Ο Ορχάν Κεμάλ Τζενγκίζ είναι Τούρκος δικηγόρος, δημοσιογράφος και ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αποφοίτησε από τη Νομική από το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας το 1993. Από το 1997 έως το 1998 εργάστηκε στο Λονδίνο. Είναι πρόεδρος και ιδρυτικό μέλος του Human Rights Agenda Association.
Ο ίδιος αναφέρει σε βαρυσήμαντο άρθρο του ότι “υπάρχουν πολλά περιστατικά, που μας αποκάλυψαν την παρουσία Κρυπτοχριστιανών, οι οποίοι βγαίνουν ανοιχτά πλέον στην Τουρκία, και διεκδικούν την ταυτότητά τους, υπολογίζοντας την πραγματικότητά, και αυτό φαίνεται ότι λειτουργεί ως καταλύτης για να κάνουν και άλλοι το ίδιο.
Όπως επισημαίνει η συγγραφέας Vercihan Ziflioglu στο βιβλίο της, «The Story of the Armenians in Purgatory», η δολοφονία του Hrant Dink στις 19 Ιανουαρίου 2007 ήταν ένα από τα πιο σημαντικά σημεία καμπής στη χριστιανική αυτοδιάθση στην Τουρκία.
«Ο θάνατος του Dink έσπασε έναν αιώνα σιωπής και σιγά σιγά άρχισαν να αναδύονται οι Κρυπτοχριστιανοί Αρμένιοι».
Αν και η δολοφονία του Hrant Dink θεωρήθηκε ότι ήταν η δολοφονία ενός Αρμένιου που ήταν πολύ ειλικρινής και πολύ τολμηρός στη διεκδίκηση της ταυτότητάς του, η τεράστια δημόσια κατακραυγή κατά της δολοφονίας του, προκάλεσε μια ισχυρή έκφραση της αρμενικής ταυτότητας και της αλληλεγγύης χιλιάδων Αρμενίων στην Τουρκία.
Οι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που παρευρέθηκαν στην κηδεία του Χραντ Ντινκ φώναξαν «Είμαστε όλοι Αρμένιοι» και έφεραν πανό και πλακάτ που έφεραν αυτή τη διακήρυξη στα Αρμενικά, Τουρκικά, Αγγλικά, Κουρδικά και άλλες γλώσσες.
Μια τέτοια κοινωνική αντίδραση δεν είχε προηγούμενο στην Τουρκία.
Αυτή η μνημειώδης δημόσια αντίδραση στη δολοφονία του Ντινκ μετέτρεψε την αυτοδιάθεση των Αρμενίων, από κάτι για το οποίο πρέπει να ντρεπόμαστε, σε κάτι που πρέπει να διεκδικήσουμε, ενθαρρύνοντας τους εξισλαμισμένους Αρμένιους να βγουν να το πουν ανοιχτά.
Σύμφωνα με τον Ziflioglu, ένας άλλος παράγοντας που επιτάχυνε την αποκατάσταση της αρμενικής ταυτότητας ήταν η αποκατάσταση και η επαναλειτουργία των ιστορικών αρμενικών εκκλησιών στο Ντιγιαρμπακίρ, το Βαν και στην Καισάρεια.
Για παράδειγμα, η αποκατάσταση της αρμενικής εκκλησίας στο Ντιγιάρμπακιρ προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στους Κρυπτοχριστιανούς Αρμένιους.
Αυτοί, άρχισαν να «συμμετέχουν στη διαδικασία αποκατάστασης, ακόμη και να αναλαμβάνουν καθήκοντα, να προστατεύουν και να παρακολουθούν την εκκλησία τους».
Ομοίως, το ότι το τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε τις επισκευές του Καθεδρικού Ναού του Τιμίου Σταυρού το 2000, δημιούργησε την αντίληψη ότι το τουρκικό κράτος είχε κάνει ένα νέο άνοιγμα στις μειονότητες.
Η ροή Αρμένιων τουριστών και πιστών από άλλα μέρη της Τουρκίας και από το εξωτερικό στις εκκλησίες στο Βαν και στο Ντιγιάρμπακιρ, και οι επαφές που έγιναν μεταξύ Κρυπτοχριστιανών Αρμενίων και αυτών των επισκεπτών, επέσπευσαν την αποκατάσταση της χριστιανικής τους ταυτότητας.
Χιλιάδες Κρυπτοχριστιανοί γυρνούν στην πατρογονική θρησκεία τους
Ωστόσο, οι Κρυπτοχριστιανοί, Έλληνες και Αρμένιοι που έχουν κάνει το έργο της δημόσιας ανάκτησης της ιστορικής τους ταυτότητας δεν έχουν αγκαλιαστεί θερμά από την Ελληνική και την Αρμενική Εκκλησία.
Αντίθετα, οι Αρμένιοι της Κωνσταντινούπολης και οι Αρμένιοι της διασποράς έχουν αποκλείσει τους Κρυπτοχριστιανούς Αρμένιους από την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει εκφράσει μόνο ένα «επιφυλακτικό καλωσόρισμα» στους Κρυπτοχριστιανούς Έλληνες.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι το ενδιαφέρον του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τους εξισλαμισμένους χριστιανούς θα μπορούσε να θεωρηθεί αρνητική ενέργεια στην Τουρκία, και ως μια μορφή ιεραποστολικής δραστηριότητας.
Η επαφή με τους Έλληνες που έχουν ανακτήσει την ταυτότητά τους στην Τουρκία, μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ζήτημα ασφάλειας για το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ενώ για τους Έλληνες η διαδικασία της αποδοχής και της αποκατάστασης λαμβάνει χώρα κυρίως σε ατομική βάση, για τους Αρμένιους αυτή η διαδικασία έχει συλλογική μορφή.
Παλαιότερα οι Κρυπτοχριστιανοί Αρμένιοι είχαν ιδρύσει οργανώσεις όπως η Ένωση Αρμενίων του Δερσίμ, η Ένωση Αρμενίων Μπιτλίς και η Ένωση Αρμενίων της Σίβας.
Πιο πρόσφατα, τον Νοέμβριο του 2022, οι Αρμένιοι στο Adiyaman σχημάτισαν μια ένωση που ονομάζεται HAYDER.
Η ίδρυση αυτών των ενώσεων φαίνεται ότι διευκόλυνε και επιτάχυνε την μεταβολή και την αποκατάσταση της ταυτότητας των Αρμενίων που ζουν στην Τουρκία.
Για παράδειγμα, αυτές οι ενώσεις διευκολύνουν την απόδειξη της αρμενικής ταυτότητας που απαιτείται από το Αρμενικό Πατριαρχείο πριν από το βάπτισμα.
Οι Αρμένιοι που αποδεικνύουν τις ρίζες τους μέσω αυτών των ενώσεων γίνονται δεκτοί στην Αρμενική Αποστολική Εκκλησία αφού ενημερώσουν την καταχώριση θρησκείας, στα κρατικά δελτία ταυτότητάς τους και ολοκληρώσουν έξι μήνες εκπαίδευσης.
Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει θέσει επίσης όρους για τους Έλληνες της Τουρκίας, οι οποίοι επιθυμούν να ανήκουν στην προγονική τους εκκλησία, συμπεριλαμβανομένης της θρησκευτικής εκπαίδευσης. Ορισμένοι υποψήφιοι καλούνται επίσης να μάθουν ελληνικά.
Τα βήματα που έγιναν από τους Αρμένιους και τους Έλληνες της Τουρκίας για να αναγνωρίσουν την κληρονομιά τους και να επανακτήσουν την ταυτότητά τους αντιπροσωπεύουν αναμφίβολα μια πρόοδο στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μετά από έναν αιώνα μυστικότητας, αυτή η αναγνώριση και η ανάκτηση είναι ένα τεράστιο επίτευγμα.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτοί οι πολίτες της Τουρκίας είναι σε θέση να ασκήσουν πλήρως το δικαίωμά τους στην θρησκεία τους, έως ότου η Τουρκία αντιμετωπίσει την ιστορία και τις συνθήκες που έκαναν αυτή την ταυτότητα να είναι θαμμένη και απρόσιτη για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.
Στα πρόσφατα άρθρα μου, έχω τονίσει σταθερά τη σημασία της συμφιλίωσης με το παρελθόν για την Τουρκία.
Προφανώς, η αντιμετώπιση των πληγών του παρελθόντος είναι μια πολυδιάστατη διαδικασία.
Οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί είναι μια τέτοια μοναδική πτυχή του παρελθόντος της Τουρκίας και η επούλωση από πληγές όπως αυτές απαιτεί έναν περίπλοκο κοινωνικοπολιτισμικό μετασχηματισμό, καθώς και αλλαγές στις κύριες πολιτικές του κράτους σε αυτά τα θέματα.
Είναι σαφές, ωστόσο, ότι η Τουρκία δεν έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε αυτό το θέμα”, καταλήγει ο ίδιος, δημοσιοποιώντας ένα τεράστιο ζήτημα που αφορά την Ελλάδα και τους Έλληνες για τους συμπατριώτες τους που ζουν ακόμη μετά το0 1922, στα ιερά χώματα της Μικράς Ασίας.