Τα ποντιακά είναι μια διάλεκτος την οποία ο Ελληνας την καταλαβαίνει, ο Ρωμιός του Πόντου και της Πόλης τη μιλάει άπταιστα, και ο νέος Ρωμιός, ο Ελληνας του Πόντου, τη μαθαίνει καλά, αλλά παράλληλα σπουδάζει με την τουρκική γλώσσα.
- Από τον Νίκο Πετρουλάκη
Αυτό σημαίνει ότι σε κάποια χρόνια θα εξαφανιστεί η ποντιακή διάλεκτος και θα τη μιλούν ή θα την καταλαβαίνουν μόνοι οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, γι’ αυτό και ο Βαχίτ Τουρσούν, ο σημερινός πρωταγωνιστής μας, ένας ελληνόφωνος μουσουλμάνος από τον Πόντο, που ζει 25 χρόνια τώρα στην Ελλάδα, έγραψε και παρουσίασε ένα λεξικό με 5.000 άγνωστες ποντιακές λέξεις.
Τι νομίζετε; Μόνο το «έλα, να λελέβω σε» (να σε αγκαλιάσω, νανουρίσω, χαϊδέψω) υπάρχει; Ή μόνο το «ντο εποίκαμε;» (τι κάναμε;) ή το «πουλόπομ» (πουλάκι μου, παιδί μου), που λέει η μάνα στο παιδί, η μήπως μόνο το «εκάεν και το Τσάμπασιν», που σιγοτραγουδήσαμε όλοι;
Οχι! Οπως λέει στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ο Βαχίτ Τουρσούν: «Υπάρχουν χιλιάδες λέξεις στην ποντιακή διάλεκτο, οι οποίες δεν έχουν… βγει από τα ορεινά χωριά του Πόντου. Μιλάνε αυτή τη γλώσσα, εκεί, τη γνήσια ποντιακή, αλλά όταν βγαίνουν από τον Πόντο η γλώσσα είναι άγνωστη, δεν την καταλαβαίνουν πουθενά και πρέπει να την ομιλούν μόνο Πόντιοι, για να συνεννοούνται. Εγώ έβαλα σε μια σειρά αυτές τις 5.000 άγνωστες ποντιακές λέξεις και έφτιαξα το λεξικό, που μεταφέρει λέξεις από τον Πόντο, για να διατηρήσουμε αυτή τη διάλεκτο όσο μπορούμε».
Ο Τραπεζούντιος ρέκτης, ερευνητής και συγγραφέας παρουσίασε πριν από λίγες ημέρες το Ρωμέικο – Τουρκικό Λεξικό. Αποτελείται από 590 σελίδες και περιέχει 14.400 λέξεις και 8.500 διάφορες φράσεις που αφορούν την καθημερινότητα του ελληνόφωνου πληθυσμού, ενώ δίνει αρκετές πληροφορίες για τον ποντιακό πολιτισμό του τόπου, που δεν έχουν καταγραφεί ποτέ.
«Μικρός, πίστευα ότι όλος ο κόσμος μιλάει τη γλώσσα μου, γιατί είναι τόσο ωραία, εκφραστική, μια γλώσσα στην οποία υπάρχουν λέξεις για καταστάσεις σύνθετες, μια λέξη για κάθε περίσταση», λέει ο Βαχίτ Τουρσούν, που από το 1989, μόλις ήρθε μετανάστης στην Ελλάδα, άρχισε την καταγραφή της γλώσσας που μιλούσε στο ελληνόφωνο χωριό Ωτσενα (Ωκενα) του Οφεως στην Τραπεζούντα.
«Με τη λέξη “πουλόπομ” άνοιξα τα μάτια μου στον κόσμο. Μέχρι επτά χρονών μιλούσα κάποια γλώσσα που δεν ήξερα τι είναι. Μόλις στα 21 μου χρόνια, όταν για πρώτη φορά συνάντησα Ελληνα από την Πόλη, μου είπε ότι τη γλώσσα μου τη λένε ποντιακά και ομιλείται από πολλούς στην Ελλάδα» εξηγεί.
Και στην ερώτηση πόσοι Ρωμιοί υπάρχουν στον Πόντο και μιλούν την ποντιακή γλώσσα, απαντά: «Πιστεύω πάνω από 1.000.000 Ελληνες Ρωμιοί, Πόντιοι, που σε όλα τα ορεινά χωριά του Πόντου μιλάνε τα ποντιακά. Δεν τους το απαγορεύουν οι Τούρκοι εκεί ψηλά, αλλά τα παιδιά τους τα στέλνουν υποχρεωτικά σε τουρκικό σχολείο και μαθαίνουν τουρκικά, σπουδάζουν, και σιγά σιγά η ποντιακή διάλεκτος φθίνει. Βλέπουν τηλεόραση και όλοι μιλάνε τουρκικά, τα παιδιά επηρεάζονται και μιλάνε ως δεύτερη γλώσσα τα ποντιακά. Κάποια στιγμή, όταν φύγουν οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, θα αλλάξει και το σκηνικό, γι’ αυτό και έγραψα το πρώτο και μοναδικό ποντιακό λεξικό με αυτές τις άγνωστες λέξεις, για να μείνει άσβεστη η φλόγα των Ποντίων, να μαθαίνουν στα παιδιά τους τα ποντιακά. Εχω γράψει κι ένα ακόμη βιβλίο με… ποντιακά ανέκδοτα. Ωραίο είναι, έχει μέσα χιλιάδες ποντιακά ανέκδοτα, για να ευθυμήσουμε, αλλά δεν έχω τρόπο να τα κυκλοφορήσω, ούτε τα λεφτά. Εχω δώσει βιβλία σε έναν φίλο μου βιβλιοπώλη, στη Θεσσαλονίκη, τον Τάσο Κυριακίδη, αυτός τα πουλάει, και όποιος θέλει, αγοράζει».
Ο Βαχίτ Τουρσούν είναι ήρεμος, κατασταλαγμένος, αλλά και αποφασισμένος: «Είμαστε διαλυμένοι οι Ελληνες Πόντιοι της διασποράς, άλλος εδώ, άλλος εκεί, μας διέλυσαν και πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι για να μείνει ζωντανή η γλώσσα μας, τα ήθη και τα έθιμα, εάν είναι δυνατόν. Στους Τούρκους δεν αρέσουν αυτά, αλλά δεν ενοχλούν τους Πόντιους επάνω, γιατί δεν έχουν ξεσηκωθεί, όπως οι Κούρδοι. Εμείς οι Πόντιοι είμαστε ειρηνικοί άνθρωποι, καλοί άνθρωποι, δεν θέλουμε πολέμους, αλλά είμαστε σκληρή φυλή, δυνατή ψυχή, καρδιά, πολεμιστές στη ζωή, επίμονοι και πολλές φορές εάν βάλουμε κάτι στο μυαλό μας δεν μας το βγάζει κανένας. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι θα βοηθήσουμε όλοι οι Πόντιοι ώστε να μείνει άσβεστη η φλόγα της ποντιακής διαλέκτου, να μείνει ζωντανή η γλώσσα μας, η οποία μπορεί να έχει αξία μόνο μέσα στον Πόντο ή όταν βρίσκονται Πόντιοι σε ένα σπίτι, αλλά οι Ελληνες την καταλαβαίνουν, είναι ελληνική ποντιακή διάλεκτος».
Και η προσωπική του εμπειρία: «Συνάντησα κάποιους Ελληνες τουρίστες, όταν βρισκόμουν στην Τουρκία. Τους πέτυχα την ώρα που έμπαιναν στο λεωφορείο για αναχώρηση. Μπήκα μέσα και φώναξα δυνατά αν γνωρίζει κανείς ποντιακά. Μια ηλικιωμένη γυναίκα με ρώτησε από πού είμαι. Οταν της απάντησα από την Τραπεζούντα, με αγκάλιασε τόσο σφιχτά και τόσο ζεστά, σαν να ήμουν παιδί της, που είχε χρόνια να δει. Συγκλονίστηκα. Σκέφτηκα τότε πως στην Ελλάδα πρέπει να είναι όμορφα, φιλόξενα, όλοι είναι αδέλφια μου».
«Είμαι περήφανος για την καταγωγή μου»
Ο Βαχίτ Τουρσούν θεωρείται ανεπιθύμητος από τους Τούρκους φανατικούς, γιατί αφιέρωσε τη ζωή του στη διάσωση της ποντιακής διαλέκτου.
Η επίσημη Τουρκία θεωρεί τους ποντιόφωνους στη Μαύρη Θάλασσα «Τούρκους», που μιλούν μια «περίεργη» γλώσσα, και ο Βαχίτ, που εργάστηκε συστηματικά για να γράψει και να εκδώσει ένα λεξικό για τη μητρική του γλώσσα, δεν τους… κάθεται καλά, ο ίδιος, όμως, δεν πτοείται: «Ολοι οι συγγενείς μου, μάνα, πατέρας, αδέρφια είναι εκεί, πηγαίνω συχνά και τους βλέπω, κανένας δεν με πειράζει, αν και με βλέπουν κάποιοι με… μισό μάτι. Δεν ενοχλώ κανέναν, έγραψα δύο βιβλία για τη μητρική μου γλώσσα, την ποντιακή, είμαι περήφανος για την καταγωγή μου και το έργο που παρουσίασα, μακάρι να ακολουθήσουν κι άλλοι. Τα υπόλοιπα θα τα γράψει η Ιστορία…».