Εγκαταλελειμμένη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του 1888
σ' ένα χωριό φάντασμα στη Μικρά Ασία
πρωτότυπο στα Αγγλικά ΕδώΜετάφραση Σοφία Ντρέκου
Ένα Χωριό Φάντασμα
Το Λεβίσσι (τουρκικά: Καγιάκιοϊ Kayaköy), είναι χωριό 8 χιλιόμετρα νότια της Μάκρης (Φετίγιε) στη νοτιοδυτική Τουρκία, όπου ζούσαν Έλληνες της Ανατολίας μέχρι περίπου το 1923. Το χωριό-φάντασμα, που διατηρείται πλέον ως μουσείο, αποτελείται από εκατοντάδες κατοικίες και δύο εκκλησίες, οι οποίες καλύπτουν ένα μικρό μέρος βουνοπλαγιάς και χρησιμεύουν ως τόπο στάθμευσης για τους τουρίστες που επισκέπτονται τη Φετίγιε και το Ολουντενίζ.
Το χωρίο κτίστηκε στα ερείπια της αρχαίας πόλης Καρμυλησσού το 1700. Η περιοχή άλλαξε δημογραφικά μετά το σεισμό που ισοπέδωσε την κοντινή Φετίγιε, γνωστή και ως Μάκρη, το 1856 και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1885.
Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1919-1922), το Λεβίσσι εγκαταλείφθηκε μετά τη συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών που υπογράφηκε από την ελληνική και τουρκική κυβέρνηση το 1923.
Ο πληθυσμός του περί το 1900 ήταν περίπου 2.000 άτομα, σχεδόν όλοι Έλληνες χριστιανοί. Σήμερα είναι εντελώς άδειο, εκτός από τις ομάδες τουριστών και τους επιχώριους πωλητές που πωλούν χειροτεχνήματα και αντικείμενα ξεθαμμένα από το χωριό.
Το Λεβίσσι υποτίθεται ότι είναι το χωριό που ενέπνευσε το «Eskibahçe», το φανταστικό χωριό που επέλεξε ο Λουί ντε Μπερνιέ (Louis de Bernières) για το μυθιστόρημά του «Πουλιά χωρίς Φτερά» του 2004.
Σημείωση: Το Λεβίσσι είναι η γενέτειρα του Αγίου Γέροντος Ιακώβου Τσαλίκη, του επονομαζόμενου και... «Με συγχωρείτε» διαβάστε εδώ.
Εσωτερικό εγκαταλειμμένης ορθόδοξης εκκλησίας
Στα παράλια της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Ρόδο, βρίσκεται ένα μέρος που επισκέπτονται οι τουρίστες για να φωτογραφίσουν το έρημο χωριό που ο θρύλος λέει ότι είναι στοιχειωμένο. Οι διεθνείς τουριστικοί οδηγοί το αναφέρουν ως το «χωριό – φάντασμα», αλλά οι μικρασιάτες το αναγνωρίζουν ως το αγαπημένο Λιβίσι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μετά τους διωγμούς των Τούρκων.
Το Λιβίσι ή Λειβίσσι ή Λεβίσι βρίσκεται στη σημερινή νοτιοδυτική Τουρκία και πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες. Η παρουσία τους εκεί υπολογίζεται από τη βυζαντινή εποχή, ενώ ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι το χωριό χτίστηκε πάνω στα ερείπια της αρχαίας Καρμυλησσού. Το Λιβίσι απέχει μόλις 8 χιλιόμετρα από την περιοχή της Μάκρης, η οποία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μετά το 1840 και τον ερχομό πληθυσμού από τα Δωδεκάνησα. Η σημερινή του ονομασία είναι Kayaköy (Καγιάκιοι) και σημαίνει βραχοχώρι καθώς το έδαφος είναι βραχώδες, ενώ τα σπίτια είναι χτισμένα αμφιθεατρικά. Την περίοδο της ακμής του, το Λιβίσι αριθμούσε περίπου 6.500 χριστιανούς και 500 περίπου μουσουλμάνους. Είχε τρεις κοινότητες και τρεις εκκλησίες- ενορίες, νοσοκομείο, δημοτικό σχολείο και βιβλιοθήκη.
Ο θρύλος του στοιχειωμένου χωριού
Οι Έλληνες που έφυγαν από το Λιβίσι σκορπίστηκαν. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο, το Καστελόριζο, την Τήνο, την Εύβοια. Όσοι έφτασαν στην Αττική κατέληξαν στη σημερινή Νέα Μάκρη (εξ ου και το όνομά της από τη μικρασιατική Μάκρη) και τον Μαραθώνα. Οι Τούρκοι που πήγαν στο Λιβίσι δεν στέριωσαν ποτέ. Ο θρύλος λέει ότι οι πρόσφυγες έριξαν πίσω τους κατάρα και ότι στους δρόμους του χωριού εμφανίζονται φαντάσματα.
Εσωτερικό εγκαταλειμμένης ορθόδοξης εκκλησίας
Μια άλλη εκδοχή του θρύλου, θέλει τους Λιβισιάνους να δηλητηρίασαν τα πηγάδια φεύγοντας και έτσι το χωριό δεν μπορούσε πια κατοικηθεί. Η επίκουρη καθηγήτρια του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου κ. Δέσποινα Δαμιανού, αναφέρει στην εφημερίδα το «Βήμα» ότι ο λόγος που ο Τουρκικός πληθυσμός δεν στέριωσε και το Λιβίσι έγινε χωριό- φάντασμα είναι ότι όσοι έφτασαν ήταν γεωργοί. Η καλλιεργήσιμη έκταση όμως ήταν μικρή και δεν επαρκούσε για όλους, οπότε οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν και να μετακινηθούν προς πιο εύφορα μέρη. Το 2014 το Λιβίσι ήρθε στην επικαιρότητα μετά από ανακοίνωση του τουρκικού Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού ότι θα το «πουλήσει» για 49 χρόνια σε επενδυτή, ώστε να μετατραπεί σε τουριστικό θέρετρο. Ωστόσο μέχρι σήμερα το χωριό παραμένει έρημο.
Κατά τη δεκαετία του 1990 μία ομάδα Γιαπωνέζων αρχαιολόγων διενέργησε ανασκαφές στο γειτονικό στο Λιβίσι νησί Gemiler Adasi (το νησί του Αγίου Νικολάου των Λιβισιανών). Το νησί αυτό ταυτίστηκε με τη Λεβισσό των Βυζαντινών πηγών. Η Λεβισσός μαρτυρείται σε Νεαρές από τον 7ο αιώνα έως και το 1120.
Το Λιβίσι ήταν χτισμένο αμφιθεατρικά
Δεχόμενοι αυτές τις μαρτυρίες μπορούμε να πούμε ότι το Λιβίσι αποτελεί τη μετεξέλιξη- μετεγκατάσταση της βυζαντινής Λεβισσού, σε μία προσπάθεια των κατοίκων να καταφύγουν στο πιο ασφαλές εσωτερικό, σε μία θέση όπου δεν ήταν ορατός ο οικισμός από τη θάλασσα και τους πειρατές. Κατά τον Sodini αυτή η μετακίνηση προς το εσωτερικό έγινε στο 2ο μισό του 17ου αιώνα ή στις αρχές του 18ου αιώνα.
Οι διώξεις των κατοίκων του Λιβισίου, αλλά και της γειτονικής Μάκρης εντάσσονται στο ευρύτερο σχέδιο των Νεοτούρκων να εκκενώσουν τα πλούσια παράλια από τους Έλληνες κατοίκους τους. Οι διωγμοί στην περιοχή άρχισαν το 1914 με τον εγκλεισμό των κατοίκων στη Μάκρη. Το 1916 πολλές οικογένειες οδηγήθηκαν στο Ντενιζλί, μετά από πορεία έξι ημερών.
Το 1917 άλλοι κάτοικοι οδηγήθηκαν στα χωριά Χουρουτούμ, Ατζί Παγιάμ και Στεφενή, επίσης κοντά στο Ντενιζλί. Το 1919 εξορίστηκαν οι άντρες ηλικίας 13- 70 χρόνων και το 1921 οι εναπομείναντες 480 (στο στο Ικόνιο, την Καισάρεια και τελικά – μετά από 55 ημέρες πορεία – στο Χαμητιέ της Συρίας, όπου παρέμειναν έως τον Νοέμβριο του 1922.
Το Λεβίσσι (τουρκικά: Καγιάκιοϊ Kayaköy)
Οι πρόσφυγες από την περιοχή της Μάκρης εγκαταστάθηκαν
στην Αττική ιδρύοντας τον Δήμο Νέας Μάκρης,
ενώ οι κάτοικοι από το Λιβίσι ίδρυσαν το Νέο Λειβήσι,
που ανήκε στην κοινότητα Μαρκόπουλου.
Επίσης Λιβισιανοί εγκαταστάθηκαν
στη Βοιωτία (Αγ. Γεώργιος Άμφισσας),
τη Φθιώτιδα (Ιτέα) και την Εύβοια (Φάρακλα).
Όπως και στην υπόλοιπη Μικρά Ασία έως και τα μέσα του 19ου αιώνα
η μοναδική εκπαιδευτική προσπάθεια ήταν η διδασκαλία από ιερείς.
Στο Λιβίσι τα παιδιά συγκεντρώνονταν στον νάρθηκα της εκκλησίας της Αγίας Άννας.
Προσπάθησε, εκτός των άλλων, να βελτιώσει τη γλώσσα
των κατοίκων της περιοχής γράφοντας το
«Βατταρισμοί ήτοι λεξιλόγιον της Λειβησιανής διαλέκτου»,
πολύτιμη και σπάνια πηγή για τη Λυκία του 19ου αιώνα.
Με ενέργειες του Μουσαίου ιδρύθηκε
το πρώτο σχολείο το 1864 (στη θέση «Κουνουσάτα»).
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης στο Λιβίσι
έπαιξε ο Μιχαήλ Μουσαίος, ο οποίος έμεινε στη μνήμη των Λιβισιάνων
έως και μετά την Καταστροφή με το χαρακτηριστικό όνομα «ο δάσκαλος».
Τα έξοδα της εκπαίδευσης καλύπτοταν με πολλούς και ποικίλους τρόπους: Με δωρεές, με δίδακτρα, με φορολογία της προίκας με 2%, με αφιερώματα από τις εκκλησίες, από ενοικίαση κοινοτικών κτημάτων και κτισμάτων, από πρόστιμα για όσους παραβίαζαν τις κοινοτικές αποφάσεις.
Η περιοχή όπου βρίσκεται το Λιβίσι κατοικούνταν από τα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια, όπως αναφέρουν αρχαίοι συγγραφείς. Στην ίδια περιοχή που βρισκόταν το Λιβίσι οι μελετητές τοποθετούν την Λυκιακή πόλη Καρμυλησσό. Η Καρμυλησσός ήταν ένα μικρό πόλισμα κοντά στην παραλία, στο όρος Αντικράγος.
Βίντεο: Απόσπασμα από την εκπομπή "Ταξιδεύοντας". Συγκινητική περιγραφή του χωριού Λιβίσι, από τον επιζώντα της Καταστροφής, Μιχάλη Γιαμάνη. Το χωριό Λιβίσι, μερικά χιλιόμετρα από την παλιά Μάκρη, στις νότιες ακτές του Αιγαίου, το "χωριό φάντασμα". Δέκα χιλιόμετρα είναι η απόσταση από τη Μάκρη. Το χωριό το εγκατέλειψαν οι κάτοικοί του το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το '22 οι επιζώντες κάτοικοι ήρθαν από το Λιβίσι στην ελεύθερη Ελλάδα, και δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ. Είναι σαν να στοίχειωσε...
Περίπου 2.000 γυναικόπαιδα (οι άντρες είχαν οδηγηθεί αιχμάλωτοι σε καταναγκαστικά έργα) οδηγήθηκαν στη Νέα Μάκρη του Μαραθώνα. Οι Τούρκοι δεν το κατοίκησαν ποτέ γιατί φοβούνται την κατάρα των Ελλήνων. Από τότε παραμένει ένα χωριό-φάντασμα με σπίτια μισογκρεμισμένα, παράθυρα και πόρτες ορθάνοιχτα, ένα χωριό που σε κάνει να ανατριχιάζεις...