Λίγοι πολέμησαν την Ρωμιοσύνη όσο ο εικονιζόμενος Έλληνας πράκτορας των φράγκων.
ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ ΚΟΡΑΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
«Οὐαί! Τέκνα μου ἀγαπητά,
δυστυχεῖς ἀπόγονοι τῶν Ἑλλήνων. Ἐσυντρίφθη, τέλος πάντων καἰ ὁ Ῥωμαικός ζυγός
καὶ οἱ Ῥωμαίοι αὐτοκράτορες ἐκρημνίσθησαν ἀπό τοῦ Βυζαντίου τόν θρόνον. Ἀλλά τοὺς
ἐκρήμνισαν τίνες; Τύραννοι ἀσυγκρίτως καὶ βαρβαρώτεροι καὶ σκληρότεροι ἀπ’ ἐκείνους∙
καὶ οἱ ταλαίπωροι Γραικοὶ ἀντὶ νὰ ἀναψύξωσιν, ἔκλιναν ἐλεεινῶς τὸν αὐχένα ὑποκάτω
εἰς ζυγὸν τόσον βαρύν, τόσον ἀπάνθρωπον ὥστε νὰ ποθήσωσι τὸν Ρωμαϊκὸν ζυγόν». Αὐτόθι,
σελ. 171. «Οἱ Ἕλληνες ἔπαθαν, διὰ τὰς διχονοίας των, τὴν δυστυχεστάτην ἀπ’ ὅλας
τὰς πολιτικὰς μεταβολάς, τὴν στέρησιν τῆς προγονικῆς αὐτονομίας καὶ ἰσονομίας,
κ’ ἐδέθησαν εἰς τὸν ζυγὸν τῶν Ρωμαίων, ὅστις ἔμελλε νὰ φέρη ἔπειτα τὸν
βαρύτατον ζυγὸν τῶν Γραικορωμαίων αὐτοκρατόρων, καὶ τελευταῖον τὸν ὁποῖον
σήμερον ἀπετινάξατε ἀνυπόφορον ζυγὸν τῶν Τούρκων». Αὐτόθι, σελ. 173. «Ἡ
κατάρατος αὕτη φιλαρχία ἐγέννησε τὴν διχόνοιαν, διήγειρε τὰς πόλεις καὶ τοὺς
πολίτας κατ’ ἀλλήλων, ἄναψε τῶν ἐμφυλίων πολέμων τὴν πυρκαϊάν, καὶ ὑπέταξε τοὺς
Ἕλληνας πρῶτον εἰς τοὺς Μακεδόνας, ἔπειτα εἰς ξένον ἔθνος τοὺς Ρωμαίους καὶ
τελευταῖον εἰς τὸ βαρβαρώτερον καὶ ἀγριώτατον ὅλων τῶν ἐθνῶν τοῦ κόσμου τοὺς
Τούρκους». Ἀλλαχοῦ εἰρωνεύεται τοὺς ἁπλοϊκοὺς Ὀρθοδόξους αὐτοὺς τοὺς χυδαίους, ὅπως
λέγει, «οἱ ὁποῖοι δι’ ἄλλο δὲν ἐπιθυμοῦν τὴν καταστροφὴν τῶν Τούρκων, παρὰ διὰ
νὰ ἀκούσωσιν τὴν λειτουργίαν εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ἁγίας Σοφίας» (σελ. 100), ἐξευτελίζων
δὲ τὸν Ἰουστινιανόν, ἀπορεῖ εἰς τὸ τέλος. «Ἅ! Ἰουστινιανέ, Ἰουστινιανέ! Ἤθελα νὰ
ξεύρω τὶς ὠνόμασε μέγαν τὸν Ἰουστινιανὸν τοῦτον» (σελ. 110). Προκαλοῦν ὀδύνην ὅσα
λέγει ὁ Κοραῆς περὶ τῆς ὀρθοδόξου αὐτοκρατορίας τῆς «Ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς. Δὲν ἠμπορεῖ
βεβαίως νὰ ἀρνηθῆ κανεὶς τοὺς ἀγῶνας, τοὺς κόπους καὶ τὰς θυσίας του διὰ νὰ
μορφώση καὶ ὑψώση τὸ δοῦλον γένος, οὔτε τὴν
ἀγνότητα τῶν προθέσεών του μολονότι εἰς πολλὰς περιπτώσεις ἐκινεῖτο ἐξ ἐμπαθείας.
Ἐὰν πάντως συγκρίνη κανεὶς τὸ προβαλλόμενον ὑπὸ πολλῶν «διδασκαλικὸν» καὶ
«φωτιστικὸν» του ἔργον πρὸς τὴν κατεδάφισιν καὶ ἐκρίζωσιν τοῦ πνεύματος τῆς Ὀρθοδόξου
Ἀνατολῆς, δὲν θὰ δυσκολευθῆ νὰ δικαιώση τὸν χαρακτηρισμὸν αὐτοῦ, ὡς νέου ἀποστάτου
καὶ παραβάτου. Τὰ σκοτεινὰ καὶ ἀρνητικὰ αὐτὰ στοιχεῖα ἐπισημαίνουν ἀκόμη καὶ οἱ
μεγάλως ἐκτιμῶντες αὐτόν, ὡς ὁ καθηγητὴς Ν. Τωμαδάκης, ὁ ὁποῖος ἀπαριθμῶν τοὺς
παράγοντας οἱ ὁποῖοι συνετέλεσαν εἰς τὴν διαμόρφωσιν τοῦ πολυμόρφου τούτου
πνεύματος συγκαταλέγει μεταξὺ αὐτῶν «τὴν ἀντιπάθειάν του πρὸς τὴν θρησκείαν, τὴν
ὁποίαν ἔβλεπεν ὑπὸ τὸ πρῖσμα τῆς εἰς πολλὰ κατὰ τὸν ἠθικὸν βίον σφαλλεμένης Ἐκκλησίας,
καὶ ἡ ὁποία ἐξετείνετο καὶ πρὸς τὴν βυζαντινὴν αὐτοκρατορίαν καὶ τὴν πνευματικὴν
αὐτῆς παραγωγήν». Ὁ αὐτὸς καθηγητής γράφει εἰς ἄλλο σημεῖον ὅτι «ἡ γεροντική
του ἐμπάθεια (τοῦ Κοραῆ) ἐστράφη κατὰ τοῦ Γρηγορίου Ε΄ μαρτυρήσαντος καὶ ἰδία
κατὰ τοῦ Ἰω. Καποδιστρίου (καὶ τοὺς δύο τοὺς ἐγνώριζε προσοπικῶς καὶ ἀλληλογράφησε
μετ’ αὐτῶν), τοῦ ὁποίου χαιρεκάκως ἐπεδοκήμασε τὴν δολοφονίαν». Ἀλλαχοῦ ἐπίσης.
«Ἐμίσει τοὺς ἀργοὺς καλογήρους, χωρὶς νὰ ὑπολογίση τὸ ἐκ τῆς εὐσεβείας τοῦ Λαοῦ
(καὶ δι’ αὐτῆς τῆς τιμῆς τῶν ἀληθῶν ἢ οὔ «ἁγίων λειψάνων») κέρδος τοῦ ἐθνισμοῦ ἡμῶν,
ἀλλὰ καὶ τῆς ἠθικῆς συγκρατήσεως τοῦ Λαοῦ. Οὐδ’ ὑποψιάζεται ἔργον οἷον τοῦ ἐνθαποστόλου
Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Ὑπόπτως βλέπει ὡς δρῶντας ἐν Ρωσία τὸν πολὺν Εὐγένιον
Βούλγαριν καὶ τὸν Νικηφόρον Θεοτόκην. Τοὺς πατριαρχικοὺς θεωρεῖ τουρκοφίλους, ὡς
ἐὰν τὸ πατριαρχεῖον Κωνσταντινουπόλεως ἠδύνατο νὰ χαράξει ἄλλην πολιτικὴν
διασώσεως καὶ προστασίας τοῦ Ὀρθοδόξου του ποιμνίου». βλ. Ν. Τωμαδάκη,
«Κλασικισμός, διαφωτισμὸς καὶ Ἀδαμάντιος Κοραῆς (Διαπιστώσεις καὶ προβλήματα)»,
ἐν Μνημοσύνη 6 (1976-1977) 109-111. Πρωτοπορειακὰς ἀπόψεις διὰ τὴν ἐπανεκτίμησιν
τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ ἔχει διατυπώσει ὁ συνάδελφος ἐν τῇ Θεολογικῇ Σχολὴ τοῦ
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, εἰς τὴν μελέτην του Κωστῆς
Παλαμᾶς καὶ Ρωμηοσύνη, τῆς ὁποίας ἡ στ΄
παράγραφος ἔχει τὸν τίτλον «Κοραῆς κατὰ Ῥωμηοσύνης».