Γενεθλίων σων δεί με τιμάν ημέραν,
Eν σοι Πόλις τυχόντα των γενεθλίων.
Ο Μέγας
Κωνσταντίνος, ο ενδοξότατος πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας, είναι ο
ιδρυτής της βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, όπου έγινε η πρωτεύουσα μιας
παγκόσμιας αυτοκρατορίας.Πρωταρχικής σημασίας έργο του Κωνσταντίνου υπήρξε η ίδρυση μιας νέας πρωτεύουσας του κράτους στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Χίλια χρόνια σχεδόν, πριν τον 7ο αι. π.Χ. ένας Έλληνας, ο Βύζας, ο αρχηγός των Μεγαρέων αποικιστών, ξεκίνησε στα 658 π.Χ. απ’ τα Μέγαρα, και βγήκε στον Εύξεινο Πόντο. Πριν ξεκινήσει για το μακρινό του ταξίδι, ο Βύζας είχε ρωτήσει το μαντείο των Δελφών, πού να ιδρύσει τη νέα του αποικία και πήρε αυτή την απάντηση: «απέναντι από τους τυφλούς!». Μόνο όταν έφτασε στο σημείο όπου η Προποντίδα συναντά το Βόσπορο, κατάλαβε τι εννοούσε ο χρησμός. Να πας απέναντι από την πόλη των τυφλών!
Στην
ασιατική ακτή, απέναντι από τη στεφανωμένη με λόφους τριγωνική
χερσόνησο, που αποτελούσε το τέλος της ευρωπαϊκής γης, άλλοι Έλληνες
είχαν κτίσει κιόλας μια πόλη, τη Χαλκηδόνα. Πράγματι, κατά μιαν έννοια
ήταν «τυφλοί», καθώς δεν είχαν αντιληφθεί ότι η περιοχή, που βρισκόταν
ακριβώς απέναντι από το σημείο, που οι ίδιοι είχαν αποικήσει ήταν
ιδανικότερη. Χαλκηδόνα, «η πόλη των τυφλών». Έτσι ο Βύζαντας, το 667 π.Χ., ίδρυσε την πόλη που πήρε το όνομά του, το Βυζάντιο.Όταν ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να κάνει μια νέα πρωτεύουσα, δε διάλεξε αμέσως το Βυζάντιο αλλά – όπως αναφέρει ο χριστιανός συγγραφέας του 5ου αιώνα, Σωζόμενος («Historia ecclesiastica», ΙΙ, 3) – κάποιο βράδυ παρουσιάσθηκε ο Κύριος στον ευσεβή βασιλέα, προτρέποντάς τον να επιλέξει άλλη τοποθεσία για πρωτεύουσά του. Υπακούοντας στο θείο κέλευσμα, ο Κωνσταντίνος κατέληξε τελικά στο Βυζάντιο, ήταν την εποχή εκείνη ένα απλό χωριό σε μια καταπληκτική τοποθεσία του οποίου τη θέση θεώρησε ως την πλέον κατάλληλη για τον σκοπό του και αρεστή στον Θεό.
Πριν την τελική επιλογή του, ο Κωνσταντίνος είχε επιλέξει τη Χαλκηδόνα ως πρωτεύουσα του αχανούς κράτους του. Σύμφωνα με την παράδοση που επικρατεί για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, οι εργασίες είχαν ήδη αρχίσει στη Χαλκηδόνα, όταν αετοί πήραν τα σχοινιά από τα χέρια των εργατών και τα μετέφεραν στην άλλη πλευρά του Βοσπόρου. ‘Hταν μια ‘‘θεϊκή παρέμβαση’’.
Ο Φιλοστόργιος ( Εκκλ. Ιστ. 2.9.), παραδίδοντας μια πρώιμη χριστιανική παράδοση, αναφέρει ότι καθώς ο αυτοκράτορας με ένα ακόντιο στο χέρι χάραζε τα σύνορα της πόλης, οι αυλικοί του και οι αρχιτέκτονες που τον ακολουθούσαν τον ρώτησαν: «Κύριέ μας, πόσο θα προχωρήσεις ακόμα;». Και εκείνος απάντησε: «Θα προχωρήσω μέχρις ότου σταματήσει αυτός που προχωρά μπροστά μου». Κατά τη χάραξη των ορίων της νέας πόλης από τον Κωνσταντίνο, Άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε σ’ αυτόν μόνο και τον καθοδηγούσε, προπορευόμενός του, μέχρι που σημείωσαν όλο τον χώρο, μέσα στον οποίο ήταν θέλημα Θεού να κτισθεί η πρωτεύουσα.
Η τελετή για τη θεμελίωση της πόλης έγινε στις 8 Νοεμβρίου του 324, και για τα έργα ανοικοδόμησης, που άρχισαν στη συνέχεια, μαζεύτηκαν εργάτες και υλικά από παντού. Αλλά και λείψανα Αγίων και Μαρτύρων μετέφερε ο Κωνσταντίνος, για τον εξαγιασμό της. Συγκεκριμένα, είχε τοποθετηθεί εκεί η πέτρα την οποία είχε χτυπήσει ο Μωυσής για να αναβλύσει νερό στην έρημο, τα δώδεκα πανέρια με τα οποία οι μαθητές του Ιησού είχαν μαζέψει τα περισσεύματα των πέντε άρτων, που ευλόγησε ο Χριστός και πολλαπλασιάστηκαν και τα ψάρια στο θαύμα της Γαλιλαίας, τους Αγίους Ήλους, με τους οποίους είχε καρφωθεί στον τίμιο Σταυρό ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός.
Μετονόμασε λοιπόν τη νέα πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη, την οποία αφιέρωσε στον Βασιλέα των βασιλευόντων Χριστό και στην Υπεραγία Θεοτόκο (26 Νοεμβρίου του 328), ανέγραψε δε στην ιδρυτική στήλη της πόλης : «Σοι Χριστέ, κόσμου Βασιλεύς και δεσπότης, σοι προστίθημι τήνδε την δούλην πόλιν και σκήπτρα τήσδε και το παν Ρώμης κράτος φύλαττε ταύτην, σώζε δ’ εκ πάσης βλάβης»
Και τα εγκαίνια αυτής τελέστηκαν πανηγυρικά στις 11 Μαΐου του 330 οι σχετικές δε γιορτές κράτησαν 40 μέρες. Αυτή την ημέρα είναι η γιορτή του αγίου Μωκίου, ο οποίος μαρτύρησε το 288 επί Διοκλητιανού στο Βυζάντιο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κωνσταντίνος έχτισε εκκλησία προς τιμήν του, όπου και κατέθεσε τα ιερά λείψανά του, Στο ναό, επίσης, φυλασσόταν το ιερό λείψανο του Αγίου Σαμψών του Ξενοδόχου. Στο ναό αυτόν γινόταν αυτοκρατορική προσέλευση κατά την Μεσοπεντηκοστή.
Ήταν
η ωραιότερη και πλουσιότερη πόλη του κόσμου που έλαμπε σαν φάρος
πολιτισμού μέσα στη νύχτα του Μεσαίωνα. Η “Βασιλίς των πόλεων, η
Βασιλεύουσα”, η Πόλης των πόλεων, η ιστορικοτερη πρωτεύουσα όλων των
εποχών, για ολόκληρη την ανθρωπότητα! Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος,
την ονομάζει «σύνδεσμο μεταξύ Δύσης και Ανατολής». Η μοναδική πόλη στον
κόσμο που βρίσκεται σε δύο ηπείρους, την Ευρώπη (Ανατολική Θράκη) και
την Ασία. Και έγραψε: «Η νεώτερη Ρώμη, δηλαδή το Βυζάντιον, υπερέχει των
άλλων πόλεων, όσον ο έναστρος ουρανός από την γην».«Οπλοτέρη Ρώμη η προφέρουσα πολήων Οσσάτιον γαίης ουρανός αστερόεις».
Αλλά και ο Σκιαθίτης καλλιτέχνης του λόγου, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, να πως μας παρουσιάζει το εξαίσιον θέαμα της Πόλης των πόλεων: «Την είδον τόσαις φοραίς. Την είδον από της γης, την είδον από θαλάσσης. Και την εκαμάρωσα, ως καμαρώνουν οι νυμφαγωγοί την νύμφην εις τας νήσους. Και είναι όντως νύμφη η Πόλις, Νύμφη της Ανατολής, νύμφη του Γένους. Νύμφη του κύματος και των αφρών, και νύμφη των κήπων και των λειμώνων. Επάνω εις τους αφρούς και επάνω εις τα άνθη. Εκεί όπου, όπισθεν πλατάνων και κυπαρίσσων, εις τα χλοερά εκείνα τσαΐρια, ανελίσσεται όλη των ανθέων της η ποικιλία, από του ναρκίσσου και υακίνθου, μέχρι του γιασεμιού και των ρόδων· εκεί όπου ο δινήεις Βόσπορος σχηματίζει την παιγνιώδη εκείνην αναφοράν του, όταν το ρεύμα του Ευξείνου το ολόδροσον έρχεται να φιλήση του Γένους την νύμφην και βασίλισσαν…
»Την είδον από θαλάσσης· την είδον από ξηράς. Από θαλάσσης αναπαυομένην υπό τας αμφιλαφείς σκιάς αιωνοβίων πλατάνων, με υψηλούς μαύρους δορυφόρους κύκλω, την υψιτενή παράταξιν των σιωπηλών και ακινήτων κυπαρίσσων.
»Και από ξηράς αναδυομένην εκ των κυμάτων, την ώρα την γλυκείαν της αυγής, με ένα βαθύχρουν τεφρόν πέπλον σκεπασμένην, τον οποίον σιγά σιγά επανεγείρει η Ανατολή με τας ροδίνους αβράς χείρας της, ίνα αναφανή εις τον κόσμον το υπερφυές θέαμα ναών και παλατίων… αναμμένην θαρρείς, εν θεατρική φωταγωγία εορτής, εις τα υαλώματα και τους χρυσούς ορόφους, επί των οποίων προσήναψε πυρσούς χαράς ο ήλιος. Και πλέουν τότε μέσα εις το πέλαγος φωτός, εξαισίως πανηγυρικού, συνοικισμοί απέραντοι, λόφοι κεκαλυμμένοι με κατοικίας, και ακταί με παλάτια βασιλικά και μέγαρα αρχόντων. Πέλαγος οικιών και κύματα παλατίων και ναών και τζαμίων».
Και προσθέτει ο Μωραϊτίδης: «Αφορμή της κτίσεως υπήρξεν εν όνειρον, μία οπτασία. Και εν όνειρον και μίαν οπτασίαν εκληροδότησε, κτισθείσα εις το Γένος. Άγγελοι την ζωγράφησαν και άγγελοι εχάραξαν το σχέδιόν της, το οποίον έκτοτε υπάρχει χαραγμένον με χρυσάς γραμμάς εις τα φυλλοκάρδια του Γένους».
Κωνσταντινούπολη,
Βασιλεύουσα Πόλη,
δίπλα στον καταγάλανο Βόσπορο,
ποιας άλλης πόλης η δόξα μπορεί ποτέ
με τη δική σου να συγκριθεί…
Φώτισες την οικουμένη με την Αγία Πίστη.
Γιάτρεψες τον κόσμο απ’ την ειδωλολατρία και τις αιρέσεις.
Βασανισμένη αλλά όχι θανατωμένη, ακόμη δεν έχεις τελειώσει.
Γι’ αυτό όλοι εμείς σε εορτάζουμε, Πόλη των Ομολογητών!
Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς
Η Εκκλησία τιμά την εορτή των εγκαινίων, το λεγόμενο Γενέθλιον της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου.
Απολυτίκιον των Εγκαινίων της Κωνσταντινούπολης. Ήχος δ’.
Tης
Θεοτόκου η Πόλις, τη θεοτόκω προσφόρως, την εαυτής ανατίθεται σύστασιν,
εν αυτή γάρ εστήρικται διαμένειν, και δι’ αυτής περισώζεται και
κραταιούται, βοώσα προς αυτήν. Χαίρε η ελπίς, πάντων των περάτων της
γης.