Όλα για το Κόμμα.
Είναι απόγευμα Σαββάτου και το καλοκαίρι κρατά καλά ακόμη. Είναι μια από τις τελευταίες ημέρες του Σεπτέμβρη και κατηφορίζω την οδό Βερανζέρου, λίγα στενά μακριά από την πλατεία Ομονοίας. Στα χέρια μου κρατάω τον Οδηγητή της ΚΝΕ και τον Κυριακάτικο Ριζοσπάστη, που μόλις έχει βγει από το τυπογραφείο.
Χτυπάει το κινητό μου. «Έρχεσαι;», μου γράφει σε μήνυμα ο Μάριος, στέλεχος της ΚΝΕ. Επιταχύνω το βήμα μου και λίγα δευτερόλεπτα αργότερα σπρώχνω τη βαριά γυάλινη πόρτα των γραφείων του ΚΚΕ. Στη ρεσεψιόν, μία κυρία ξεφυλλίζει βαριεστημένα ένα τεύχος της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης, την ώρα που το ραδιόφωνο είναι καρφωμένο στον 902. Γράφω το όνομά μου στη λίστα με όσους μπαίνουν στο χώρο. Λίγο παραδίπλα με περιμένει ανυπόμονος ο Μάριος, για να με συνοδεύσει στο σωστό γραφείο.
«Πού είσαι παιχταρά μου;», λέει και μου δίνει το χέρι του.«Συγγνώμη για την καθυστέρηση», απαντάω λαχανιασμένος και ψαρωμένος.
«Δεν πειράζει. Τώρα ξεκινάει η συνεδρίαση του οργάνου», αποκρίνεται χαμογελαστός.
Στην είσοδο του ασανσέρ περιμένουν κάμποσοι άνθρωποι, που από την προχωρημένη ηλικία τους καταλαβαίνεις ότι στη μακρά ζωή τους σίγουρα πρόλαβαν εξορίες και διώξεις. Αποφασίζουμε να μην περιμένουμε και να ανέβουμε από τις σκάλες. Οι όροφοι που περνάμε είναι σκοτεινοί και με δυσκολία βρίσκω τα βήματά μου. Φτάνουμε στον τρίτο όροφο και περπατάμε σε έναν μακρόστενο διάδρομο. Σταματάμε έξω από το δωμάτιο με το νούμερο 307. Ο Μάριος χτυπά την πόρτα με προσοχή, σαν να μην θέλει να ενοχλήσει.
«Μπείτε», φωνάζει κάποιος από μέσα. Καθώς μπαίνουμε, όλα τα μέλη του οργάνου της ΚΝΕ ζητωκραυγάζουν και μας υποδέχονται με ένα σύνθημα: «Ούτε σε ξερονήσια, ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δεν λυγίσανε οι κομμουνιστές».
«Σιδεροκέφαλος, σιδεροκέφαλος», μου λένε ένας-ένας χτυπώντας μου ελαφρά το κεφάλι, όπως ακριβώς έκανε ο Μάριος στην πόρτα, λίγες στιγμές νωρίτερα. Οι χαρές οφείλονται στο ότι πριν από λίγο η Ομάδα Βάσης της ΚΝΕ ψήφισε την ένταξή μου στην Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας. «Συντρόφισσες και σύντροφοι, μετά από έναν χρόνο στην επιρροή της Οργάνωσής μας, ο Θοδωρής έκανε το βήμα και εντάχθηκε στις γραμμές της ΚΝΕ, του αιμοδότη του ΚΚΕ. Πλέον, ο ίδιος έχει αυξημένα καθήκοντα απέναντι στην τάξη του και με υπευθυνότητα θα παλέψει μέσα από τις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος για μία καλύτερη κοινωνία, για το σοσιαλισμό», λέει ο Ανέστης, γραμματέας της Οργάνωσης.
Καλύτερα το κρασί από την Βelvedere
Η γνωριμία μου με την ΚΝΕ έγινε έναν χρόνο νωρίτερα, την ημέρα που πήγα να εγγραφώ στο πανεπιστήμιο, όταν όλες οι φοιτητικές παρατάξεις έπεσαν πάνω μου σε μία άνευ προηγουμένου επίθεση φιλίας. «Θέλεις να πάρεις Ριζοσπάστη;», με ρωτάει μία φοιτήτρια με σγουρά καστανά μαλλιά, φράζοντάς μου το δρόμο, καθώς πηγαίνω προς την αίθουσα εγγραφών. Στους γύρω τοίχους είναι άτσαλα κολλημένες δεκάδες αφίσες της ΚΝΕ, με χιλιόμετρα σελοτέιπ. Εκείνο το πρωινό δεν πήρα Ριζοσπάστη, όμως έδωσα το τηλέφωνό μου. Το ίδιο απόγευμα, μία άλλη κοπέλα με κάλεσε. «Θα μαζευτούμε να πιούμε ένα κρασάκι μαζί με τα παιδιά που γνωρίσαμε από το πρώτο έτος, θέλεις να έρθεις;», με ρώτησε. Προτιμώντας το κρασί από την Βelvedere άλλων φοιτητικών παρατάξεων, δέχθηκα και το ίδιο απόγευμα συναντηθήκαμε. Αργότερα, κατάλαβα πως ο μόνος πρωτοετής στην παρέα ήμουν εγώ. Όλοι οι υπόλοιποι ήταν παλιά μέλη της ΚΝΕ. Δεν ήξερα, αν αυτό ήταν αποτυχία της συγκέντρωσης ή τακτική, για να με προσεγγίσουν καλύτερα.
Από εκείνο το απόγευμα η πίεση για ένταξη στην Οργάνωση ήταν συνεχής, μιας που «είναι πολύ διαφορετικό να παλεύεις για τη λαϊκή εξουσία από τις γραμμές του οργανωμένου αγώνα», όπως μου έλεγαν οι wannabe σύντροφοί μου. Οι τρόποι πειθούς κινούνταν μεταξύ εξάρσεων προλεταριακού ρομαντισμού και λαϊκισμού: «Η ένταξη στην ΚΝΕ είναι το χρέος σου προς την εργατική τάξη», «Είναι δική σου ευθύνη να ενισχύσεις τους αγώνες του ΚΚΕ που παλεύει για τα λαϊκά συμφέροντα», «Πρέπει να αντιδράσεις στην επίθεση της αστικής τάξης που αφήνει τον πατέρα σου άνεργο και κόβει τη σύνταξη του παππού σου», ήταν μερικές από τις επαναλαμβανόμενες φράσεις, για να κάνω το μεγάλο βήμα.
Κάποια στιγμή, ο καθοδηγητής μου έβγαλε ένα άσπρο χαρτί στο τραπέζι, για να το συμπληρώσω και να γίνω μέλος της ΚΝΕ. Αυτός ήταν ο παραδοσιακός τρόπος για να γίνεις Κνίτης, μιας και η διαδικασία προέβλεπε ότι έπρεπε να γράψεις σε ένα χαρτί τους λόγους για τους οποίους θες να ενταχθείς στην ΚΝΕ και να ζητήσεις από την Οργάνωση να σε δεχθεί στις τάξεις της.
Έμαθα να θαυμάζω τον Στάλιν
Τελικά, έκανα το μεγάλο βήμα και εντάχθηκα στην Οργάνωση, γεγονός που μου επέτρεψε να συμμετέχω στις συνεδριάσεις της Οργάνωσης Βάσης του πανεπιστημίου μου και να δω από μέσα όσα μέχρι τότε έβλεπα απ' έξω.
Στη νέα «οργανωμένη» μου ζωή, το πρώτο πράγμα που έπρεπε να μάθω είναι να θαυμάζω τον Στάλιν. «Σύντροφοι, θα πρέπει να πολεμήσουμε την παραχάραξη της Ιστορίας που στοχεύει στην αμαύρωση του συντρόφου Ιωσήφ Στάλιν. Οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης θέλουν να παρουσιάσουν τον ηγέτη της ΕΣΣΔ ως έναν αδίστακτο δικτάτορα, που άσκησε βία και εκτελούσε τους αντιπάλους του για προσωπικό συμφέρον. Η συμβολή του συντρόφου Στάλιν στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι τεράστια και γι' αυτό είναι μια μεγάλη μορφή στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος», είπε κάποια στιγμή ένας από τους καθοδηγητές της Οργάνωσης. Για να πεισθούμε ότι ο Στάλιν δεν ήταν δικτάτορας, αλλά πραγματικός ηγέτης της εργατικής τάξης, διαβάζαμε αυτούσιους λόγους του, μελετούσαμε σοβιετικής επιρροής βιβλία που τον εκθείαζαν και μαθαίναμε ότι η Σφαγή του Κατίν έγινε από τους Ναζί. «Όσοι λένε ότι το Κατίν διαπράχθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, κάνουν αντικομμουνιστική προπαγάνδα», μας έλεγαν να λέμε.
Ο πολιτικός έρωτας με τον Στάλιν ήταν μέρος της γενικότερης λατρείας προς τον υπαρκτό σοσιαλισμό. «Στη Σοβιετική Ένωση δεν υπήρχε εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο», έλεγαν οι καθοδηγητές της Οργάνωσης.
Η κριτική στη Σοβιετική Ένωση έπρεπε να γίνεται στα όρια που έθετε το Κόμμα, τα οποία περιορίζονταν σε παρατηρήσεις οικονομικού χαρακτήρα που δεν είχαν σχέση με το πολιτικό εποικοδόμημα και την ανελευθερία. «Έγιναν λάθη και υπήρξαν αντιφάσεις στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού», ήταν η συνήθης φράση με την οποία ξεκινούσε η συζήτηση για την ΕΣΣΔ, για να συνεχιστεί με διθυραμβικές εκφράσεις για την πρώτη προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού.
Σοβιετικό γραμματόσημο για τα 30 χρόνια από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, γνωστής και ως Ανατολικής Γερμανίας.
Τα πάντα για το Κόμμα
Η ένταξή μου στην ΚΝΕ έφερε νέα καθήκοντα. «Πρέπει να αποκτήσεις τις επιρροές σου, έναν κύκλο προσώπων που θα επηρεάζεις πολιτικά, ώστε να στηρίζουν το Κόμμα και κάποια στιγμή θα ενταχθούν στην Οργάνωση». Ξαφνικά, όλοι μου οι φίλοι έγιναν επιρροές. Έκλεινα ραντεβού μαζί τους, όχι για να δω τι κάνουν, αλλά για να τους πουλάω Ριζοσπάστη, Οδηγητή και άλλα έντυπα του Κόμματος. Περνούσα καλά, κυρίως όταν είχαν αγοράσει κουπόνια του κόμματος. Άρχισα να συμπαθώ κυρίως όσους συμφωνούσαν με τις πολιτικές μου απόψεις. Ο κύκλος μου έκλεισε σε αυτούς που είτε ήταν είτε θα μπορούσαν, με την κατάλληλη πολιτική κατήχηση, να γίνουν μέλη του Κόμματος. Άνθρωποι που δεν ήθελαν να ενταχθούν στην Οργάνωση, είτε σταμάτησαν να μου μιλούν είτε σταμάτησα να τους μιλώ.
Η καθοδήγηση καλλιεργούσε στα μέλη της ΚΝΕ την αντίληψη ότι η βασική διάκριση των ανθρώπων γίνεται μεταξύ, «αυτών που κάνουν για το ΚΚΕ και αυτών που δεν κάνουν για το ΚΚΕ». Όταν το κομματικό στέλεχος έβλεπε ότι κάποιος συμφοιτητής ή φίλος μας δεν επρόκειτο να ενταχθεί στην ΚΝΕ, έκανε υπερβολική κριτική και δεν συνέβαλλε στην οικονομική ενίσχυση του κόμματος με την αγορά κουπονιών ή εντύπων, μας ζητούσε να τον αποφεύγουμε, «αφού δεν κάνει για την ΚΝΕ, είναι αντιδραστικός, αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία του καπιταλισμού και ίσως είναι ασφαλίτης». Συχνά, οι έξω από την Οργάνωση περιγράφονταν ως, «χαζοί και κοντόφθαλμοι άνθρωποι που δεν καταλάβαιναν τους στόχους του Κόμματος και τη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία».
Αν και θεωρητικά ο Κνίτης έπρεπε να είναι, όπως έλεγε ο Χαρίλαος Φλωράκης, «πρώτος στα μαθήματα και τους αγώνες», η πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική. Αντί για πολυπράγμων, κατέληξα να ασχολούμαι μόνο με τις δραστηριότητες του Κόμματος. Κάθε φορά που ξεκινούσε κάποια οικονομική εξόρμηση, έπρεπε να συναντώ όλους τους ανθρώπους του κύκλου μου που θα μπορούσαν να στηρίξουν το ΚΚΕ, έκανα οικονομικές εξορμήσεις για ώρες σε σταθμούς του μετρό και έδινα το 20-30% από τα μεροκάματά μου για το Κόμμα. Όλα αυτά τα έκανα, για να καλύψω το λεγόμενο «προσωπικό οικονομικό πλάνο» μου, που ήταν το χρηματικό ποσό που είχαμε αποφασίσει συλλογικά στην Οργάνωση ότι έπρεπε να φέρω στα ταμεία του Κόμματος.
«Στο όνομα του Λένιν!»
Αν και μεταξύ των συντρόφων και των κομματικών οργανώσεων υπήρχε η λεγόμενη «άμιλλα», με σκοπό την καλύτερη δουλειά των μελών και την αύξηση των εσόδων του κόμματος, είχα δει μέλη -κυρίως στελέχη- να αντιμάχονται λεκτικά για το αν 20 ευρώ οικονομικής ενίσχυσης θα μετρούσαν στο οικονομικό πλάνο του ενός ή του άλλου. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι τα ανώτερα όργανα θεωρούσαν την υπερκάλυψη των πλάνων ένδειξη κομμουνιστικής συνείδησης και ανιδιοτέλειας, που σε συνδυασμό με μία καλή αναπαραγωγή των θέσεων του Κόμματος θα μπορούσε να εξασφαλίσει την εκλογή κάποιου ως ανώτερου στελέχους.
Η στελέχωση των οργανώσεων ήταν ένα θέμα στο οποίο η ηγεσία έδειχνε ιδιαίτερη ευαισθησία. Για να γίνει κάποιος ανώτερο στέλεχος, έπρεπε να διαθέτει άπλετο χρόνο για την Οργάνωση, να αναπαράγει τις θέσεις του Κόμματος, να έχει επιρροές και να εξασφαλίζει σημαντική οικονομική ενίσχυση προς το Κόμμα μέσω των εξορμήσεων. Η εκλογή των στελεχών στην Οργάνωσή μας γινόταν πάντα μετά από πρόταση του ανώτερου οργάνου, τα οποία εμείς έπρεπε να ψηφίσουμε. Σε μία από τις εκλογές των Οργάνων, ήρθε ως πρόταση να ψηφισθεί ο Βασίλης, ένα μέλος που δεν έχαιρε της εκτίμησης της πλειονότητας των συντρόφων. Η ψηφοφορία έληξε 7-7 και η πρόταση δεν πέρασε. «Σύντροφοι, θεωρούμε ότι η ψήφιση του συντρόφου Βασίλη ως καθοδηγητή είναι σημαντική. Γι' αυτό προτείνουμε να επαναληφθεί η ψηφοφορία», είπε ένα στέλεχος μετά τη λήξη της ψηφοφορίας. Στη δεύτερη ψηφοφορία, η προτεινόμενη ψηφοφορία πέρασε με 8-6.
Το παραπάνω ήταν μία αρνητική εμπειρία για τους έξι που καταψήφισαν. Τότε ξεκίνησα και εγώ να σκέφτομαι αντίστροφα, να αναρωτιέμαι αν αυτό που έλεγε η Οργάνωση είναι σωστό, προτού βιαστώ να το υιοθετήσω και να το δικαιολογήσω με όσους ευφάνταστους τρόπους μπορούσα. Το αποτέλεσμα ήταν συνήθως να δεχομαι κάποια παρατήρηση του τύπου, «Όσα λες είναι ιδεολογήματα της αστικής τάξης» ή «Αυτό που λες δείχνει ότι η συνείδησή σου είναι πίσω και πρέπει να διαβάσεις αυτό το κείμενο του Λένιν, για να λύσεις το πρόβλημά σου».
Κατά τη διάρκεια μίας παρέμβασής μου σε συνεδρίαση του Οργάνου, τόλμησα να παρομοιάσω την εισβολή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν με τις «ιμπεριαλιστικές εισβολές των ΗΠΑ σε χώρες όπως η Κορέα και το Βιετνάμ». «Έχεις τελείως λανθασμένη άποψη για το θέμα και καλό είναι να μην πετάς πράγματα από την κούτρα σου», μου είπε κοφτά ο καθοδηγητής της Οργάνωσης, βάζοντας τέλος στη συζήτηση.
Στην ΚΝΕ είχες την ευκαιρία να μάθεις τον Ρίτσο και τον Μπρεχτ, γεγονός παρηγορητικό την ώρα που άλλες παρατάξεις σου έλεγαν να πας για τριήμερο στη Μύκονο. Όμως αυτό δεν ήταν αρκετό για να μείνεις σε μία πολιτική οργάνωση που, όπως όλες οι φοιτητικές παρατάξεις, έπαιρναν άριστα στην αναπαραγωγή των θέσεων του κόμματός τους και κάτω από τη βάση στην κριτική σκέψη. Την ώρα που φίλοι Ρώσοι μου διηγούνταν το καθεστώς ανελευθερίας της Σοβιετικής Ένωσης, οι σύντροφοί μου την παρουσίαζαν ως τον απόλυτο σοσιαλιστικό παράδεισο. «Διάβασε αυτό και ρώτησε την Οργάνωση τι γνώμη έχει για τον συγγραφέα», μου είπε κάποτε η Ναταλία που έζησε για 25 χρόνια την ΕΣΣΔ και μου έδωσε το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ (εκδ. Πάπυρος), το περίφημο βιβλίο όπου ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν περιγράφει τη ζωή στα γκουλάγκ της Σοβιετικής Ένωσης.
«Το βιβλίο απλώς αναπαράγει ψέματα», είπε ο γραμματέας της Οργάνωσής μου, όταν του το έδειξα. Τότε κατάλαβα ότι έπρεπε να πάρω διαζύγιο από την ΚΝΕ ή την πραγματικότητα. Αποφάσισα ότι η δεύτερη ήταν πιο σημαντική για τη ζωή μου.