Βασίλης Βιλιάρδος
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, βιώνουμε μία σταδιακή έκρηξη του πληθωρισμού – με κορυφαίες τις Η.Π.Α., όπου έχει ήδη υπερβεί το 6%. Στην Ελλάδα δε, από αποπληθωρισμό της τάξης του -2%, έχουμε οδηγηθεί εντός ενός ελάχιστου χρονικού διαστήματος σε πληθωρισμό 3,4% – σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία βέβαια, αφού τα ανεπίσημα είναι πολύ πιο υψηλά.
Ο πληθωρισμός τώρα, εκτός του ότι μειώνει δραματικά την αγοραστική δύναμη των χρημάτων, εκτοξεύοντας τη φτώχια στα ύψη, περιορίζει τα πραγματικά χρέη – με διάφορους τρόπους.
Ένας από αυτούς, όσον αφορά τα δημόσια χρέη, είναι η άνοδος των κρατικών εσόδων χωρίς την αύξηση των φόρων – με την έννοια πως οι ίδιοι φορολογικοί συντελεστές συνεισφέρουν περισσότερο, λόγω της αύξησης των τιμών. Για παράδειγμα, όταν το κράτος εισπράττει 24% ΦΠΑ σε ένα αγαθό αξίας 10 €, τότε τα έσοδα του είναι 2,40 € – ενώ όταν η τιμή αυξάνεται στα 15 €, το κράτος με τον ίδιο συντελεστή 24% έχει έσοδα 3,60 €.
Ένας άλλος είναι το πραγματικό επιτόκιο δανεισμού – δηλαδή το ονομαστικό, από το οποίο αφαιρείται ο πληθωρισμός ενώ προστίθεται ο αποπληθωρισμός. Για παράδειγμα, εάν πέρυσι η Ελλάδα δανειζόταν με ονομαστικό επιτόκιο 1%, τότε το πραγματικό θα ήταν 3% αφού ο αποπληθωρισμός ήταν -2%. Εάν σήμερα δανείζεται ξανά με το ίδιο ονομαστικό επιτόκιο, με 1%, τότε με πληθωρισμό 3,4% το πραγματικό είναι -2,4% (αρνητικό).
Εν προκειμένω, ο εναλλακτικός τρόπος περιορισμού του δημοσίου χρέους, είναι η μείωση των κρατικών δαπανών και η αύξηση των φόρων – κάτι που βιώσαμε όλα τα χρόνια των μνημονίων. Το αποτέλεσμα ήταν η τεράστια ύφεση της ελληνικής οικονομίας – όπου το ΑΕΠ μας, από τα 228 δις € το 2009, κατάρρευσε στα 167 δις € το 2020 (γράφημα).
Συνεχίζοντας, ο πληθωρισμός δεν φαίνεται να είναι παροδικός, όπως έχουμε επισημάνει από το ξεκίνημα του – αφού οφείλεται στα εξής συγκεκριμένα προβλήματα που δεν είναι καθόλου εύκολο να αντιμετωπισθούν:
(α) Στα δημοσιονομικά μέτρα που προστέθηκαν στα νομισματικά, με αποτέλεσμα να έχουμε σήμερα πολλά χρήματα, πίσω από λίγα προϊόντα – δηλαδή, αυξημένη ζήτηση με μειωμένη προσφορά. Εν προκειμένω, δημοσιονομικά ήταν αυτά που διέθεσαν τα κράτη για την πανδημία – όπως η Ελλάδα 42,7 δις €, δυστυχώς με δανεικά. Νομισματικά δε, είναι η τεράστια παροχή φθηνής ρευστότητας εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών – με αφετηρία το 2008, ενώ το 2020 εκτοξεύθηκε στα ύψη.
(β) Στα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας, λόγω της πανδημίας – όπως στο παράδειγμα της παραγωγικής μηχανής του πλανήτη, της Κίνας, η οποία έκλεισε τα εργοστάσια της με το lockdown, αδυνατώντας ως εκ τούτου να τροφοδοτήσει τις αγορές με προϊόντα, με ανταλλακτικά κοκ. Με δεδομένη δε τη στενότητα της αγοράς ενέργειας, έχει κλείσει ξανά ορισμένα εργοστάσια της, για να μπορέσει να θερμάνει τα νοικοκυριά της – ενώ ανάλογα προβλήματα υπάρχουν σε πολλές άλλες χώρες.
(γ) Στο ενεργειακό πρόβλημα (ανάλυση), όπου η άνοδος των τιμών της ενέργειας αυξάνει μία σειρά άλλων τιμών – όπως των λιπασμάτων κοκ. Ταυτόχρονα καθιστά τη βιομηχανική παραγωγή ακριβότερη, τις μεταφορές επίσης κλπ. – με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να μεταφέρουν το αυξημένο κόστος στις τιμές πώλησης τους.
(δ) Στο ανοδικό σπιράλ «τιμών-μισθών-τιμών», όπου οι εργαζόμενοι ζητούν αυξήσεις για να καλύψουν την πληθωριστική απώλεια των εισοδημάτων τους, οι επιχειρήσεις μεταφέρουν αυτές τις αυξήσεις στις τιμές, οι εργαζόμενοι ζητούν ξανά αυξήσεις κοκ. (ανάλυση).
Περαιτέρω, προφανώς δεν είναι δυνατόν να παραμείνουν αρνητικά τα πραγματικά επιτόκια, όταν οι επενδυτές συνειδητοποιήσουν πως ο πληθωρισμός δεν θα είναι παροδικός – αφού κανένας δεν θέλει να δανείζει πληρώνοντας τόκο, αντί να εισπράττει. Εκτός αυτού, ο μοναδικός τρόπος καταπολέμησης του πληθωρισμού, είναι η άνοδος των ονομαστικών επιτοκίων – ενδεχομένως σε συνδυασμό με τη μείωση της παροχής ρευστότητας εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών.
Επομένως, αυτό που προβλέπεται, ειδικά εάν παραμείνουν υψηλές οι τιμές της ενέργειας, είναι η άνοδος των ονομαστικών επιτοκίων – η οποία, μεταξύ άλλων, θα αναγκάσει τα κράτη να μειώσουν ή να σταματήσουν τα δημοσιονομικά μέτρα τους. Εάν συμβεί ή μάλλον όταν συμβεί κάτι τέτοιο, οι οικονομίες θα βυθιστούν στην ύφεση που, ως γνωστόν, αυξάνει το λόγο του χρέους ως προς το ΑΕΠ – κάτι ιδιαίτερα επώδυνο για υπερχρεωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα.
Από την άλλη πλευρά, η άνοδος των ονομαστικών, οπότε και των πραγματικών επιτοκίων, ενδεχομένως ταυτόχρονα με τον περιορισμό της ρευστότητας, θα οδηγούσε σε μαζικές χρεοκοπίες κρατών και επιχειρήσεων, στο σπάσιμο της μοναδικής στα ιστορικά χρονικά φούσκας των παγίων περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ακίνητα), σε χρηματιστηριακά κραχ κλπ. – με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τραπεζικές καταρρεύσεις, λόγω κόκκινων δανείων, ζημιογόνων επενδύσεων κοκ.
Όλα αυτά βέβαια, με την ελπίδα να ελεγχθεί η βόμβα των παραγώγων, ύψους άνω των 600 τρις $ – τυχόν έκρηξη της οποίας θα είχε τρομακτικές συνέπειες για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο στασιμοπληθωρισμός πάντως θα ήταν η λιγότερο επώδυνη κατάσταση – παρά το ότι θεωρείται ως η απόλυτη συνταγή χρεοκοπίας (ανάλυση).
Με βάση τα παραπάνω που δεν αναλύσαμε, αλλά αναφέραμε μόνο ορισμένα και επιγραμματικά, όλοι καταλαβαίνουμε πως η παγκόσμια οικονομία πλησιάζει αργά αλλά σταθερά σε ένα μοναδικό στα ιστορικά χρονικά αδιέξοδο – ευρισκόμενη αντιμέτωπη με πολύπλοκα προβλήματα που δεν είναι καθόλου εύκολο να επιλυθούν.