Θα συνειδητοποιήσομε το μεγαλείο του μαρτυρίου τους αφού τους τοποθετήσομε στην εποχή τους και στα δεδομένα που τους ανέδειξαν.
Η Οθωμανική δεσποτεία δεν υποχρέωνε τους χριστιανούς να ασπαστούν την πίστη του δυνάστη τους. Κι αυτό γιατί ήταν ανάγκη για ένα κράτος με τη δομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να έχει δεύτερης κατηγορίας πολίτες τους οποίους απομυζούσε...
Η κρατούσα θρησκευτική ομάδα ζούσε θεσμοθετημένα, επίσημα, σε βάρος των υπόδουλων, των ραγιάδων, λέξη που υποδηλώνει το πρόβατο που αρμέγεις και κατ’ επέκταση εκμεταλλεύεσαι. Η ύπαρξη δεύτερης κατηγορίας πολιτών ήταν λοιπόν απαραίτητη για να ζουν σε βάρος τους οι Τούρκοι κυρίαρχοι. Για παράδειγμα, στη φορολογία, οι Χριστιανοί φορολογούνταν με ένα ποσοστό 78% στο εισόδημά τους ενώ το αντίστοιχο στους Μουσουλμάνους ήταν 25%. Πέρα από τη φορολογία βέβαια, ο υπόδουλος πληθυσμός δεν είχε δικαιώματα τιμής κι αξιοπρέπειας απέναντι στον Τούρκο, εκτεθειμένος συνεχώς στην αυθαιρεσία και το δικαίωμα ζωής και θανάτου που είχε ο τελευταίος απέναντί του.
Αυτό το προϊόν της προκοπής του λαού μας, που καρπωνόταν έτσι ο κατακτητής, παρασιτώντας κυριολεκτικά σε βάρος του, αποτελούσε και το λόγο της ανοχής της ύπαρξης χριστιανών στην αυτοκρατορία, κι όχι βέβαια η ανεξιθρησκία κι η δήθεν ανεκτικότητα των Οθωμανών, όπως προσπαθούν να μας πείσουν σήμερα αυτοί που μας προετοιμάζουν να ξαναγίνομε ραγιάδες. Υπήρχαν όμως εξισλαμισμοί. Η απόλυτη εξουσία των Μουσουλμάνων απέναντι στους Χριστιανούς οδηγούσε σε τόσο αφόρητες συνθήκες διαβίωσης τους υπόδουλους, που πολλοί, μη αντέχοντας, μούτιζαν και περνούσαν πια κι αυτοί στο γένος που κυριαρχούσε. Λέμε γένος, γιατί τότε δεν υπήρχε διαχωρισμός με βάση την εθνικότητα αλλά με βάση τη θρησκεία. «Τούρκος» ήταν ο μουσουλμάνος, «Ρωμιός» ο ορθόδοξος, ενώ τα άλλα θρησκευτικά δόγματα της αυτοκρατορίας αποτελούσαν ξεχωριστά μιλλέτια, γένη, όπως οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι κλπ. Κι όποιος εξισλαμιζόταν «Τούρκευε». Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις υποχρεωτικού εξισλαμισμού: Το παιδομάζωμα, όπου υποχρεωτικά νέοι ραγιάδες αρπάζονταν από τις οικογένειές τους και εξισλαμίζονταν. Έτσι, οι Οθωμανοί στερούσαν από τους υπόδουλους λαούς τα πιο υγιή και σθεναρά μέλη τους, που προορίζονταν να ενδυναμώσουν τις τάξεις του κατακτητή. Και υπήρχαν κι εξισλαμισμοί στη βάση ατομικών περιπτώσεων πίεσης και διάθεσης εξευτελισμού, όπως μας διδάσκει και η ιστορία του αγίου Ιωάννη, ο οποίος όντας Χριστιανός πιέστηκε να μουτίσει.
Το να παραμένεις χριστιανός αποτελούσε από μόνο του πράξη αντίστασης, με συνέπειες που τις βίωναν κάθε μέρα, κάθε στιγμή. Η αλλαγή θρησκείας επιτρεπόταν μόνο προς το Ισλάμ, ποτέ αντίστροφα. Αν ήσουν Χριστιανός μπορούσες να γίνεις Μουσουλμάνος, αν ήσουν Μουσουλμάνος απαγορευόταν να γίνεις χριστιανός, αποτελούσε παράβαση του ιερού νόμου του Ισλάμ και η ποινή ήταν θάνατος.
Εδώ είναι που εμφανίζονται οι Νεομάρτυρες: Πρόκειται για εξισλαμισμένους που ομολογούν ξανά πίστη στο Χριστό. Κι αφού αυτό δεν επιτρέπεται, υποβάλλονται σε βασανιστήρια προκειμένου να αλλάξουν γνώμη, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν με μαρτυρικό τρόπο, κερδίζοντας μια θέση στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας και προσφέροντας ένα αντιστασιακό πρότυπο, ελπίδα και δύναμη στους σκλάβους.
Τα βλέπομε αυτά στο μαρτύριο των Σφακιανών αγίων: Στο Μανουήλ που επανήλθε στην πίστη των πατέρων του μετά από τον εξαναγκασμό του σε εξωμοσία, στον Ιωάννη που αρνήθηκε να εξομώσει προκειμένου να επικυρωθεί η αθωότητά του σε δίκη για θάνατο Τούρκου που δεν είχε διαπράξει. Πράγματι, η παρέα του διαπληκτίσθηκε με Τούρκους στη Νέα Έφεσο της Μικράς Ασίας και σκότωσε έναν απ’ αυτούς, ο Ιωάννης όμως έμεινε αμέτοχος. Αυτό δεν εμπόδισε τους Τούρκους να τον κατηγορήσουν για την εκτέλεση του ομοεθνούς τους, παράδειγμα της αυθαιρεσίας που αναφέραμε παραπάνω. Και, ασκώντας την απόλυτη εξουσία που είχαν πάνω στους σκλάβους, για τον ξεφτιλίσουν του έθεσαν το δίλημμα: Τούρκος ή ένοχος. Κι Εκείνος, στο ύψος των περιστάσεων σα Σφακιανός, επέλεξε τη δικαιοσύνη του Χριστού και του λαού μας κι όχι τη δικαστική παρωδία που θα του έσωζε μια ζωή που δε θα ΄θελε να ζει. Λέει η παράδοση πως η θυσία των Αγίων μας δεν πήγε χαμένη. Έδωσαν θάρρος στους ραγιάδες τόσο το μαρτύριο όσο και τα θαύματα που το συνόδευσαν, στο μεν Μανουήλ με την τροπή του δημίου σε φυγή, στο δε Ιωάννη με το μέγα φως εξ ουρανού που περιέλουσε το κρεμασμένο κορμί του.
Τα μηνύματα που στέλνουν οι Σφακιανοί Άγιοι, αλλά κι όλοι οι Νεομάρτυρες του λαού μας, παραμένουν διαχρονικά κι έχουν εφαρμογή και σήμερα, μέσα στην ηθική πρώτα απ’ όλα κρίση που περνούμε, προϊόν της οποίας είναι και η οικονομική.
Το πρώτο είναι το ζήτημα της ταυτότητάς μας: Οι Νεομάρτυρές μας, σάρκα από τη σάρκα του λαού μας, δε θέλησαν να χάσουν την ιδιότητα του μέλους του βολευόμενοι σε κάτι άλλο, περνώντας το κατώφλι της εξουσίας που τους χάριζε η αλλαγή πίστης, δηλαδή γένους, εθνότητας. Και σήμερα ο λαός μας διεκδικεί την ιδιοπροσωπία του, με σεβασμό στις άλλες ταυτότητες και κουλτούρες της Οικουμένης απέναντι στη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης, απέναντι στους ντόπιους απολογητές της που τον θέλουν απρόσωπο, καταναλωτή αγαθών που έχει πειστεί ότι χρειάζεται. Διεκδικεί τις αξίες που τον έφεραν μέχρι εδώ δια πυρός και σιδήρου μέσα από αιώνες σκλαβιάς σε δυνάστες από Δύση κι Ανατολή. Γιαυτή την ταυτότητα οι Άγιοί μας μαρτύρησαν, γιαυτή την ομολογία πίστης, που ξεπερνά το θρησκευτικό πλαίσιο και αποκτά στην περίπτωσή μας τα εθνικά χαρακτηριστικά της Ρωμιοσύνης.
Ίσης σημασίας μήνυμα που μας περνούν είναι αυτό της Αντίστασης: Δεν υπέκυψαν στο μαστίγιο των βασανιστηρίων ούτε στον πειρασμό της συμμετοχής τους στη νομή της εξουσίας. Αντιστάθηκαν για να προασπίσουν μιαν ιδέα, μια ταυτότητα. Και μεις σήμερο ν’ αντισταθούμε πρέπει απέναντι και στους νεοσουλτάνους της Άγκυρας που θέλουν να μας κάμουν πάλι ραγιάδες και στους δωσίλογους που τους προωθούν στην πατρίδα μας. Γιαυτό, πρέπει, όπως κι Έκείνοι, να έχομε πίστη στα δίκαιά μας και όραμα υψηλότερο από τη βολή μας.
Οι Άγιοί μας μας δίδουν αφορμές και γι άλλες σκέψεις, μέσα στη μιζέρια που ζούμε στην εποχή του Μνημονίου. Άραγε ποια εποχή ήταν πιο δύσκολή, τότε ή τώρα; Κι αν τότε τα ξεπεράσαμε, με τρομακτικό φόρο αίματος, με μαρτύρια των αγίων μας και απώλεια τόσων μουτισμένων αδερφών μας, σήμερα τι είναι αυτό που θα μας δυσκολέψει να ξεπεράσομε κι αυτή την κρίση; Πιθανόν να είναι ακριβώς η πίστη που είχαμε τότε και δεν έχομε τώρα. Γιατί τότε, όσοι συνεχίσαμε να είμαστε Ρωμιοί, είχαμε τις αξίες της ταυτότητάς μας πάνω απ’ όλα: Την αλληλεγγύη, τον κοινοτισμό, την πρεπιά, την εργατικότητα, τη σεμνότητα. Την αγάπη στην Ελευθερία, την περηφάνεια, την ανδρεία, την Αντίσταση. Και κοινό παρονομαστή σ’ όλα αυτά την Ορθοδοξία, που κωδικοποιεί, όπως κι η θρησκεία κάθε λαού, τις προτάσεις μας στο μεγάλο ερώτημα της ζωής.
Αυτές τις αξίες τις χάσαμε σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό. Γιατί μας εκφύλισαν οι ψεύτικες ανέσεις, γιατί το όραμά μας περιορίστηκε στην ικανοποίηση ψεύτικων αναγκών με κάθε μέσο, άρα όχι με βάση τις αρχές μας. Γιατί το αντιστασιακό μας πνεύμα, αν και δεν πρέπει να έχει πεθάνει μέσα μας, βρίσκεται σε λήθαργο.
Εκείνοι όμως, έχασαν μια προσωρινή ζωή για να σταθούν συνεπείς σε μιαν ιδέα, σε αξίες, για μη χάσουν μια ταυτότητα συγκεκριμένη. Αν το σκεφτεί κανείς, το δικό μας έργο σήμερο είναι τελικά ευκολότερο από το δικό τους. Κι αν αποτύχομε θα βρούμε άραγε δικαιολογίες να πούμε στα κοπέλια μας;
Ομιλία που εκφωνήθηκε στις 21-8-11 στην εκκλησία του Αγίου Μανώλη στο Ασκύφου Σφακίων, στα 200 χρόνια από το μαρτύριο του Αγ. Ιωάννου.
http://metotoufekikaitilyra.wordpress.com/2011/08/22/%CE%B
