‘‘Ο Διονύσιος Ζακυθηνός και ο Γάλλος ιστορικός της αρχαίας Ρώμης, Πωλ Βεν [βλέπουν την] ρωμαϊκή αυτοκρατορία...[ως] μια διπλή αυτοκρατορία, κατά το ανάλογο της αυστρο-ουγγρικής, μια ελληνο-ρωμαϊκή αυτοκρατορία'' (Γ. Καραμπελιάς, 2007, ‘‘1204...'', σελ. 46).
Τι είναι τελικά η Ρωμιοσύνη; Τι σημασία έχει για τους Έλληνες σήμερα; Αποτελεί μια παλιομοδίτικη πατριωτική ιδεολογία ή εθνική ταυτότητα; Γιατί οι σημερινοί Έλληνες ολοένα και περισσότερο την ξεχνούν και δυσκολεύονται να καταλάβουν την σημασία της; Τελικά η απάντηση δεν μπορεί να αποδοθεί βασιζόμενη σε σύγχρονα, ιστορικώς υποκειμενικά, κριτήρια. Αντιθέτως οφείλουμε να αποκτήσουμε βαθειά και εμπεριστατωμένη ιστορική γνώση και συνείδηση για να κατανοήσουμε και να προσδιορίσουμε την Ρωμιοσύνη και την σημασία της για τον ελληνισμό του σήμερα. Κάτι το οποίο δυστυχώς απαιτεί χρόνο και κόπο από οποιονδήποτε επιχειρήσει το παραπάνω, εξ ου και η αυξανόμενη και εξαπλούμενη απελπιστική άγνοια των περισσοτέρων περί του θέματος.
Όπως αναφέραμε, οφείλουμε να ξεφύγουμε από τα σημερινά υποκειμενικά πολιτικό-κοινωνικά δεδομένα. Οι σύγχρονες εθνικό-πολιτικές ιδεολογίες και κοινωνικές αξίες, οι κρατικές δομές και η γενικότερη πολιτικό-εθνική συνείδηση ενός σύγχρονου ανθρώπου είναι χρονικά μεταγενέστερες και κατ' ουσία διαφορετικές από την Ρωμιοσύνη. Παρ' όλα αυτά η Ρωμιοσύνη συνεχίζει και υπάρχει με πλήρες νόημα ύπαρξης.
Με λίγα λόγια η Ρωμιοσύνη αποτελεί την εθνική συνείδηση των προγόνων μας από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου έως την εποχή της Μεγάλης Ιδέας. Είναι το σύνολο των πολιτικο-κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών εκείνων, που αποτέλεσαν την αυθεντική ελληνική συνείδηση καθ' όλη την διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας έως και τις αρχές του εικοστού αιώνα. Η Ρωμιοσύνη είναι συνδυασμός της ιστορικής, εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας μαζί με την ορθόδοξη θρησκευτική πίστη. Από την στιγμή που η αρχαία Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, στην τέχνη, την φιλοσοφία και τις άλλες επιστήμες ‘εκχριστιανίστηκε' μέσα στο Βυζάντιο και συνεχίστηκε αδιάσπαστη και αλώβητη μέσα από τον Μεσαίωνα, αυτό το οποίο αποκαλείται Ρωμιοσύνη αποτελεί τον συνδετικό κρίκο του σημερινού ελληνισμού με τους αρχαίους, προ Χριστού, προγόνους του.
Αλλά ακόμα και αυτός ο ορισμός παραμένει δυσνόητος για τους σημερινούς Έλληνες. Για τους σημερινούς Έλληνες οι οποίοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι στις σύγχρονες στενόμυαλες και υποκειμενικές αντιλήψεις. Όλο το φάσμα των σύγχρονων πολιτικο-κοινωνικών ταυτοποιήσεων κινείται στο μήκος κύματος του ιδεολογικού προσανατολισμού. Οι Έλληνες σήμερα είναι ‘‘δεξιοί'', ‘‘αριστεροί'', ‘‘φιλελεύθεροι'', ‘‘σοσιαλιστές'', ‘‘κομμουνιστές'', ‘‘άκρο-δεξιοί'', τέλος ‘‘καπιταλιστές'' ή ‘‘μαρξιστές''. Δηλαδή οι συνειδήσεις καταλήγουν να προσδιορίζονται από την υποκειμενική αντίληψη κάθε ενός ατόμου ως προς τον τρόπο διαβίωσης, απόκτησης και συσσώρευσης πλούτου, αύξησης της κατανάλωσης, της καλοπέρασης και διασκέδασης οπωσδήποτε και αν ορίζονται αυτές. Ανάμεσα σε όλο αυτό το συνονθύλευμα, το οποίο κυριολεκτικά καταρρακώνει τον σύγχρονο άνθρωπο με το εξοντωτικό άγχος του ‘αυτοπροσδιορισμού' (δηλαδή να διαλέξει αναγκαστικά ο άνθρωπος μόνος του πιο προκαθορισμένο καλούπι θα τον κόψει και θα τον ράψει στα μέτρα του) στο οποίο τον αναγκάζει ο σύγχρονος κόσμος, δεν αφήνει, φαινομενικά τουλάχιστον, κανένα περιθώριο για την ύπαρξη φασμάτων ταυτοποίησης και συνειδητοποίησης τόσο ‘παλαιού τύπου' όπως η Ρωμιοσύνη.
Αλλά, βέβαια η Ρωμιοσύνη δεν χωρά σε περιορισμούς πολιτικο-κοινωνικών ιδεολογιών. Δεν αποτελεί καν μια ιδεολογία ως προς τον τρόπο ‘δημοκρατικής διακυβέρνησης ή ένα οικονομικό μοντέλο, το οποίο θα εξασφαλίσει την ευημερία ενός κράτους. Διαμορφώθηκε στην πάροδο πολλών αιώνων κατά την διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως την πλήρη ταύτιση του ελληνισμού με τον χριστιανισμό. Η Ρωμιοσύνη είναι ουσιαστικά το σύνολο των στοιχείων εκείνων της ελληνικής παράδοσης, η οποία έχει άρρηκτα συνδεθεί και ταυτιστεί με την χριστιανική πίστη, ούτως ώστε να μιλάμε σήμερα για ελληνο-χριστιανική παράδοση χωρίς να μπορούμε να νοήσουμε κάτι το ελληνικό το οποίο ταυτόχρονα να μην είναι και χριστιανικό. Έτσι όποιος σήμερα επιθυμεί να αυτοπροσδιοριστεί ως ‘Έλληνας' αυτό θα έπρεπε να γίνεται με τους όρους της Ρωμιοσύνης.
Δεν μπορεί να διανοηθεί ελληνισμός χωρίς Ορθοδοξία. Δεδομένου ότι στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο ελληνισμός εκχριστιανίστηκε ούτως ώστε ό,τι ελληνικό-ειδωλολατρικό δεν το ενστερνίσθηκε η Ρωμιοσύνη αποκόπηκε και ‘πέθανε'. Όπως πέθανε η αρχαία θρησκεία και ο παλαιός κόσμος έτσι και ο αρχαίος ελληνισμός ‘πέθανε' ως προς εκείνα τα στοιχεία του που δεν εκχριστιανίστηκαν και μετεξελίχθηκε σε ελληνοχριστιανισμό - θα μπορούσε εδώ κάποιος ίσως να κάνει μια μεταφορά για τον αρχαίο ελληνισμό, της ρήσης του Γρηγορίου του Θεολόγου, ότι ‘‘το γάρ απρόσληπτον αθεράπευτον'', που αναφέρεται στην ανθρώπινη φύση. Για αυτό το λόγο και η μάχη των Ελλήνων-Ρωμιών ορθοδόξων εναντίων των παγανιστών αρχαιολατρών συνεχίστηκε για αιώνες έως και σήμερα.
Επομένως, στον εικοστό-πρώτο αιώνα, ουσιαστικά δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί κάποιος ως ‘'Έλλην'', χωρίς να ταυτίζεται με την Ορθοδοξία. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος ύπαρξης της Ρωμιοσύνης σήμερα. Διότι κατά τρόπον τινά, η Ρωμιοσύνη ομοιάζει της Ορθόδοξης Εκκλησίας η οποία παραμένει αναλλοίωτη στους αιώνες και ανεπηρέαστη από τα εφήμερα πολιτικό-κοινωνικά ρεύματα τα οποία έρχονται και φεύγουν, κι όχι τυχαία άλλωστε αφού η Ρωμιοσύνη έχει ταυτιστεί με την Ορθοδοξία. Όπως λοιπόν η Εκκλησία συνεχίζει να υπάρχει και να έχει λόγο ύπαρξης για την σωτηρία του ανθρώπου στον σύγχρονο κόσμο, αυτόν τον ρόλο εξυπηρετεί και η Ρωμιοσύνη για τον Ελληνισμό.
Βέβαια, αν κάποιος απορεί για τον λόγο τον οποίο οι Έλληνες αυτοαποκαλούνται Ρωμιοί, δηλαδή Ρωμαίοι και αν αυτό δεν αποτελεί άρνηση της ελληνικής του ταυτότητας, τούτο γίνεται απολύτως κατανοητό όταν αναγνωριστεί το εξής. Όπως εξηγούν πολλοί ιθύνοντες και μεταξύ αυτών εναργέστατα ο Ράνσιμαν και ο Γ. Καραμπελιάς, για τους Έλληνες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν ετίθετο κανένα θέμα εθνικής απάρνησης η ονομασία του Ρωμαίου, εφόσον από την στιγμή που ο αρχαίος ρωμαϊκός πολιτισμός είχε κατακτηθεί από τον αντίστοιχο ελληνικό. Έτσι κάποιος Άγγλος ιστορικός των αρχών του περασμένου αιώνα κατέταξε τον Ρωμαϊκό πολιτισμό ως επιμέρους κομμάτι του ευρύτερου οικουμενικού ελληνισμού. Εκτός αυτού ο ρόλος και η παρουσία των Ελλήνων στον Ρωμαϊκό κόσμο ήταν τέτοιος που τους έβαζε σε θέση μάλλον συγκυβέρνησης παρά υποδουλείας. Ο Γ. Καραμπελιάς σημειώνει ότι ‘‘ο Διονύσιος Ζακυθηνός και ο Γάλλος ιστορικός της αρχαίας Ρώμης, Πωλ Βεν [βλέπουν την] ρωμαϊκή αυτοκρατορία...[ως] μια διπλή αυτοκρατορία, κατά το ανάλογο της αυστρο-ουγγρικής, μια ελληνο-ρωμαϊκή αυτοκρατορία'' (Γ. Καραμπελιάς, 2007, ‘‘1204...'', σελ. 46). Είναι επομένως εύκολο να κατανοήσουμε ότι όταν για αιώνες οι πολιτικά διαιρεμένοι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν πάνω από μια ονομασία, όπως Αχαιοί, Δαναοί, Ίωνες, Γραικοί, για τους Έλληνες χριστιανούς του 4ου και 5ου αιώνα και η έννοια Ρωμαίος είχε ταυτιστεί με την ελληνική συνείδηση και συγκεκριμένα με την ελληνο-χριστιανική δεδομένου εξάλλου ότι το ‘‘ελληνικός'' είχε αντιθέτως ταυτιστεί με τον ευαγγελικό όρο ‘‘εθνικός'' δηλαδή ειδωλολατρικός.
Ερχόμενοι όμως στο σήμερα αντιμετωπίζουμε σοβαρά προβλήματα με την συνέχεια του όρου Ρωμιοσύνη. Όταν, λοιπόν, σήμερα ο πολιτικός και ο οικονομικός παράγοντας είναι εκείνοι γύρω από τους οποίους περιστρέφεται ο σύγχρονος άνθρωπος και δη ο Έλληνας, πώς μπορεί η Ρωμιοσύνη να έχει για αυτόν κάποιο νόημα; Ο σύγχρονος Έλληνας με δυσκολία αν όχι και καθόλου, αυτοπροσδιορίζεται ως Ρωμιός, ακόμα και αν τυγχάνει πιστός ορθόδοξος χριστιανός και πατριώτης. Η ελληνική εθνική συνείδηση έχει, όπως εξηγεί ο Γιώργος Καραμπελιάς, περάσει από την οικουμενική/πολιτισμική της φάση στη φάση του έθνους-κράτους (Γ. Καραμπελιάς, 2007, ‘‘Το 1204...''σελ. 43). Σήμερα κάποιος τυγχάνει κάτοχος της ‘‘ελληνικής υπηκοότητας'' εάν πληροί κάποιες νομικές προϋποθέσεις - πρόκειται ξεκάθαρα για εκφυλισμό της εθνικής ταυτότητας και συνείδησης. Παρ' όλα αυτά η Ρωμιοσύνη δεν επηρεάζεται από νομικά κατεστημένα, ούτε κλονίζεται από την ισχνή αποδοχή του κόσμου.
Γιατί οι πολιτικό-κοινωνικές ιδεολογίες και τα νομικά καθεστώτα έρχονται και παρέρχονται, αλλά η Ρωμιοσύνη αποτελεί την αυθεντική ελληνική ταυτότητα και συνείδηση και τα έθνη δεν πεθαίνουν. Εξαρτάται από τους σημερινούς Έλληνες να στηρίξουν την αληθινή τους εθνική ταυτότητα η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ορθόδοξη πίστη τους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι αρκετοί Έλληνες οι οποίοι δεν είναι θερμοί στην πίστη τους, διακηρύττουν ότι παρόλο που δυσκολεύονται να πιστέψουν στην Ανάσταση του Χριστού, δεν θέλουν να αρνηθούν την ορθοδοξία, η οποία αποτελεί το βασικό στοιχείο της ελληνικότητάς τους.
Εμείς σήμερα δεν έχουμε να κάνουμε τίποτα άλλο παρά να στηρίξουμε τον ελληνισμό στηρίζοντας την Ρωμιοσύνη. Είναι δε αυτή οικουμενικής φύσεως, καθώς έτσι διαμορφώθηκε στο Βυζάντιο και έτσι την αντιλαμβάνονται όλοι όσοι ταυτίζονται με αυτήν. Άλλωστε Έλληνας και δη Ρωμιός είναι ‘‘πας ό της ημετέρας παιδείας μετέχων''.