Ο Αστρολάβος, “βιβλίο παρέξνο γραμμένο από τον Φώτη Κόντογλου”, είναι μία ευχάριστη περιήγηση στη Γη και τα θαυμαστά της, με τις θάλασσες και τους ανέμους, τα λογιώ λογιώ πλάσματά της, μυθικά τέρατα και λαούς απόμακρους μ’ αληθινούς. Η ονειρική πένα του Κόντογλου μας οδηγεί από την πατρίδα του το Αϊβαλί μέχρι την Καππαδοκία, τη Νέα Γουινέα και τη Γη του Πυρός.
“Σε τούτο το βιβλίο θέλησα κι εγώ να γράψω κατά το αίστημά μου τα λίγα που γνωρίζω κ’ ίσως φθαριστηθή και κανένας άλλος που θα τύχει να το διαβάσει και σχωρέση τον πατέρα μου. Πολλοί ιστορικοί γράφουνε τάχα την ιστορία του κόσμου γράφοντας ολοένα πολεμικά και πολιτικά πράματα, για ρηγάδες και για βασιλιάδες, σα νάναι αυτί μονάχα ανθρώποι κ’ οι ντροπές και τα αίματα που χυθήκανε η μονάχη προκοπή μας. Αυτά τα βιβλία έπρεπε να καίγουνται σαν των αιρετικών.
Εμένα το μεράκι μου είναι να κάνω μια ζωγραφιά απλή και καλοδουλεμένη που να φραίνεται όπως τη βλέπει. Ό,τι μ’ αρέσει σε κάθε χώρα το στορίζω με την τέχνη μου, πολλή είτε λίγη, δίχως να κάνω μηδέ φιλοσοφία μηδέ τίποτα. Γιατί το μεγαλύτερο κέρδος στον άνθρωπο είναι να φχαριστιέται με απλά και όμορφα πράγματα. Αυτά που λένε πολλοί πως σήμερα το μυαλό μας άλλαξε κι αποζητά φιλοσοφίες και μηχανικές δεν το παραδέχουμαι. Στο χέρι τ’ ανθρώπου στέκεται να πονηρέψει ή ν’ απομείνει απλός.“