δυνάμεων που τον συνοδεύουν στην εκστρατεία του, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις. Η συμμαχική δύναμη, λέγει ο συγγραφέας, δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την ημετέρα, ώστε να μη βρισκόμαστε στο έλεος των διαθέσεων της αλλά το αντίστροφο.
Τα «Τακτικά» του Λέοντος του Σοφού δίνουν αρκετές συμβουλές στον στρατηγό όσον αφορά τη διαχείριση ξένων δυνάμεων που τον συνοδεύουν στην εκστρατεία του, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις. Η συμμαχική δύναμη, λέγει ο συγγραφέας, δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την ημετέρα, ώστε να μη βρισκόμαστε στο έλεος των διαθέσεων της αλλά το αντίστροφο.
Η μετακίνηση και στρατοπέδευση πρέπει να γίνεται ξεχωριστά για εμάς και τους συμμάχους, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να μας αιφνιδιάσουν σε περίπτωση προδοσίας.
Ειδικά εάν είναι αλλόθρησκοι οι εκατέρωθεν τριβές πρέπει να είναι μηδαμινές, μήπως δημιουργηθεί τριβή μεταξύ των στρατιωτών και από παρεξηγήσεις ή καυγάδες ξεσπάσει σύγκρουση ή αναπτυχθούν πικρίες.
Η διατήρηση αποστάσεων διαφυλάσσει την μυστικότητα των τακτικών και στρατηγημάτων μας. Ποιος ξέρει, κάποια στιγμή ίσως χρειαστεί να τα χρησιμοποιήσουμε εναντίον τους. Ακόμη μία πρόβλεψη της ρωμαϊκής στρατιωτικής δεοντολογίας είναι να διατηρείται η συμμαχική δύναμη διασπασμένη και ανομοιογενής, αποτελούμενη από όσο το δυνατόν πιο πολλές εθνότητες. Αυτό περιορίζει τις πιθανότητες να συνασπιστούν όλοι αυτοί εναντίον μας, και έτσι κάθε ομάδα θα εξαρτάται απευθείας από τον Ρωμαίο στρατηγό.
Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)
Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)
