www.triklopodia.gr
Ήταν πριν από αρκετά χρόνια, όταν ο Jeremy Grantham μετατράπηκε αθόρυβα από ταύρο μετοχών σε φωνητικό permabear, και ενώ οι σημειώσεις του για την αγορά έγιναν απίστευτα κινδυνολογικές (αν και μόνο για όσους ήταν long στο πολυεθνικό του κεφάλαιο GMO), όπως αυτό από τον Ιούνιο του 2020 “Stock-market legend who called 3 financial bubbles says this one is the ‘Real McCoy,’ this is ‘crazy stuff’“, δεν ήταν μέχρι τις αρχές του 2021 που οι προειδοποιήσεις του Grantham για ένα επικείμενο κραχ έγιναν ιδιαίτερα έντονες… και θεαματικά λάθος. Θυμηθείτε, τον Ιανουάριο του 2021, ο Grantham έγραψε ότι “το σκάσιμο αυτής της “Μεγάλης, Επικής φούσκας” θα είναι το “σημαντικότερο επενδυτικό γεγονός της ζωής σας”, ενώ ακολούθησαν προειδοποιήσεις για ένα “θεαματικό” κραχ “τους επόμενους λίγους μήνες”.
Περιττό να πούμε ότι δεν ακολούθησε κανένα κραχ, καθώς η Fed και οι άλλες κεντρικές τράπεζες τα έδωσαν όλα για τη σταθεροποίηση της αγοράς, με αποτέλεσμα μια επική χρονιά για τα περιουσιακά στοιχεία κινδύνου που έκλεισαν το 2021 σε ιστορικά υψηλά, ενώ η GMO υπέστη όχι μόνο απότομες απώλειες αλλά και σημαντικές εξαγορές, ένα ταπεινωτικό αποτέλεσμα για τον Grantham, ο οποίος στο παρελθόν είχε προαναγγείλει το σκάσιμο τόσο της φούσκας dot com όσο και της φούσκας ακινήτων, αλλά δεν είχε υπολογίσει πόσο αποφασισμένη είναι η Fed να αποφύγει το σκάσιμο μιας ακόμη φούσκας.
Αλλά με τις μετοχές και πάλι να λιποθυμούν λόγω των φόβων ότι η στήριξη της Fed σταδιακά εξασθενεί, δεν άργησε να δημοσιεύσει ο 83χρονος Grantham το πιο αποκαλυπτικό σημείωμά του, “Let The Wild Rumpus Begin“, που κυκλοφόρησε σήμερα το πρωί, στο οποίο επανεξετάζει τους γνωστούς τους ότι ζούμε σήμερα σε μια υπερφούσκα -μόλις την τέταρτη του περασμένου αιώνα- και όπως το κραχ του 1929, η χρεοκοπία της dot-com το 2000 και η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ο Grantham είναι “σχεδόν βέβαιος” ότι το σκάσιμο αυτής της φούσκας έχει αρχίσει, στέλνοντας τους δείκτες πίσω στα στατιστικά πρότυπα και ενδεχομένως και πιο πέρα.
Πόσο χαμηλότερα; Ο εμβληματικός διαχειριστής αξιών βλέπει τον S&P να πέφτει κατά σχεδόν 50% στα 2.500 από τα ιστορικά υψηλά του επίπεδα των 4.800 μόλις πριν από λίγες εβδομάδες. Ο Nasdaq Composite, ο οποίος έκλεισε σε τεχνική διόρθωση την Τετάρτη με πτώση 10% από το ιστορικό του υψηλό, μπορεί να διατηρήσει μια ακόμη μεγαλύτερη διόρθωση.
“Δεν ήμουν τόσο σίγουρος για αυτή τη φούσκα πριν από ένα χρόνο όσο ήμουν για την τεχνολογική φούσκα του 2000, ή όπως ήμουν στην Ιαπωνία, ή όπως ήμουν στη φούσκα των ακινήτων το 2007”, δήλωσε ο Grantham στο Bloomberg σε συνέντευξη στο “Front Row”. “Ένιωθα πολύ πιθανή, αλλά ίσως όχι σχεδόν βέβαιη. Σήμερα, αισθάνομαι ότι είναι σχεδόν βέβαιο”.
Τα σημάδια που εξετάζει ο Γκράνθαμ δεν είναι σχεδόν κανένα μυστικό: η πρώτη ένδειξη ότι το σκάσιμο της υπερφούσκας έχει αρχίσει ήρθε τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν δεκάδες από τις πιο κερδοσκοπικές μετοχές άρχισαν να πέφτουν. Μία από αυτές, το ARK Innovation ETF της Cathie Wood, έχει έκτοτε υποχωρήσει κατά 52%. Στη συνέχεια, ο Russell 2000, ένας δείκτης μετοχών μεσαίας κεφαλαιοποίησης που συνήθως υπεραποδίδει σε μια ανοδική αγορά, έμεινε πίσω από τον S&P 500 το 2021. Πράγματι, πολλά από τα καλάθια φούσκας, τα οποία αποτελούν υποκατάστατο της ρευστότητας των κεντρικών τραπεζών, έχουν υποχωρήσει έντονα το τελευταίο έτος, με μερικές εξαιρέσεις.
Ο Grantham επισημαίνει επίσης το είδος της “τρελής συμπεριφοράς των επενδυτών” που είναι ενδεικτικό μιας φούσκας σε προχωρημένο στάδιο: μετοχές μιμιδίων, μια αγοραστική φρενίτιδα σε ονόματα ηλεκτρικών οχημάτων, η άνοδος μη λογικών κρυπτονομισμάτων όπως το dogecoin και οι τιμές πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για τα μη-μυκήσιμα tokens ή NFTs. Ωστόσο, αν και σίγουρα έχει γίνει πιο υποτονική, όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα της δραστηριότητας των μεμονωμένων δικαιωμάτων προαίρεσης μετοχών από την Goldman, η λιανική εξακολουθεί να είναι σταθερά στην αγορά.
“Αυτή η λίστα ελέγχου για μια σούπερ φούσκα που διανύει τις φάσεις της είναι πλέον πλήρης και η άγρια αναταραχή μπορεί να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή”, γράφει ο Grantham, προσθέτοντας ότι “όταν η απαισιοδοξία επιστρέψει στις αγορές, αντιμετωπίζουμε τη μεγαλύτερη πιθανή μείωση του αντιληπτού πλούτου στην ιστορία των ΗΠΑ”.
Σίγουρα, ο Grantham παραδέχεται ότι μπορεί να μην έχει συγχρονίσει τέλεια την κορυφή, αλλά λέει ότι είναι μόνο θέμα χρόνου να σκάσει η φούσκα. Εν τω μεταξύ, ζούμε στη “φάση των βαμπίρ της αγοράς ταύρων”, η οποία θα επιβιώσει για λίγο, αλλά τελικά “αναποδογυρίζει και πεθαίνει. Όσο νωρίτερα τόσο το καλύτερο για όλους”:
… ζούμε αυτό που εγώ θεωρώ ως τη φάση βαμπίρ της αγοράς ταύρων, όπου της ρίχνεις ό,τι έχεις: τη μαχαιρώνεις με το Covid, την πυροβολείς με το τέλος του QE και την υπόσχεση υψηλότερων επιτοκίων και τη δηλητηριάζεις με τον απροσδόκητο πληθωρισμό – ο οποίος πάντα σκότωνε τους δείκτες P/E στο παρελθόν, αλλά εντελώς μοναδικά, όχι αυτή τη φορά ακόμα – και ακόμα το πλάσμα πετάει. (Ακριβώς όπως παραπαίει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2007, καθώς οι ενυπόθηκες και άλλες χρηματοοικονομικές πληγές του αυξάνονταν μία προς μία). Ώσπου, ακριβώς τη στιγμή που αρχίζεις να πιστεύεις ότι το πράγμα είναι εντελώς αθάνατο, τελικά, και ίσως λίγο αντικλιμακωτικά, πέφτει και πεθαίνει. Όσο νωρίτερα τόσο το καλύτερο για όλους.
Μη φείδοντας υπερθετικούς χαρακτηρισμούς για να περιγράψει αυτό που έρχεται, ο Grantham είπε ότι το επερχόμενο κραχ θα μπορούσε να συναγωνιστεί τον αντίκτυπο της διπλής κατάρρευσης των ιαπωνικών μετοχών και των ακινήτων στα τέλη της δεκαετίας του 1980, με καταστροφικές συνέπειες.
Δεν είναι μόνο οι μετοχές σε μια υπερφούσκα, σύμφωνα με τον Grantham υπάρχει επίσης μια φούσκα στα ομόλογα, η “ευρύτερη και πιο ακραία” φούσκα που έχει υπάρξει ποτέ στα παγκόσμια ακίνητα και μια “αρχόμενη φούσκα” στις τιμές των εμπορευμάτων. Ακόμη και χωρίς πλήρη επιστροφή στις στατιστικές τάσεις, υπολογίζει ότι οι απώλειες μόνο στις ΗΠΑ μπορεί να φτάσουν τα 35 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Ενώ ο Grantham είναι ένας από τους εμβληματικούς (και τελευταίους εναπομείναντες) διαχειριστές αξιών που επενδύει εδώ και 50 χρόνια και αποκαλεί φούσκες για σχεδόν το ίδιο χρονικό διάστημα, ο Erik Shatzker του Bloomberg γράφει ότι γνωρίζει πως οι προβλέψεις του αποτελούν τροφή για τους σκεπτικιστές. Μια προφανής ερώτηση: Πώς θα μπορούσε ο S&P 500 να προχωρήσει κατά 26,9% το 2021 – η έβδομη καλύτερη επίδοση των τελευταίων 50 ετών – αν οι μετοχές ήταν έτοιμες να καταρρεύσουν, ειδικά όταν ο Grantham προειδοποιούσε για ένα επικό κραχ τον περασμένο Ιανουάριο;
Αντί να διαψεύσει τη θέση του, ο Grantham είπε ότι η δύναμη των μετοχών των blue-chip σε μια εποχή αδυναμίας των κερδοσκοπικών στοιχημάτων απλώς την ενισχύει: “Έτσι ακριβώς έχουν σπάσει οι μεγάλες φούσκες”, είπε. “Το 1929, οι νιφάδες είχαν πέσει για ένα χρόνο πριν το σπάσιμο της αγοράς, είχαν πέσει 30%. Τον προηγούμενο χρόνο είχαν ανέβει κατά 85%, είχαν συντρίψει την αγορά”. Με άλλα λόγια, ο Grantham επισημαίνει την ίδια έλλειψη εύρους της αγοράς που ώθησε ακόμη και την Goldman να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου τον περασμένο μήνα, όταν η τράπεζα επεσήμανε ότι το 51% όλων των κερδών της αγοράς από τον Απρίλιο προέρχεται από μόλις 5 μετοχές.
Το γεγονός ότι έχει δει το ίδιο μοτίβο που έπαιξε σε κάθε προηγούμενη υπερφούσκα είναι αυτό που του δίνει τόση αυτοπεποίθηση στην πρόβλεψη ότι και αυτή θα καταρρεύσει με τον ίδιο τρόπο.
Επαναλαμβάνοντας αυτό που λέγαμε από το 2009, όταν η άποψη ήταν σε μεγάλο βαθμό αντίθετη και έκτοτε έχει γίνει συναίνεση, ο Grantham ρίχνει την ευθύνη για τις φούσκες των τελευταίων 25 ετών στην κακή νομισματική πολιτική. Από τότε που ο Άλαν Γκρίνσπαν ήταν πρόεδρος της Fed, υποστηρίζει, η κεντρική τράπεζα “βοήθησε και υποκίνησε” τον σχηματισμό διαδοχικών φούσκων κάνοντας πρώτα το χρήμα πολύ φθηνό και στη συνέχεια σπεύδοντας να διασώσει τις αγορές όταν ακολούθησαν διορθώσεις.
Τώρα, προειδοποιεί ο Γκράνθαμ, οι επενδυτές μπορεί να μην μπορούν πλέον να υπολογίζουν σε αυτή την υπονοούμενη τοποθέτηση. Λέει ότι με τον πληθωρισμό να τρέχει με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών “περιορίζει” την ικανότητα της Fed να τονώσει την οικονομία μειώνοντας τα επιτόκια ή αγοράζοντας περιουσιακά στοιχεία,…
“Θα προσπαθήσουν, θα έχουν κάποιο αποτέλεσμα”, πρόσθεσε. “Έχει απομείνει κάποιο στοιχείο του put. Απλώς είναι σε μεγάλο βαθμό συμβιβασμένο”.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το παραδοσιακό χαρτοφυλάκιο 60/40 των μετοχών που αντισταθμίζεται από τα ομόλογα προσφέρει τόσο μικρή προστασία που είναι “απολύτως άχρηστο”, δήλωσε ο Grantham. Ο ίδιος συμβουλεύει να πουλήσει αμερικανικές μετοχές υπέρ μετοχών που διαπραγματεύονται σε φθηνότερες αποτιμήσεις στην Ιαπωνία και τις αναδυόμενες αγορές, να κατέχει πόρους για προστασία από τον πληθωρισμό, να κατέχει λίγο χρυσό και ασήμι και να αυξήσει τα μετρητά για να τα αξιοποιήσει όταν οι τιμές γίνουν και πάλι ελκυστικές.
“Τα πάντα έχουν συνέπειες και οι συνέπειες αυτή τη φορά μπορεί να περιλαμβάνουν ή να μην περιλαμβάνουν κάποιο δυσθεώρητο πληθωρισμό” γράφει ο Grantham. “Αλλά ήδη έχει σίγουρα συμπεριλάβει το πιο επικίνδυνο εύρος υπερτιμολόγησης περιουσιακών στοιχείων στην οικονομική ιστορία”.
Εδώ, διαφωνούμε: ναι, θα υπάρξει κραχ, ένα κραχ που θα στείλει αποπληθωριστικά κύματα σε όλο τον κόσμο, αλλά θα προκαλέσει μόνο μια ακόμη μεγαλύτερη διάσωση από την ίδια τη Fed, η οποία δεν έχει πλέον εναλλακτική λύση αφού διέσχισε τον Ρουβίκωνα το 2020 και αγόρασε εταιρικά ομόλογα και ETFs με ανθυγιεινά ομόλογα για να αποφύγει μια ολοκληρωτική κατάρρευση στη μετακοβιδική αναταραχή. Στο επόμενο κραχ η Fed, της οποίας η μόνη συμβολή τα τελευταία 100 χρόνια ήταν να κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και να δημιουργήσει μια επική φούσκα “επίδρασης του πλούτου”, θα αγοράσει μετοχές και ETFs, μετατρεπόμενη σε Τράπεζα της Ιαπωνίας, πριν τελικά χάσει κάθε αξιοπιστία. Αλλά μέχρι τότε, οι μετοχές θα είναι κατά τάξεις πολλαπλάσιες υψηλότερες, εντελώς αποσυνδεδεμένες από την πραγματικότητα και τα θεμελιώδη μεγέθη και θα διαπραγματεύονται μόνο με τα τετράκις εκατομμύρια ρευστότητας που διοχετεύουν οι κεντρικές τράπεζες για να διατηρήσουν τον δυτικό τρόπο ζωής.
Παρεμπιπτόντως, το ερώτημα του τι θα συμβεί μετά το επόμενο κραχ είναι αυτό που τέθηκε μόλις χθες από μια άλλη αρκούδα της αγοράς, τον στρατηγικό αναλυτή της Stifel, Barry Bannister, ο οποίος προβλέπει πτώση της αγοράς στα 4.200 το πρώτο τρίμηνο του 2022, αλλά αναρωτιέται τι θα συμβεί μετά τη διόρθωση, όταν γράφει ότι “οι μετοχές κινδυνεύουν με την τρίτη φούσκα σε 100 χρόνια, αν η Fed χάσει τα νεύρα της και ακυρώσει μεγάλο μέρος του σχεδίου σύσφιξης. Αμφιβάλλουμε ότι αυτό θα συμβεί σύντομα, επειδή πιστεύουμε ότι οι φούσκες είναι εξαιρετικά κακή πολιτική και οι δύο προηγούμενες κορυφές των μετοχικών φούσκων (1929 και 2000) ακολουθήθηκαν από “χαμένες δεκαετίες”.
Δεν αμφιβάλλουμε καθόλου και είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι η Fed – η οποία δεν έχει άλλη επιλογή από το να τινάξει στον αέρα μια ακόμη μεγαλύτερη φούσκα μετά το επερχόμενο κραχ της αγοράς – θα κάνει ακριβώς αυτό.
Το μόνο ερώτημα που έχουμε είναι πόσο κραχ μπορεί να αντέξει η Fed πριν συνθηκολογήσει, δηλαδή ποιο είναι το επίπεδο του Fed put. Είμαστε βέβαιοι ότι άλλο ένα 10-20% χαμηλότερα – το οποίο θα εξαφανίσει τα ποσοστά του Μπάιντεν και τη ρεπουμπλικανική χιονοστιβάδα στις ενδιάμεσες εκλογές, παρά την εκτίναξη του πληθωρισμού – και η αγορά θα ανακαλύψει επιτέλους αυτό που ψάχνει.
Το πλήρες σημείωμα του Grantham βρίσκεται παρακάτω (σύνδεσμος pdf).