Αυτή η ρωσικής προέλευσης ιδέα έχει στόχο να «αφοπλίσει το δολάριο από το ρόλο του ως γεωπολιτικό όπλο αλλά και να απομειώσει την αμερικανική ηγεμονία στο παγκόσμιο εμπόριο και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.
Κατά τη φάση του κανόνα του χρυσού, το κίτρινο μέταλλο χρησιμοποιήθηκε από τις κυβερνήσεις για να καθορίσουν μια σταθερή τιμή για την αγορά και την πώληση χρυσού, όπου αυτή η σταθερή τιμή προοριζόταν να καθορίσει την αξία του νομίσματος.
Το 1971, ωστόσο, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Richard Nixon αποφάσισε απροσδόκητα να εγκαταλείψει το σύστημα του χρυσού κανόνα και να στραφεί σε ένα πλήρες νομισματικό σύστημα fiat (νομισμάτων των κεντρικών τραπεζών).
Έκτοτε, τα συναλλαγματικά αποθέματα των κεντρικών τραπεζών συνδύασαν πολλά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού και σημαντικών ξένων νομισμάτων όπως το δολάριο, το ευρώ, η στερλίνα κ.λπ.
Επομένως, η ιδέα της επιλογής του χρυσού ως κάλυψης της αξίας του νομίσματος δεν είναι νέα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι χώρες BRICS συζητούν την εισαγωγή ενός νομίσματος με χρυσό για το εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των χωρών μελών.
Η προϊστορία
Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής και των αποθεμάτων χρυσού.
Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ουσιαστικά χρεοκοπημένο, με τα απομεινάρια της περιοχής της στερλίνας να συνδέονται μεταξύ τους με κεφαλαιακούς και εμπορικούς ελέγχους.
Μόλις η βρετανική λίρα έγινε μετατρέψιμη τον Ιούλιο του 1947, λόγω της επιμονής των ΗΠΑ, υπέκυψε στη συντριπτική πίεση πωλήσεων.
Το δολάριο, το οποίο ήταν συνδεδεμένο με χρυσό στα 35 δολάρια η ουγγιά, ενισχύθηκε από την προνομιακή θέση της Αμερικής στο νεοσύστατο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και γρήγορα καθιερώθηκε ως το θεμέλιο του παγκόσμιου εμπορίου και χρηματοδότησης.
Ενώ οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν σήμερα μόνο το 25% της παγκόσμιας παραγωγής, το δολάριο παραμένει εμπλεκόμενο σε σχεδόν το 90 % όλων των συναλλαγών σε συνάλλαγμα.
Παρά τον κεντρικό ρόλο του στο διασυνοριακό εμπόριο και τον δανεισμό, ωστόσο, το μερίδιο του δολαρίου στα συναλλαγματικά αποθέματα των κεντρικών τραπεζών έχει μειωθεί από 72 % το 2000 σε 59 % σήμερα.
Δεδομένης της πρόσφατης σκληρής κριτικής της αμερικανικής νομισματικής πολιτικής από αξιωματούχους στην Κίνα, τη Ρωσία, τη Βραζιλία, τη Σαουδική Αραβία και αλλού, μπορεί επομένως να φανεί ότι η αδιαμφισβήτητη κυριαρχία του δολαρίου πλησιάζει στο τέλος της, με εκτεταμένες παγκόσμιες οικονομικές συνέπειες.
Η απειλή από τις ΗΠΑ
Πολλοί σχολιαστές έχουν επισημάνει την πιθανή εμφάνιση ενός κόσμου με την κυριαρχία πολλών νομισμάτων στον οποίο το δολάριο παίζει πολύ μειωμένο ρόλο.
Ένας τέτοιος κόσμος, ωστόσο, δεν είναι συμβατός με το πολυμερές εμπορικό σύστημα όπως το γνωρίζουμε.
Είναι σημαντικό ότι η μεγαλύτερη απειλή για την κυριαρχία του δολαρίου δεν προέρχεται από ανταγωνιστικές εναλλακτικές λύσεις, αλλά από την ίδια την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Η πρόσφατη αντιπαράθεση σχετικά με το ανώτατο όριο του ομοσπονδιακού χρέους στο Καπιτώλιο, που απείλησε να προκαλέσει παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Η προοπτική ατέρμονης επανάληψης μιας τέτοιας απερίσκεπτης κομματικής σύγκρουσης ώθησε τη Fitch Ratings να υποβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας από AAA σε AA+, υπογραμμίζοντας τις αμφιβολίες για το εάν οι παγκόσμιοι επενδυτές μπορούν να συνεχίσουν να εμπιστεύονται την «πλήρη πίστη και πίστη της κυβέρνησης των ΗΠΑ».
Αλλά μια ακόμη πιο άμεση απειλή για την κυριαρχία του δολαρίου είναι η αυξανόμενη χρήση του ως γεωπολιτικού όπλου για τη στήριξη της αμερικανικής ηγεμονίας.
Ενώ οι κυρώσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ήταν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές στην αλλαγή της συμπεριφοράς των αυταρχικών καθεστώτων στη Βόρεια Κορέα, το Ιράν και τη Ρωσία, έχουν προκαλέσει σημαντικό οικονομικό πόνο.
Και όπως… η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών τροφοδοτεί τη μικροβιακή ανθεκτικότητα, η υπερβολική χρήση κυρώσεων ωθεί τις στοχευμένες χώρες, καθώς και πιθανούς στόχους, να μειώσουν τη δέσμευσή τους με το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ.
Αν και αυτό συνεπάγεται ένα οικονομικό πλήγμα, το κόστος είναι ασήμαντο σε σύγκριση με το κόστος, ας πούμε, του παγώματος ή ακόμη και κατάσχεσης των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας.
Εξέχοντες πολιτικοί των ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει τέτοιες κατασχέσεις στην περίπτωση της Ρωσίας, προκειμένου να αποζημιώσουν την Ουκρανία για το φρικτό κόστος της εισβολής της Ρωσίας.
Σε νομισματικό κενό…
Αλλά αν το δολάριο χάσει την προνομιακή του θέση, τι θα μπορούσε να το αντικαταστήσει;
Επί του παρόντος, το ευρώ, το οποίο αντιπροσωπεύει το 20% των παγκόσμιων αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας, είναι το μόνο νόμισμα που θα μπορούσε ρεαλιστικά να χρησιμεύσει ως υποκατάστατο.
Η απήχησή της, ωστόσο, υπονομεύεται από τον κατακερματισμό των εθνικών αγορών κρατικού χρέους της Ευρώπης, καθώς και από τις παρατεταμένες αμφιβολίες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την αποχώρηση της Βρετανίας.
Το κινεζικό ρενμίνμπι, το οποίο αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 3% των παγκόσμιων αποθεμάτων, δεν αποτελεί σοβαρή απειλή για την ηγεμονία του δολαρίου.
Δεδομένης της επιδείνωσης της νομικής προστασίας της Κίνας, των αυστηρών κεφαλαιακών ελέγχων και των σχετικά υπανάπτυκτη αγορών ομολόγων – από τις οποίες οι ξένοι επενδυτές άντλησαν το ρεκόρ των 91 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2022 – το γιουάν απέχει ακόμα πολύ από μια αξιόπιστη ''αποθήκη αξίας''.
Η διεθνοποίηση του νομίσματος σταμάτησε πριν από μια δεκαετία, όταν έληξαν οι εισροές κεφαλαίων λόγω των προσδοκιών διαρκούς ανατίμησης.
Έτσι, ενώ η συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, δεν υπάρχει επί του παρόντος βιώσιμη ενιαία εναλλακτική λύση.
Αντίθετα, πολλοί σχολιαστές έχουν επισημάνει την πιθανή εμφάνιση ενός κόσμου «πολυνομισμάτων» στον οποίο το δολάριο παίζει πολύ μειωμένο ρόλο. Ένας τέτοιος κόσμος, ωστόσο, δεν είναι συμβατός με το πολυμερές εμπορικό σύστημα όπως το γνωρίζουμε.
Σίγουρα, οι χώρες μπορούν να παρακάμψουν το δολάριο μέσω του ανταλλακτικού εμπορίου, χρησιμοποιώντας εμπορεύματα όπως ο χρυσός ή το πετρέλαιο.
Το Ιράκ, για παράδειγμα, ανταλλάσσει πετρέλαιο με το Ιράν με αντάλλαγμα φυσικό αέριο.
Αλλά οι κυβερνήσεις δεν θα συσσωρεύουν νομίσματα τα οποία δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ίδιες αλλά και οι πολίτες τους.
Έτσι, η εξασθένιση της κυριαρχίας του δολαρίου θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την κατάρρευση μιας εξαιρετικά αποτελεσματικής δομής του παγκόσμιου εμπορίου στο οποίο η ροή των αγαθών και των υπηρεσιών καθορίζεται από το κόστος και την ποιότητα.
Αντίθετα, αυτή η ροή θα αντικατοπτρίζει εάν απαιτείται λίγο περισσότερο ή λιγότερο από ένα δεδομένο ξένο νόμισμα σε μια χώρα προορισμού των εμπορευμάτων.