Έχουν σχεδόν περάσει πεντέμισι χρόνια από όταν βρέθηκα για πρώτη φορά στην Πόλη και εισήλθα στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, δίχως τότε να καταλάβω και πολλά πράγματα από όσα αντίκρισα. Ακολούθησε η εγκατάσταση στην Πόλη, δεκάδες μετέπειτα επισκέψεις στον ναό καθώς και η δημιουργία του ΤΙ ΧΑΜΠΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;. Στις συνεχείς δημοσιεύσεις η παρουσίαση της Αγίας Σοφίας ήταν πάντα στην σκέψη μου αλλά διαρκώς ακυρώνονταν, αρχικά επειδή θεωρούσα τον εαυτό μου ανάξιο και ακατάλληλο για να καταλάβω και να περιγράψω τον ναό και μετέπειτα διότι έκρινα ότι δεν είχε έρθει η στιγμή να το πράξω.
Η σχέση μου με την Αγία Σοφία, όπως άλλωστε και με την υπόλοιπη Πόλη, δεν αποτυπώνεται με αποστήθιση κειμένων και αντιγραφή πληροφοριών αλλά με τρόπο βιωματικό που μου επιτρέπει όχι απλά να περιγράφω έναν ναό ή μια τοποθεσία αλλά να την νοιώθω μέσα μου, να είναι κτήμα μου, να είναι ο ίδιος μου ο εαυτός.
Και μόνο το αντίκρισμα του ναού της Αγίας Σοφίας προκαλεί ρίγη συγκίνησης, θαυμασμού και αποτελεί το κτίσμα που μαγνητίζει την ματιά από κάθε σημείο της Πόλης
Με ποιό κριτήριο όμως να προσεγγίσω ένα τέτοιο μεγαλούργημα, γνωρίζοντας από την αρχή ότι η δημοσίευση θα είναι ελλιπής λόγω της αδυναμίας να αναφερθούν όλες οι λεπτομέρειες, του όγκου των πληροφοριών, της κούρασης που μπορεί να επέλθει στον αναγνώστη με το μέγεθος της ανάρτησης, τις δεκάδες πτυχών και τις εκατοντάδες των προσώπων που συνδέονται άμεσα με τον ναό;
Επιπλέον ποτέ δεν θέλησα, και δεν έπραξα, οι αναρτήσεις να έχουν τον γνωστό χαρακτήρα αντιγραφής και επικόλλησης κειμένων και αναρίθμητων πληροφοριών όπως συμβαίνει σε παρόμοιες παρουσιάσεις και τακτικές του διαδικτύου αλλά ούτε να υποπέσω στην "παγίδα" που αναγκάζονται να υποφέρουν για παράδειγμα οι περισσότεροι ελληνόφωνοι ξεναγοί, είτε δίνοντας έμφαση στα κουτσομπολιά και στις ίντριγκες της αυτοκρατορικής αυλής στα χρόνια του Βυζαντίου, είτε αναδεικνύοντας την κακία των Τούρκων μιλώντας για την αμέλεια του χώρου ή την μείωσή του με την παρουσία σκαλωσιών που δεν απομακρύνονται ποτέ και πολλά άλλα παραδείγματα.
Με σεβασμό και συνοχή στην πορεία των ΧΑΜΠΕΡΙΩΝ και στον δικό μου τρόπο προσέγγισης σε τέτοιου είδους αναρτήσεων ο κανόνας είναι σταθερός: Φωτογραφίες με ομορφιά, αμεσότητα και παραστατικότητα και με την αρχιτεκτονική, τους συμβολισμούς της και την επίδραση στον άνθρωπο ως βασική ραχοκοκαλιά. Η αρχιτεκτονική άλλωστε ως επιστήμη αποτελεί έναν από τους κουρυφαίους τομείς του ανθρώπινου πολιτισμού και δείγμα θεόπνευστης σοφίας στον άνθρωπο.
Οι πρώτες εντυπώσεις παρατηρώντας την Αγία Σοφία αποτυπώνονται ως ένα κυβικό σχήμα (χαρακτηριστικό σχήμα εκείνης της εποχής, όπως για παράδειγμα ο ναός των Αγίων Σέργιου και Βάκχου ή ο ναός των Αγίων Πέτρου και Μάρκου) ύψους 55 μέτρων, με 77 μέτρα μήκος και 71 πλάτος ενώ κυριαρχεί ο μεγαλειώδης τρούλος με την 32 μέτρων διάμετρο και την τελειότητα στις διαστάσεις του
Ο ναός της Αγίας Σοφίας πέρασε τουλάχιστον 3 στάδια κατασκευής, αρχικά ως ξύλινη, έπειτα ορθογώνια με ξύλινη στέγη, για να πάρει τελικά την μορφή που σήμερα θαυμάζουμε. Από τον Κωνσταντίνο Α' και τον Κωνστάντιο στις πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα, έπειτα στα χρόνια του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β', για να ακολουθήσει η καταστροφή της κατά την διάρκεια της Στάσης του Νίκα του και η τελική κατασκευή της το 537.
Στην εκ νέου ανοικοδόμηση που οραματίστηκε ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός και έφεραν εις πέρας οι μεγαλοφυείς μηχανικοί-μαθηματικοί-αρχιτέκτονες Ανθέμιος από τις Τράλλεις, το σημερινό Αϊδίνιο, και Ισίδωρος από την Μίλητο δεν συμπυκνώνεται μόνον η γνώση του αρχαίου ελληνικού κόσμου αλλά και ο πόθος των χριστιανών στην δημιουργία του καταλληλότερου ναού για την έκφραση του χριστιανικού ιδεώδους.
Στοές συνέδεαν τον χώρο του Αυγουσταίου με τα Πατριαρχικά διαμερίσματα και τον ναό της Αγίας Σοφίας
Ευρήματα στον προαύλιο χώρο του ναού από πρώιμη κατασκευή, στα χρόνια του Θεοδοσίου Β'
Χαρακτηριστικό εκείνης της περιόδου η σχετικά δίχως αρμονία ογκώτητα, ως απομεινάρι ρωμαικής τακτικής και νοοτροπίας
Στήλη εκείνης της εποχής με ελληνικές αλλά και λατινικές επιγραφές
Παρ'όλα αυτά παραμένουν σημαντικά ευρήματα από μια εποχή που η Αγία Σοφία είχε εντελώς διαφορετικό σχήμα και όψη, εκείνη της ορθογώνιας βασιλικής με ξύλινη στέγη
Μετά την ταχεία αποδοχή της χριστιανικής πρότασης από τον ελληνόφωνο, και όχι μόνο, κόσμο εκείνης της εποχής, οι πρώτες εκκλησίες είχαν το σχήμα αρχαίων ελληνικών ναών. Κατά εκείνο το αρχιτεκτονικό πρότυπο διέθεταν σχήμα ορθογώνιο, με κίονες να επεκτείνονται στις δύο πλευρές του ναού και με κυρίαρχο τον κατά μήκος άξονα που οδηγούσε στο Ιερό Βήμα. Με την πάροδο των αιώνων προέκυψαν άλλες αντιστοιχίες και συνθέσεις μεταξύ της αρχιτεκτονικής, των συμβολισμών της και της σύνδεσής της με τις μεταφυσικές αναζητήσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Μεγάλος πόθος των χριστιανών ήταν να συνδυάσουν τον αρχικό αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής, με τον τονισμένο κατά μήκος άξονα, με έναν τρουλαίο τύπο με κυρίαρχο τον κατακόρυφο άξονα. Αυτό κατορθώθηκε με ιδιοφυή τρόπο στην περίπτωση της Αγίας Σοφίας, δημιουργώντας έναν νέο αρχιτεκτονικό τύπο, αυτόν της τρουλαίας βασιλικής, με τον συνδυασμό των πλεονεκτημάτων των δύο τύπων να αποτελεί τον καταλληλότερο τύπο για την έκφραση του χριστιανικού ιδεώδους.
Ο υπερβατικός και τέλειος τρούλος μαγνητίζει την ματιά απο μακριά. Φανταστείτε τις αντιδράσεις και της έξαψη της φαντασίας στην εποχή της κατασκευής του
Οι ναοί εκείνη την εποχή ήταν εξωτερικά αρκετά ακατέργαστοι και λιτοί σε αντίθεση με το εσωτερικό τους που ήταν πάρα πολύ διακοσμημένο. Αυτό πραγματοποιούνταν για να δείξει με έμφαση την υπεροχή του πλούτου της ψυχής σε σχέση με την εξωτερική εμφάνιση
Ακάλυπτος χώρος στην νότια πτέρυγα της Αγίας Σοφίας με δοχεία και σαρκοφάγους
Ο χώρος του Βαπτιστηρίου με την τεράστια μαρμάρινη κολυμπήθρα
Ταυτόχρονα η εκκλησία έπρεπε να είναι η μεγαλύτερη που είχε κατασκευαστεί ως τότε και ο συσχετισμός όγκος, βάρους και στήριξης του ναού ήταν το πρώτο ζήτημα που αντιμετώπισαν οι κατασκευαστές της. Πραγματοποιήθηκε λεπτομερής επιλογή ελαφρών υλικών καθώς και ιδιαίτερος τρόπος στην χρησιμοποίησή τους (για παράδειγμα το ψήσιμο των τούβλων πραγματοποιήθηκε σε αρκετά χαμηλές θερμοκρασίες ή η πυκνότητα του κονιάματος το έκανε να μοιάζει με τσιμέντο).
Περιπλανώμενος στις εξωτερικές πτέρυγες του ναού
Επιπλέον οι πιέσεις που δημιουργούνταν από το βάρος δεν αντιμετωπίστηκαν με την πρωτόγονη μέθοδο ογκοδών στηριγμάτων αλλά με τρόπο που οι ωθήσεις, κάθετες και οριζόντιες, να αλληλοεξουδετερώνονται. Τοποθετήθηκαν μικρότερα ημιτρούλια, οι κορυφές των οποίων καταλήγουν στην κορυφή του κεντρικού τρούλου, ισοφαρίζοντας με τις ωθήσεις τους τις αντίθετες ωθήσεις του τεραστίου τρούλου, ενώ εκείνα βοηθήθηκαν από μικρά βοηθητικά στηρίγματα.
Η επόμενη δυσκολία που προέκυπτε αφορούσε τα ημιτρούλια αφού ενώ είχαν τοποθετηθεί δύο, στην ανατολική και δυτική πλευρά του ναού, δεν μπορούσαν να τοποθετηθούν στις άλλες πλευρές αφού έτσι θα εξαφανίζονταν ο κατά μήκος δρομικός άξονας του ναού και θα καταργούνταν η έννοια του βασιλικού τύπου. Για αυτόν τον λόγο παραλείφθηκαν τα ημιτρούλια και την θέσης τους πήραν τεράστιοι πεσσοί κατά πλάτος του ναού, οι οποίοι εσωτερικά έχουν αποκρυφθεί με ευφυή τρόπο ενώ νοερά επεκτείνονται εξωτερικά, με τα λεγόμενα "πόδια του ελέφαντα"
Η νοτιοανατολική πρόσοψη της Αγίας Σοφίας. Διακρίνεται το ανατολικό ημιτρούλιο που σε συνδυασμό με το δυτικό ενισχύει τον κατά μήκος άξονα του ναού. Απουσιάζουν ημιτρούλια στην νότια και αντίστοιχα στην βόρεια πλευρά και αντ' αυτού η στήριξη πραγματοποιείται από κρυφούς πεσσούς
Εκτός από τις ιδιοφυείς κατασκευαστικές λεπτομέρειες, η αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας έχει και αντίκτυπο στον εσωτερικό και ψυχικό κόσμο του κάθε τυχερού που θα βρεθεί στο εσωτερικό της και θα κατορθώσει να βιώσει τον συμβολισμό της. Στα χρόνια του Βυζαντίου η είσοδος στον προαύλιο χώρο του ναού δεν πραγματοποιούνταν από την νότια πλευρά όπως σήμερα αλλά ύστερα από την άνοδο πολλών σκαλοπατιών στην δυτική πλευρά, από το σημείο που σήμερα κατηφορίζει η λεωφόρος, την οποία διασχίζουν τα τράμ. Την άνοδο που γέμιζε την ψυχή του πιστού με αγωνία και προσμονή, διέκοπτε άξαφνα ο τετραγωνισμένος χώρος του αιθρίου (εκεί που σήμερα υπάρχουν καφετέριες και τουαλέτες, Από την ευρυχωρία του αιθρίου ακολουθούσε το πέρασμα στον πολύ στενό εξωνάρθηκα και εκεί ξαφνικά βίωνε ένα "στρίμωγμα" τόσο στις διαστάσεις του χώρου όσο και στον φωτισμό. Η ψυχή μοιάζει να "μαζεύεται" καθώς διασχίζει τον λιτό εξωνάρθηκα με τις σκοτεινές αποχρώσεις. Επιπλέον οι διαστάσεις είναι πλέον διαφορετικές. Το πλάτος κυριαρχεί και δημιουργείται συναίσθημα στενότητας.
Ο εξωνάρθηκας της Αγίας Σοφίας ήταν συνειδητά κατασκευασμένος δίχως ιδιαίτερο φωτισμό και αρκετά στενός στο μήκος του
Χαρακτηριστική είναι η παρουσία ελάχιστων παραθύρων και η έμφαση στο πλάτος του εξωνάρθηκα
Η "Έκθεσις" του Αυτοκράτορα Μανουήλ Α' στον εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας
Πύλη που οδηγεί στον εσωνάρθηκα με κατεστραμμένο Σταυρό
Ακολουθεί το πέρασμα στον εσωνάρθηκα που και εδώ παραμένει στενός και πλατύς, σχετικά φτωχός από φωτισμό και ποικιλία, διακοσμημένος μόνο με ορθομαρμαρώσεις. Η στενότητα του χώρου και η έμφαση στο πλάτος είναι σκόπιμη για να δημιουργήσει υποσυνείδητα ακραία συναισθήματα σε σχέση με την έμφαση στο μήκος που πρόκειται να αναδειχθεί στον κυρίως ναό.
Λιτός διάκοσμος στον εσωνάρθηκα. Στις μέρες μας φθαρμένος και μόνο με καλή παρατηρητικότητα διαπιστώνει κανείς την μορφή που άλλοτε είχε
Η ορθομαρμάρωση ήταν ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη διακόσμου στο Βυζάντιο. Μαρμάρινες πλάκες με πάχος από 2 ως 7 εκατοστά τοποθετούνταν στα τοιχώματα
Οι πλάκες αφού κόβονταν, τοποθετούνταν συμμετρικά η μία δίπλα στην άλλη (η δεξιά πλευρά ενώνονταν με την αριστερή), δημιουργώντας περίεργα σχέδια εξαιτίας των "φλεβών" τους
Πολλές φορές οι ορθομαρμαρώσεις εξάπτουν την φαντασία....
...αφού μέσα σε αυτές δημιουργούνται πρόσωπα και παρουσιάζονται αιθέριες μορφές
Οι ορθομαρμαρώσεις περιτριγυρίζονται πάντα από τις Ζεύξεις, μικρά πλακίδια από συνήθως λευκό μάρμαρο και ενίοτε με ιδιαίτερο διάκοσμο
Αυτοκρατορικά εμβλήματα κοσμούν τις τεράστιες πύλες κατά μήκος του εσωνάρθηκα
Διάκοσμος της αυτοκρατορικής πύλης
Με το πέρασμα στον εξω- και εσωνάρθηκα, την έμφαση στην διάσταση του πλάτους, τον φτωχό διάκοσμο και την έλλειψη φωτός υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για την πλήρη αντίθεση που πρόκειται να ακολουθήσει με το πέρασμα στο επόμενο τμήμα του ναού. Ήδη οι φευγαλέες ματιές μέσα από τις εννιά πύλες στον χώρο που ακολουθεί προϊδεάζουν για την αποκάλυψη που θα πλησιάζει!
Ξαφνικά όλα αλλάζουν, φωτίζονται και αποκτούν αιθέρια διάσταση
Αρχικά κυριαρχεί ο δρομικός άξονας και η ματιά κατευθύνεται προς το Ιερό Βήμα και το ψηφιδωτό της Παναγίας με την ιδιότητα της Πλατυτέρας. Ταυτόχρονα η αίσθηση δέους αρχίζει και εντείνεται ολοένα και περισσότερο αφού μοιάζει να απουσιάζει κάθε στήριγμα σε ένα τόσο τεράστιο οικοδόμημα. Αντιθέτως όλα δείχνουν διάτρητα, αιθέρια, ανάλαφρα και δίχως σαφή όρια. Και καθώς ακολουθείται η πορεία προς το κέντρο του ναού, αποκαλύπτεται η φαντασμαγορία του τρούλου και αποτελεί πεποίθηση πως ο ναός είναι ικανός να χωρέσει το άυλο, αφού εξωτερικά ο ναός δείχνει αρκετά μικρότερος από το εσωτερικό του.
Ο τρούλος ξεπροβάλλει εντυπωσιακός και πλέον τονίζεται η κατακόρυφη διάσταση του ναού. Ο τρούλος κυριαρχεί και ουσιαστικά υποτάσσει όλο το κτίσμα
Στα μέσα του ναού παρατηρείται ακόμα μία διάσταση που αν δεν βρεθεί κάποιος εκεί είναι αδύνατον να υποθέσει ότι υπήρχε. Εκεί διαπιστώνεται ένας επιπλέον χώρος κατά πλάτος του ναού, ο λεγόμενος εγκάρσιος άξονας που είτε εξωτερικά, είτε στις αρχές του εσωτερικού του ναού δεν είχε δώσει την εντύπωση πως υπήρχε. Ο δρομικός με τον εγκάρσιο άξονα δημιουργούν έναν Σταυρό και ο τέλειος, τεράστιος τρούλος στέκει ανάλαφρος στον μέσον Του, σαν να κρέμεται από τον ουρανό, μιας και τα στηρίγματά του έχουν κρυφτεί για να καταργηθεί οπτικά το βάρος του και να εξαϋλωθεί η μάζα τους.
Από τα μέσα του ναού αποκαλύπτεται το, νωρίτερα αφανές, πλάτος του ναού και ο εγκάρσιος άξονάς του. Ένας ναός ικανός να χωρέσει το άυλο αφού όταν κάποιος εισέρχεται στον ναό δεν παρατηρεί τίποτα από τους θόλους, τα στηρίγματα και τις διαστάσεις που αποκαλύπτονται μετέπειτα
Σε μια τόσο ιδιοφυής κατασκευή είναι φυσικό να υπήρχε και ο ανάλογος διάκοσμος, ο οποίος μπορεί στις μέρες μας να είναι αλλοιωμένος αλλά παραμένει εντυπωσιακός και τα διασωζόμενα κομμάτια του δίνουν καλή εικόνα για την όψη του παρελθόντος. Φυσικά, κυρίως στο πλαίσιο της τουριστικής αξιοποίησης της εποχής μας, τα έργα συντήρησης και αποκατάστασης στην Αγία Σοφία είναι διαρκή και, ιδιαίτερα στο θέμα του διακόσμου, με σαφή αποτελέσματα.
Η στιλπνότητα των ψηφιδωτών επανέρχεται χάρις στα έργα συντήρησης
Παρουσία Σταυρών σε εκατοντάδες σημεία επιφανειών
Από την ενδελεχή παρατήρηση συμπεραίνω ότι δεν υπήρχε ούτε ένα εκατοστό επιφάνειας που να παρέμενε αδιακόσμητο
Τα ψηφιδωτά εφάπτονται με τον αραχνοειδή γλυπτό διάκοσμο
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είδος διακόσμου είναι ο επίπεδος γλυπτός διάκοσμος, ο οποίος ξεδιπλώνεται κατά έκταση και όχι κατά βάθος. Αυτός συναντάται όχι μόνο σε επίπεδες επιφάνειες αλλά σε κιονόκρανα, τα λεγόμενα λεβητοειδή, καθώς και σε προεκτάσεις αυτών.
Ο μοναδικής ομορφιάς επιπεδόγλυφος διάκοσμος της Αγίας Σοφίας, απλωμένος σαν αραχνούφαντη δαντέλα. Τα κιονόκρανα από μάρμαρο Προπονήσου στον λεβητοειδή τύπο με επίθημα. Ένα αριστούργημα γλυπτικής και καλαισθησίας
Τα λεβητοειδή κιονόκρανα ήταν τα κατεξοχήν βυζαντινά κιονόκρανα. Στην Αγία Σοφία όμως ο διάκοσμός τους διευρύνεται και πέρα από αυτά. Όπως και ο ναός στο σύνολό του, έτσι και εδώ μοιάζουν να επεκτείνονται στο άπειρο. Οι Σταυροί και να στιλπνά ψηφιδωτά εντείνουν τα συναισθήματα ακόμα περισσότερο
Ανάγλυφος διάκοσμος σε γωνία. Τα πλακίδια κάτω από αυτόν είναι οι ζεύξεις που πλαισιώνουν τις ορθομαρμαρώσεις
Τετραγωνισμένο λεβητοειδές κιονόκρανο...
...και άλλο με διπλό κίονα για δυνατότερη στήριξη την άνω επιφανείας. Πάντα με συνοδεία Σταυρών και ψηφιδωτού διακόσμου
Η μάζα και οι διαστάσεις εξαϋλώνονται στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας
Τα ψηφιδωτά αποτελούν τον βασικότερο εκφραστικό τρόπο τέχνης στην βυζαντινή περίοδο. Χαρακτηρίζονται από ζωηρό χρωματισμό, ποικιλία υλικών και στιλπνότητα. Στην Αγία Σοφία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, σε εικονικά ψηφιδωτά που κοσμούν επίπεδες επιφάνειες και σε ψηφιδωτά με γεωμετρικούς και χριστιανικούς σχεδιασμούς στις καμπύλες του ναού.
Ψηφιδωτά ποικίλων γεωμετρικών σχηματισμών και χριστιανικά σύμβολα κοσμούν κάθε καμπύλη του ναού της Αγίας Σοφίας
Όποια παρατηρητική ματιά τα ανακαλύψει στα μισοσκότεινα ημιτρούλια, θα ανταμειφθεί από το θέαμα
Φανταστείτε όλο το άνω μέρος του ναού "ψηφιδοποιημένο" και λογαριάστε τον αριθμό των ψηφίδων που χρειάστηκαν....μερικές από αυτές έχουν μέγεθος 2 χιλιοστών! Υπερβατικότητα ακόμα και σε διαστάσεις χιλιοστών.
Τι κρίμα όμως που ο αρκετών εκατοστών πάχους σοβάς κατέστρεψε ή σκέπασε το σύνολο της μοναδικής τέχνης. Στην φωτογραφία φαίνεται με σαφήνεια η διαφορά μεταξύ ψηφιδωτής επιφάνειας και εκείνης με τον γύψο
Ορθομαρμαρώσεις, ζεύξεις, γλυπτός διάκοσμος, λεβητοειδή κιονόκρανα, ψηφιδωτά και Σταυροί. Παρατηρώντας κάθε εκατοστό της ανεπανάληπτης εκκλησίας, η φαντασία εγείρεται και όπως οι διαστάσεις έτσι και οι στιγμές παρατήρησης τείνουν στην αιωνιότητα
Τα εικονικά ψηφιδωτά που έχουν διασωθεί ή έρχονται ξανά στην επιφάνεια είναι καλλιτεχνήματα της μεταεικονομαχικής περιόδου, αφού η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη που συντάραξε την Αυτοκρατορία για περισσότερο από έναν αιώνα κατέστρεψε μεγάλο μέρος των απεικονίσεων.
Απεικονίσεις των Αγίων Ιωάννη Χρυσοστόμου και Ιγνατίου του Θεοφόρου στο βόρειο τύμπανο του ναού
Ο Άγιος Ιγνάτιος ο Νέος. Δίπλα παραμένουν σκεπασμένες ακόμη έντεκα απεικονίσεις Αγίων. Στην Αγία Σοφία υπήρχαν ή καλύτερα ακόμη υπάρχουν εκατοντάδες απεικονίσεις Αγίων, περιμένοντας να αποκαλυφθούν
Ψηφιδωτό στον εσωνάρθηκα απεικονίζει τον Λέοντα ΣΤ' να αποτίνει φόρο τιμής στον Χριστό.
Τα ψηφιδωτά με την καλύτερη συντήρηση βρίσκονται στην νότια πτέρυγα του ναού. Σε ένα από αυτά απεικονίζονται ο Ιωάννης Κομνηνός, η σύζυγός του Ειρήνη ενώ στην μέση βρίσκονται η Παναγία με τον Χριστό. Τα γράμματα ΜΡ ΘΥ είναι κατασκευασμένα από μαύρο-βιολετί γυαλί ενώ άλλα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν εκτός των επιχρυσωμένων ψηφίδων και χρωματιστών γυαλιών είναι το μάρμαρο καθώς και διάφορα πετρώματα. Η Αυτοκράτειρα Ειρήνη ήταν ουγγρικής καταγωγής για αυτό υπάρχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά στα χρώματα του προσώπου της ενώ ο συνδυασμός μαύρων φρυδιών με ξανθά μαλλιά ήταν πολύ δημοφιλής και αγαπητός συνδυασμός για τους αυτοκρατορικούς κομμωτές εκείνης της εποχής.
Ιωάννης εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς Πορφυρογέννητος και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Κομνηνός και η Ειρήνη η ευσεβεστάτη Αυγούστα
Ψηφιδωτό που εκτός της απεικόνισης του Χριστού φέρει πορτραίτα του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' και της Ζωής. Οι κεφαλές τους έχουν ξαναφτιαχτεί. Της Αυτοκράτειρας Ζωής είτε γιατί καταστράφηκε από τον θετό γιό της Μιχαήλ Ε' όταν την εξόρισε, είτε επειδή η ίδια θέλησε να κάνει ένα ρεαλιστικότερο πορτραίτο σε ηλικία άνω των 60 ετών. Το σώμα στο ψηφιδωτό του Κωνσταντίνου ανήκει σε έναν από τους δύο προηγουμένους συζύγους της Ζωής
Ο Μέγας Κωνσταντίνος αφιερώνει την Πόλη στην Παναγία και ο Ιουστινιανός την Αγία Σοφία. Είναι άγνωστο πότε καλύφθηκε η παράσταση, η αποκάλυψή του έγινε όμως το 1847 στην ανακαίνιση των αδερφών Fosatti. Το 1935 αφαιρέθηκε εντελώς ο γύψος από το αμερικάνικο βυζαντινό ινστιτούτο
Η εμφάνιση του προσώπου ενός Σεραφείμ το 2009 προκάλεσε ενθουσιασμό
Το φανερωμένο εξαπτέρυγο της Αγίας Σοφίας
Τα υπόλοιπα παραμένουν καλυμμένα κάτω από μέταλλο και γύψο
Η Πλατυτέρα των Ουρανών....
...σε αριστουργηματική απεικόνιση. Ψηφίδες τοποθετημένες μεταξύ τους με εκπληκτική πυκνότητα
Το διασημότερο ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας. Ο Χριστός ανάμεσα στην Παναγία και τον Πρόδρομο δέονται για την σωτηρία του κόσμου
Οι απεικονίσεις των ψηφιδωτών χαρακτηρίζονται από εκπληκτική ζωντάνια και χαρακτηριστικά που αγγίζουν την ψυχή
Τα μάτια του Χριστού κοιτούν τα δικά μας και όλα γαληνεύουν
Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ
Κάθε σπιθαμή του ναού είναι σε απόλυτη συνάρτηση με τις μεταφυσικές απαντήσεις της χριστιανικής πρότασης. Για αυτό τον λόγο ακόμη και ο φωτισμός του ναού παίζει μεγάλο ρόλο αφού όσο η ματιά ανεβαίνει προς τα πάνω, προς τον ουρανό, εκείνος αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη ένταση.
Όσο η ματιά κατευθύνεται προς τον νοερό ουρανό, το φως ακτινοβολεί όλο και λαμπρότερο
Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας βρίσκονταν το Μητατώριον, ο χώρος που ο βυζαντινός Αυτοκράτορας άλλαζε την στολή του. Οι ισλαμικές καλλιγραφίες τοποθετήθηκαν μόλις τον 17ο αιώνα
Στο σημείο αυτό βρίσκεται η βιβλιοθήκη του σουλτάνου. Κοντά στην βιβλιοθήκη όμως έστεκε στα βυζαντινά χρόνια ο θρόνος του Αυτοκράτορα
Σταλακτοειδές μουσουλμανικό κιονόκρανο συναντά βυζαντινό λεβητοειδές. Και στην κορυφή ακόμη ένας Σταυρός
Τσινιά ως διακοσμητικό μέσο έκφρασης στο Ισλάμ
Ο ναός μπορεί να είναι παραμορφωμένος στον διάκοσμό του τόσο με την κάλυψη πολλών επιφανειών με γύψο ή την παρουσία ισλαμικών στοιχείων από τους αιώνες που χρησιμοποιήθηκε σαν τζαμί, όμως μεγάλη είναι η αλλοίωση και εξωτερικά. Η διαφορά ενός τεραστίου τζαμιού με την Αγία Σοφία είναι πως στο τζαμί ο εξωτερικός όγκος αντικατοπτρίζεται και εσωτερικά. Στην Αγία Σοφία δεν συμβαίνει αυτό αφού όπως είδαμε μπορεί εξωτερικά ο ναός να δείχνει ογκώδης αλλά εσωτερικά οι διαστάσεις που αποκαλύπτονται είναι απρόσμενα μεγαλύτερες. Αρχικά ο ναός έδειχνε ακόμα μικρότερος στο εξωτερικό του. Πέρασε αρκετός καιρός μετά την Άλωση ώστε να βρεθεί άξιος αρχιτέκτονας που να τολμήσει να μελετήσει και να επισκευάσει φθορές του ναού. Ο αρχιτέκτονας δεν είναι άλλος από τον ευφυή Μιμάρ Σινάν, οι προσθήκες του οποίου τον 16ο αιώνα μπορεί να παραμόρφωσαν εξωτερικά τον ναό μα τουλάχιστον του πρόσφεραν επιπλέον στήριξη και αντοχή.
Αρκετές εξωτερικές προσθήκες και στηρίγματα παραμόρφωσαν λίγο την μορφή του ναού αλλά παράλληλα του πρόσθεσαν αντοχή
Κιονόκρανα ξεπετάγονται αναπάντεχα και σφραγισμένα παράθυρα δίνουν ώθηση στην φαντασία
Η σημαντικότερη όμως διαφορά από κάθε ναό που προσπάθησε να μιμηθεί τον ιδιοφυή τρόπο κατασκευής της Αγίας Σοφίας είναι ο τρόπος απόκρυψης των στηριγμάτων της και ιδιαίτερα εκείνα του τρούλου. Στα σημεία που δεν τοποθετήθηκαν ημιτρούλια για να μην ακυρωθεί ο δρομικός άξονας του ναού, τοποθετήθηκαν στηρίγματα κατά πλάτος, φροντίζοντας να ανοιχθούν δίοδοι μεταξύ τους για να μην διακόπτεται η ενότητα του ναού αλλά και για να μην διαταράσσεται το αίσθημα εξαύλωσής του.
Η Αγία Σοφία μοιάζει να μην έχει βάρος αφού τα στηρίγματα δεν είναι φανερά
...αλλά και χάρις στην αλληλοεξουδετέρωση των ωθήσεων
Χάρις σε αυτά τα κρυφά στηρίγματα, τους ασυναίσθητους πεσσούς και τα ημιθόλια, ο κεντρικός ναός αυτοεξουδετερώνει από μόνος του τις ωθήσεις του βάρους και επομένως οι τοίχοι μπορούν να παραμείνουν λεπτοί και διάτρητοι.
Το κεντρικό κλίτος του ναού ουσιαστικά εξουδετερώνει από μόνο του το βάρος
Για αυτό τον λόγο οι τοίχοι είναι λεπτοί...
...και όλα είναι διάτρητα
Οι καμπύλες πάνω από την ισλαμική καλλιγραφία επεκτείνονται αριστερά και δεξιά από το τριγωνικό λοφία και συγκρατούν τον τρούλο, αντιβαίνοντας την λογική αφού είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι αυτές οι δύο χρωματισμένες μαύρες γραμμές μεταφέρουν βάρος!!! Οι ορθομαρμαρωμένες κατακόρυφες πλάκες που είναι ότι απομένει από τα "φανερά" στηρίγματα. Τα υπόλοιπα παραμένουν κρυμμένα και κατατμημένα σε κρυφούς πεσσούς, ημιτρούλια, κιονοστοιχίες και τύμπανα
Η παρουσία δεκάδων κιόνων κατά πλάτος του ναού δεν δίνει απλά την εντύπωση της έλλειψης βάρους αλλά συγκρατεί την οροφή και το δάπεδο των υπερώων. Επιπλέον υπάρχουν κυκλικές κιονοστοιχίες που στηρίζουν με την σειρά τους ασυναίσθητα τα μικρότερα ημιτρούλια.
Τα κιονόκρανα δεν μειώνουν μόνον οπτικά το βάρος αλλά το επωμίζονται ασυναίσθητα. Οι κιονοστοιχίες στο βάθος της φωτογραφίας και στα δύο επίπεδα συγκρατούν με κομψό τρόπο την οροφή και το δάπεδο του υπερώου
Κυκλικές κιονοστοιχίες προσφέρουν ασυναίσθητα την στήριξη των ημιτρουλίων
Θεόπνευστη σοφία ενέπνευσε μεγαλοφυείς κατασκευαστές για ένα μοναδικό οικοδόμημα
Ακόμα και ο τέλειος (η τελειότητα έχει και μαθηματική βάση αφού όσο πιο μικρό αποτέλεσμα έχει η διαίρεση της διαμέτρου του με το ύψος του, τόσο πιο πολύ αγγίζει την τελειότητα) τρούλος έχει ως βάση του την αυτοεξουδετέρωση των ωθήσεων. Σε αυτό συντελούν τα 40 μικρά παράθυρα που τον περικυκλώνουν ενώ εκτός των άλλων μειώνουν και το συνολικό του βάρος. Και όταν τις φωτεινές μέρες οι αχτίδες του ηλίου πλημμυρίζουν την βάση του τρούλου, εκείνος μοιάζει να αιωρείται, κάνοντας άλλοτε τους βυζαντινούς να πιστεύουν πως μια κλωστή από τον ουρανό τον συγκρατεί στην θέση του.
Μια αιωρούμενη φλογερή σφαίρα καλύπτει τον ναό. Κάτω από τον γύψο ο Χριστός με την ιδιότητα του Παντοκράτορα μας παρακολουθεί
Σε τούτες τις δεκάδες φορές που έχω βρεθεί στην Αγία Σοφία με πολλαπλή ιδιότητα (ως τουρίστας, μόνιμος κάτοικος Πόλης, ως πιστός χριστιανός, εραστής της ιστορίας, περιηγητής, λάτρης τόσων τεχνών και επιστημών), ταυτόχρονα παρατηρώ και τους ανθρώπους τριγύρω μου. Όλοι εισέρχονται, οι περισσότεροι την περπατούν, πολλοί φωτογραφίζουν, λίγοι υποψιάζονται, ελάχιστοι καταλαβαίνουν την σύνδεση όλων αυτών των πτυχών που εναρμονίζονται στο θεόπνευστο κτίσμα. Κρίμα που παρατηρώ ανθρώπους να περνούν 20-30 λεπτά και μετά να αποχωρούν δίχως να έχουν παρατηρήσει κάθε εκατοστό αυτού του μοναδικού ναού, που άλλωστε έχει να παρουσιάσει σχεδόν αμέτρητες ιδιαιτερότητες.
Ιωνικό κιονόκρανο με επίθημα τοποθετημένο στο δάπεδο. Πιθανόν αποτελούσε βάση ή στήριγμα κάποιου αντικειμένου
Ορθομαρμαρώσεις στην δυτική πτέρυγα του ναού
Ασώματες μορφές στα μάρμαρα και επουράνιοι Σταυροί
Το Ομφάλιον, το σημειο που στεύονταν οι βυζαντινοί Αυτοκράτορες...
...διασώζεται ακόμα με κάθε λεπτομέρια
Στα τοιχώματα, σε πολύ χαμηλό ύψος από το δάπεδο υπάρχουν σε αρκετα σημεία πολλά χαραγμένα αρχικά
Καθώς και χαραγμένοι Σταυροί. Το συγκεκριμένο σημείο πιθανόν έφερε εντοιχισμένο διάκοσμο που χάθηκε
Ο θρύλος θέλει το σημάδι στην βάση του κίονα να προέρχεται από το πέταλο του αλόγου του Πορθητή, όταν εκείνο τρόμαξε από τους σκοτωμένους χριστιανούς που στιβάζονταν στην Αγία Σοφία τις μέρες της Αλώσεως
Ένας ακόμα θρύλος αναφέρει οτι το αποτύπωμα της παλάμης, που βρίσκεται σε ύψος πολλών μέτρων από την επιφάνεια του ναού, ανήκει στην Παναγία και πως το μαρμάρινο κομμάτι του αποτυπώματος μεταφέρθηκε στην Αγία Σοφία από άλλον ναό
Τόξα μεταφέρουν βάρος και Σταυροί εμφανίζονται σε δεκάδες σημεία της δυτικής πτέρυγας
Όμορφος ανάγλυφος διάκοσμος
Ο τρούλος αγκαλιάζει το μέγιστο οικοδόμημα
Η λεγόμενη Πύλη του Παραδείσου. Στην εξωτερική πλευρά της η μαρμάρινη πύλη φέρει εξαιρετικό ανάγλυφο διάκοσμο...
...με ποικίλες παραστάσεις
...το εσωτερικό της όμως είναι λείο και μόνο με έναν χαραγμένο Σταυρό. Ο συμβολισμός του πλούτου και των επίγειων αγαθών που όμως μετά τον θάνατο είναι αχρείαστα και απόντα
Μαρμάρινες διακοσμήσεις με φθαρμένους Σταυρούς στα χαμηλά...
...μα παρόντες στα ψηλότερα σημεία
Τοίχος δυστυχώς με κατεστραμμένο διάκοσμο. Στο σημείο των εισοχών τοποθετούνταν γυάλινες πλάκες και σε περίπτωσεις κλίσης του τοίχου εκείνα έσπαγαν, προειδοποιώντας παράλληλα για την αναγκαιότητα επισκευών
Φυτομορφικός διάκοσμος
Που να οδηγεί το μικρό άνοιγμα πάνω από μία σειρά κιονοστοιχειών;
Ταφόπλακα του Henricus Dandolo, ενός από τους πιο μισητούς ανθρώπους στην χιλιόχρονη ιστορία του Βυζαντίου
Διακοσμήσεις σπάνιας ομορφιάς πίσω από τις τεράστιες στογγυλές ισλαμικές καλλιγραφίες...αλλά και σε άλλα μέρη του ναού
Η καρδιά του Χριστού...
...η παράδοση αναφέρει πως αν την αγγίξεις με την παλάμη σου και μέσα από τα ανοίγματα παρατηρήσεις τον Χριστό που κρατά η Πλατυτέρα, θα δείς πως η καρδιά βρίσκεται στο στήθος Του
Η καμπάνα στέκει ακόμη στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας και το αντίκρισμά της προκαλεί ρίγη συγκίνησης
...Ευφράνθην εν τοις ευρηκόσι μοι εις οίκον Κυρίου πορευσόμεθα....
Πέρα από τα μέρη του ναού που περιγράφτηκαν, καθώς και τους διαδρόμους ανόδου και καθόδου στο υπερώο, υπάρχουν και δεκάδες άλλα που παραμένουν σφραγισμένα για την πλειοψηφία των ανθρώπων. Αυτά εξακολουθούν να κρατούν θησαυρούς στο εσωτερικό τους, να προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη αξία στον ναό της Αγίας Σοφίας αλλά και να εξάπτουν την φαντασία και τα συναισθήματα με όσα κρύβουν στο εσωτερικό τους.
Πύλη που οδηγούσε στις Πατριαρχικές πτέρυγες...
...και άλλες που οδηγούν σε διαφορετικούς χώρους. Σφραγισμένες για το κοινό και κάτω από το μουσειακό καθεστώς
Μερικές από αυτές οδηγούν όμως σε ακόμη πιο ιδιαίτερα μέρη...
...που όμως σκέφτομαι να σας αποκαλύψω μία άλλη φορά...εξάλλου τα μυστικά της Αγίας Σοφίας βρίσκονται όχι μόνο σε μέρη φανερά μα και σε άλλα καλά κρυμμένα, για λίγους τυχερούς και τολμηρούς...
Όλες αυτές οι περιηγήσεις στα μήκη και τα πλάτη, τα ύψη και τα βάθη της Αγίας Σοφίας χαρακτηρίστηκε από ανεξάντλητο μεράκι, χρόνο, σκέψεις και ενέργεια. Και καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η συμβολή του ναού σε πάμπολλους τομείς του πολιτισμού και της ύπαρξής μας παραμένει ανυπολόγιστη. Και από το μικρότερο πετραδάκι ή ψηφίδα ως τον μεγαλοπρεπέστατο Σταυρό, από την κορυφή του τρούλου ως το χαμηλότερο επίπεδο των υπογείων της, ο ναός μαρτυρά και αποδεικνύει απόλυτα την Αγία του Θεού Σοφία.
http://tixamperiaapothnpolh2.blogspot.com