Η τραγική ιστορία της Γιαννούλας από την Πάτρα που έγινε ταινία, θεατρική παράσταση και …έθιμο αποκριάτικο, αποδεικνύοντας ότι ο κανιβαλισμός και ο διασυρμός των συνανθρώπων μας με ειδικές ανάγκες δεν γνωρίζουν από μάσκες και προσωπεία.
Η Γιαννούλα η κουλουρού
Οι άνθρωποι σήμερα κρύβονται πίσω από τα προσωπεία για να διασκεδάσουν και σατιρίζουν θριαμβευτικά άλλους ανθρώπους, συχνά υπό μορφή κανιβαλισμού. Το καρναβάλι είναι ένας τρόπος να νομιμοποιήσουμε τον δημόσιο εξευτελισμό κάποιου, ουσιαστικά κρυμμένοι. Δεν θα αναφερθούμε στις απλές στολές που φορούν με αθωότητα τα μικρά παιδιά για την γιορτή και το έθιμο. Η ιστορία που θα σας μεταφέρουμε έγινε ταινία από τον Πατρινό σκηνοθέτη Τότη Φαφούτη και θεατρική παράσταση από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, κάνοντας ισχυρές νύξεις για τον τραγικό διασυρμό σε μια εποχή που έκανε χάζι με τους ταλαιπωρημένους με ειδικές ανάγκες συνανθρώπων μας.
Σε ένα χαμόσπιτο
Η Γιαννούλα γεννήθηκε το 1868 και ζούσε μόνη της σ’ ένα χαμόσπιτο στην Άνω Πόλη της Πάτρας, πίσω από την Καζάρμα[1], κοντά στο κέντρο. Η ιστορία διαδραματίζεται λίγο μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Σηκωνόταν πριν ξημερώσει και πήγαινε στο φούρνο του μπαρμπα-Γιάννη για να βγει με ένα ταψί γεμάτο κουλούρια. Πούλαγε κουλούρια, έγνεθε μαλλί και έπλεκε για λογαριασμό άλλων. Η Γιαννούλα είχε ήπια νοητική υστέρηση. Είχε αθωότητα μικρού παιδιού. Αυτό ήταν και η αιτία που την ξεγελούσαν πολύ εύκολα.
Την πλησίαζαν επιτήδειοι, της έλεγαν ψέματα πως πεινούσαν και δεν είχαν χρήματα να αγοράσουν κάτι κι εκείνη τους έδινε δωρεάν από τα κουλούρια της…
Κάποτε ο Περικλής Γιογκαράκης, ένας νταής της εποχής, την προσέγγισε για να ξεφύγει ίσως από τη βαρεμάρα του. Δεν ήθελε τα κουλούρια της. Της μίλησε ανθρώπινα και ενδιαφέρθηκε προσωπικά για τα βάσανά της. Η Γιαννούλα ήταν ήδη 46 χρονών και τα μαλλιά της είχαν ασπρίσει. Εκμεταλλευόμενος την κατάστασή της και την επιθυμία της να βρει γαμπρό δεν άργησε να σκαρώσει τη φάρσα. Ήταν Φλεβάρης μήνας. Τριώδιο. Η Γιαννούλα θα ήταν στο φετινό καρναβάλι το πιο ωραίο θέαμα. Βρέθηκε νυφικό.
2 Φεβρουαρίου 1914. Η Πάτρα ζει στους ρυθμούς του καρναβαλιού. Η Γιαννούλα ζει τη χαρά της προετοιμασίας του γάμου της. Έχει ετοιμάσει το σπιτάκι της και έχει βγάλει για πρώτη φορά τα κεντίδια από το μπαούλο για να στολίσει την κάμαρή της, να τη δει ο γαμπρός. Ένας φίλος του Γιογκαράκη της έδωσε ένα πανέρι με κοκκινάδι, πούδρα και ... φούμο για να βαφτεί. Όταν παρουσιάστηκε, σφίχτηκαν για να μην σκάσουν από τα γέλια. Το κοκκινάδι είχε ξεφύγει από τα χείλη και είχε πασαλείψει το μισό πηγούνι. Η πούδρα είχε απλωθεί ανισόρροπα στο πρόσωπο.
Το πάθημα
«Έλα, έλα μας περιμένει ο γαμπρός» της είπαν. Ξεκίνησαν για το σημείο συνάντησης. Προχώρησαν τέσσερα – πέντε στενά. Πάνω στη χαρά της δεν κατάλαβε πως όσο προχωρούσαν, ο κόσμος τριγύρω πύκνωνε. Ούτε πρόσεξε τα χαχανητά και τα πειράγματα από τα χαμίνια του δρόμου. Το πάθημά της γράφτηκε στην τοπική εφημερίδα ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝ, 9 Φεβρουαρίου 1914. "Την παρελθούσαν Κυριακή η κουλουροπώλις Γιαννούλα απεπειράθη τους γάμους της. Περιήλθε μετά του γαμβρού κα της γαμήλιας πομπής πάντων μεταμφιεσμένων, στα συνοικίας Άνω και Κάτω πόλεως ενώ σμήνη παρακολούθουν φωνασκούντα. Όταν η πομπή επρόκειτο να διέλθει δια της κοσμοβριθούς οδού Μαιζώνος, η ¨νύφη" εμυρίσθη την φουρτούνα που την ανέμενε και εις πρώτην ευκαιρία απεσπάσθη του βραχίονος του "γαμβρού" και ετρύπωσε εις κάποιον φούρνον".
Την επόμενη χρονιά το περιστατικό έγινε επιθεώρηση. Τη Γιαννούλα υποδυόταν ο Βαυαρός Εδμόνδος Φυρστ.
Την κορόϊδεψαν για δεύτερη φορά!
Ο άνθρωπος δύσκολα αλλάζει και τέσσερα χρόνια αργότερα ο Γιογκαράκης κατάφερε με ψέματα και δικαιολογίες να κοροϊδέψει ξανά την άρρωστη γυναίκα και να την κάνει να πιστέψει πως όντως υπήρχε γαμπρός. Τα πίστεψε όλα αυτά η Γιαννούλα και την Κυριακή των Απόκρεω, 25 του Φλεβάρη του 1918 ντύθηκε για άλλη μια φορά νύφη. Ακούμπησε στο μπράτσο του γαμπρού και κίνησαν για τη Μητρόπολη. Σαν έφτασαν εκεί, είδε πως οι πόρτες ήταν σφαλιστές. Ο Περικλής Γιογκαράκης με την παρέα του είχαν φροντίσει από μέρες να πετάξουν χαρτάκια στην πλατεία Γεωργίου και να προσκαλέσουν το λαό της Πάτρας στο γάμο της «χαριτοβρύτου δεσποινίδος Κουλουρούς μετά του διά πολλών χαρισμάτων πεπροικισμένου νέου Μιλτιάδου Μαντέλη».
Τους πίστεψε η Γιαννούλα. Μα αντί για τον νεωκόρο και τον παπά φάνηκαν δυο τύποι ντυμένοι χωροφύλακες και αρπάξανε τον γαμπρό, επειδή τάχα ήταν αδήλωτος στα Μητρώα Αρρένων. Η Γιαννούλα πέρασε τον ίδιο πόνο δεύτερη φορά.
Την ξαναέντυσαν νύφη (!), την έκαναν να πιστέψει ότι θα έπαιρνε τον γιό του πλανητάρχη και της ράγισαν την καρδιά
Τα χρόνια πέρασαν. 13 Φλεβάρη του 1922. Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και η παρέα του Γιογκαράκη οργανώθηκε καλύτερα. Η πονηριά ενισχύεται με την εμπειρία των ετών. Έβαλαν στο κόλπο έναν δικαστικό κλητήρα που της παρουσιάστηκε σαν συμβολαιογράφος και την έπεισε πως κληρονόμησε ένα τεράστιο ποσό. Της έδειξε μάλιστα και μια βαλίτσα γεμάτη άχρηστα ρούβλια, απομεινάρια της προεπαναστατικής Ρωσίας. Θαμπώθηκε η Γιαννούλα. Ο Γιογκαράκης πείθει την άρρωστη γυναίκα πως έρχεται στο λιμάνι ο ίδιος ο Πρόεδρος της Αμερικής, Woodrow Wilson, για να την παντρέψει με τον γιο του.
Τους πίστεψε
Η Γιαννούλα για μια ακόμη φορά τον πιστεύει.
Διηγούνται οι παλιοί πως ακόμα κι ο πιο λαοφιλής πολιτικός, αν έβλεπε το συγκεντρωμένο πλήθος που είχε μαζευτεί εκείνη την Κυριακή στην παραλία, θα ζήλευε. Η νύφη φορούσε ένα πολύχρωμο φουστάνι κι είχε πλεγμένα κουρελάκια στα λυτά της τα μαλλιά. Δίπλα της όπως πάντα, στεκόταν ο κουμπάρος, ο Γιογκαράκης.
Σαν έφτασαν στο λιμάνι, ένας άνθρωπος με βαμμένες φαβορίτες και πασπαλισμένα με αλεύρι μαλλιά τής συστήθηκε ως πεθερός της. Ο Ιούλσο (έτσι έλεγε η Γιαννούλα τον Ουίλσον) παρέδωσε στη νύφη τον γαμπρό και ξεκίνησαν για το σπίτι. Προχώρησαν ανάμεσα στο πλήθος που ζητωκραύγαζε και στρίβοντας στην Καλαβρύτων, ένα χαμίνι πήδηξε στην άμαξα και άρπαξε τη βαλίτσα με τα εκατομμύρια δολάρια που τάχα θα της χάριζε ο πεθερός. Τρέχουν ξοπίσω του γαμπρός και πεθερός να τον πιάσουν και γίνονται άφαντοι, αφήνοντας τη Γιαννούλα να κλαίει και να θρηνεί γοερά.
Χρόνια αργότερα, ένα κρύο πρωινό της Κατοχής τα παιδιά της γειτονιάς δεν την είδαν να βγαίνει από το κατώφλι ψάχνοντας οτιδήποτε να φάει. Η Γιαννούλα άνεργη, ανήμπορη και μόνη, βίωνε την απόλυτη ανέχεια. Τη βρήκαν ακουμπισμένη στον καναπέ. Κρατούσε στο χέρι τενεκεδένια «παράσημα» που της είχε στείλει ο «Ουίλσον» χρόνια πριν. Την άλλη μέρα έγινε η κηδεία. Μόνο ο παπάς, ο νεωκόρος και δυο γυναίκες τη συνόδευσαν στο Κοιμητήριο.
Πριν δύο χρόνια, σε περίοδο αποκριάς στην Πάτρα μια μητέρα έσπρωχνε ελαφρά στην πλάτη τον γιο της ΑΜΕΑ. Τα φερσίματά του και η ομιλία του έμοιαζαν με αυτά ενός πεντάχρονου. Το ύψος και τα γκρίζα μαλλιά του πρόδιδαν την πραγματική ηλικία του. Είχε πολλούς δισταγμούς η μάνα για να φέρει το «παιδί» στο Καρναβάλι. Μα κάμφθηκε από την επιμονή των άλλων μανάδων του Συλλόγου Γονέων ΑΜΕΑ για να βγει επιτέλους, να χαρεί κι εκείνη και το «παιδί».
Ξεκίνησε η παρέλαση. Το «παιδί» χτυπούσε ενθουσιασμένο τα χέρια του.
«Και δεν τους τιμώρησαν»
Τα άρματα διαδέχονταν το ένα το άλλο, ο κόσμος χειροκροτούσε. Από την άκρη του δρόμου ξεπρόβαλε ένα μπουλούκι ηθοποιών. Προπορευόταν ένας άντρας ντυμένος γυναίκα με έντονο μακιγιάζ. Στα χέρια του, φορούσε για βραχιόλια, κουλούρια σουσαμένια. Πίσω του ερχόταν μια άμαξα με αναβάτη έναν μεσήλικα με φράκο και ημίψηλο, που κρατούσε μια αμερικάνικη σημαία. Στο άλλο χέρι είχε μια μισάνοιχτη βαλίτσα. Με μια του κίνηση η βαλίτσα άνοιξε εντελώς και εκατοντάδες ψεύτικα δολάρια έπεσαν πάνω στο πλήθος που χειροκροτούσε και φώναζε «καλούς απογόνους Γιαννούλα!».
Πληροφόρησαν την εμβρόντητη μητέρα του παιδιού ΑΜΕΑ: «Ήταν μια χαζή Πατρινιά, την έκαναν να πιστέψει πως θα παντρευτεί τον γιο του πλανητάρχη. Τρεις φορές έγινε ‘γάμος’».
Εκείνη τινάχτηκε, σαν να τη χτύπησε ρεύμα. «Και δεν τους τιμώρησαν αυτούς που την κοροϊδεύανε;»
«Τι να τιμωρήσουνε; Όλη η Πάτρα την κορόιδευε. Την κάνανε και επιθεώρηση. Σε πολλά θέατρα...»
Καταργήθηκε μόλις το 2019
Μόλις, το 2015 ο σύλλογος ψυχικής υγείας της Πάτρας ζήτησε την κατάργηση του εθίμου αναφέροντας πως η αναβίωση του γάμου της Γιαννούλας, δεν θεωρείται έθιμο, όπως και η διαπόμπευση και ο δημόσιος εξευτελισμός απέναντι στον ψυχικά πάσχοντα.
Το 2019 ο δήμαρχος Πάτρας ζήτησε από το Δ.Σ του καρναβαλικού οργανισμού να μην ξαναγίνει η αναβίωση, όπως και τελικά συνέβη.
Η μεγάλη Σαρακοστή, μετά την Αποκριά και την Τυρινή εβδομάδα είναι η κατ’ εξοχή περίοδος μετάνοιας. Όταν ο άνθρωπος παρηγορηθεί από τη μετάνοια δεν ζητά πλέον ψευδοστηρίγματα σε σαθρές διασκεδάσεις και θολές ιδέες. Όσοι ξέρουν από τα πνευματικά γνωρίζουν ότι αυτό επιτελείται με ακραίο πόνο. Πόνο για όσα άσχημα κάνουμε στον εαυτό μας και στον αδελφό μας, τον υγιή και τον ασθενή. Έτσι αλλάζουν όλα.
Καλή Σαρακοστή
Ευχαριστώ τη Νίκη Κατσιάπη και τον Σταύρο Γουναρίδη για την παραχώρηση των ιστορικών στοιχείων.
[1] Περιοχή της Πάτρας, όπου κατασκευάστηκε επί Καποδίστρια στρατόπεδο (στα ιταλικά cazerma) στην Άνω Πόλη, στη γωνία Μπουκαούρη και Παντοκράτορος, κάτω από το Χαμάμ. Το στρατόπεδο παρέμεινε εκεί μέχρι το 1875 και στη συνέχεια είχε διάφορες χρήσεις. Μέχρι το 1940 χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Κατεδαφίστηκε το 1961.
___________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 26.0202.2020
http://apantaortodoxias.blogspot.com/